Deformacje glacitektoniczne na przedpolu Sudetów - wyniki badań geologicznych prowadzonych na inwestycjach liniowych

• Autorzy: Urbański K.

Warianty tytułu

EN

Glaciotectonical deformations in Sudetic Foreland - results of the geological studies of the highway and railroad excavations

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W latach 2003 - 2009 prowadzono prace geologiczne na zachodnim odcinku autostrady A-4 oraz wzdłuż modernizowanych linii kolejowych na obszarze przedgórza Sudetów między Legnicą a Zgorzelcem. W trakcie wykonywanych prac były analizowane ciągłe profile geologiczne o długości od kilkuset metrów do kilku kilometrów. W odsłonięciach obserwowano liczne deformacje glacitektoniczne nie opisywane dotychczas w literaturze geologicznej. Tam, gdzie osady były silnie zróżnicowane litologicznie, występowały głównie deformacje nieciągłe: nasunięcia oraz łuski glacitektoniczne. W monotonnie wykształconych osadach wodnolodowcowych, zastoiskowych i rzecznych występują natomiast głównie deformacje fałdowe wraz z towarzyszącymi im uskokami normalnymi. We wschodniej części badanego obszaru wyniki pomiarów mezostruktur wskazują jednoznacznie na kierunek transportu glacitektonicznego ku ESE. Był to kierunek nasuwania się lądolodu, na który miał wpływ przebieg morfotektonicznej granicy bloku Sudetów. Na przeszkodzie lądolodu znalazły się wydźwignięte tektonicznie bloki starszego podłoża, które pełniły rolę masy oporowej. W osadach przylegających do bloków tektonicznych utworzyły się mezostruktury glacitektoniczne świadczące o silnej kompresji horyzontalnej. Na podstawie badań litopetrograficznych glin zwałowych ustalono, że wiek deformacji odpowiada fazie transgresji zlodowacenia Odry. W zachodniej części obszaru badań, w rejonie Węglińca i Żarek Wielkich, rola podłoża podkenozoicznego w modyfikowaniu kierunku nasuwania się lądolodu, z uwagi na jego większą głębokość zalegania, była mniejsza. Wyznaczony na podstawie orientacji mezostruktur kierunek transportu glacitektonicznego przebiega tutaj generalnie w kierunku N-S. W tej części omawianego rejonu zaobserwowano typowe łuki moren końcowych związane z fazą maksymalną zlodowacenia Odry.

EN

The geological studies along the A-4 motorway were conducted by the Polish Geological Institute - National Research Institute in 2003-2009. The analysed geological sections varied in length from few hundred meters to several kilometers. The studied area is located within the PreSudetic Block and the North-Sudetic Depression, between the Middle Odra Fault, the Marginal Sudetic Fault and the Main Lusatian Fault. The heights are composed of the pre-Cainozoic rocks uplifted as a result of Laramide orogenesy. The Neogene deposits are represented by the weathering covers as well as the fluvial and lacustrine sediments of the Poznań Formation and the fluvial deposits of the Gozdnica Formation. The Elsterian deposits consist of the glaciofluvial, glacial and limnoglacial sediments. In early Saalian the extensive alluvial fans were transported to the Sudetic Foreland and subsequently deposited. The complex of the Elsterian and Neogene sediments was strongly glaciotectonically deformed. It is discordantly overlain by the undeformed glacial and fluvioglacial sediments of Saalian Glaciation. The glaciotectonic deformations were observed in many outcrops within the studied area. Two main regions of intensive glaciotectonical disturbances can be identified, namely: the Wądroże Wielkie massif and the surrounding area as well as the North-Sudetic Depression, between Bolesławiec and Zgorzelec. At the locations showing strong lithological variability the deformations are mainly discontinuous, like thrusts and glaciotectonic slices. To the contrary, within the monotonous fluvioglacial sediments, the fold deformation accompanied by the normal faults are observed. The results of the mesostructural measurements indicated the glaciotectonic transport in ESE direction resulting from the strike of the Sudetic Block border. The horsts of older basement were obstacles for the glacier. Apart from the vertical pressure also the horizontal compression played an important role in deformation. In western part of the studied area - in the region of Węgliniec, the role of pre-Cainosoic basement in formation of glaciotectonical structures was lesser due to its higher depth of occurrence. Here the glaciotectonic transport in N-S direction did not meet any substantial obstacles thus the typical arches of the thrust moraines were formed (the Sławnikowskie Hills).

