Konflikty społeczne na tle środowiskowym związane z udostępnianiem złóż kopalin w Polsce

• Autorzy: Badera J.

Warianty tytułu

EN

Social conflicts on the environmental background related to development of mineral deposits in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Pomimo wymogu prowadzenia konsultacji społecznych na etapie projektowania inwestycji o szczególnej uciążliwości środowiskowej, konflikty społeczne wokół planowanych lub realizowanych projektów górniczych nie należą obecnie do rzadkości. Na podstawie różnych źródeł informacji autor zidentyfikował kilkadziesiąt konfliktów tego rodzaju, zaistniałych w latach 2004-2009 w wielu rejonach Polski. Dotyczą one górnictwa rozmaitych kopalin, zróżnicowanego pod względem metod i wielkości wydobycia, przybierają też różną skalę. Interwenientami mogą być społeczności lokalne, pozarządowe organizacje ekologiczne oraz inne grupy interesu. W szczególny sposób stroną konfliktu stają się