Słowa kluczowe

PL

glacitektonika; Przedgórze Sudeckie; autostrada A4

EN

glacitectonics deformations; Sudetic Foreland; A4 motorway

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe. Inżynieria Środowiska / Uniwersytet Zielonogórski
• Rocznik: 2010
• Tom: nr 139 (19)
• Strony: 105--118
• Opis fizyczny: Bibliogr. 15 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Urbański K.

• Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Dolnośląski, al. Jaworowa 19, 53-122 Wrocław

Bibliografia

• [1.] ABER J.S., BER A.: Glaciotectonism. Elsevier, Amsterdam, 2007.
• [2.] BADURA J., PRZYBYLSKI B.: Neotektoniczne uwarunkowania rzeźby wschodniej części przedpola Sudetów w świetle mapy zagęszczonych poziomic. Zesz. Nauk. A.R. we Wrocławiu 255, Konferencje VII: 173-185, 1994.
• [3.] BER A.: Plejstocen północno-wschodniej Polski w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich. Pr. Państw. Inst. Geol. 170: 1-89, 2000
• [4.] CZERWONKA J., A., DOBOSZ T., KRZYSZKOWSKI D.: Till stratigraphy and petrography of the northern part of Silesia (southwestern Poland). Kwart. Geol., 41,2: 209-242. 1997.
• [5.] DADLEZ R., JAROSZEWSKI W.: Tektonika, PWN, Warszawa, 1994.
• [6.] DYJOR S.: Etapy blokowego rozwoju Sudetów i ich przedpola w neogenie i starszym czwartorzędzie, Fol. Quatern.64: 25-41, 1993
• [7.] MIGOŃ P., KRZYSZKOWSKI D., GOGÓŁ K.: Geomorphic evolution of the front of the Sudetes between Dobromierz and Paszowice and adjacent areas, with particular reference to the fluvial systems. Geol. Sudet., 31, 2: 289-305, 1998
• [8.] MIGOŃ P., ŁACH J.: Geomorphological evidence of neotectonics in the Kaczawa sector of the Sudetic marginal fault, southwestern Poland. Geol. Sudet. 31, 2: 307-316, 1998.
• [9.] OBERC J.: Budowa geologiczna Polski, T. 4. Tektonika, cz. 2. Sudety i obszary przyległe. Wyd. Geol. Warszawa, 1972.
• [10.] PIWOCKI M., ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M.: Litostratygrafia i poziomy sporowo-pyłkowe neogenu na Niżu Polskim. Prz. Geol. 43, 11: 916-927, 1995
• [11.] URBAŃSKI K., KOWALSKA A., HORBOWY K., PRZYBYLSKI B., BADURA J., CWOJDZIŃSKI S.: Kartograficzne prace pilotażowe wzdłuż budowy autostrady A4 między Legnicą a Wrocławiem. Prz. Geol., 52, 5: 393, 2004.
• [12.] URBAŃSKI K.: Tunnel valleys and alluvial fans in the western Sudetic Foreland (southwestern Poland): the lithostratigraphy of Quaternary deposits. Geol. Sudet 32, 2, 1999
• [13.] URBAŃSKI K.: Deformacje glacitektoniczne na przedpolu Sudetów w obrębie blokowych jednostek tektonicznych rejonu Wądroża Wielkiego. Prace PIG 194, 2009.
• [14.] WŁODARSKI W.: Tectonic control of glacially induced deformation within Kleczew Graben Zone (Konin, Great Poland). Geolines 17: 99-100, 2004.
• [15.] WÓJCIK J.: Kierunki nasunięć lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego w świetle składu petrograficznego moren między Kotliną Jeleniogórską a blokiem Gór Sowich. Kwart. Geol., 29, 437-457, 1985.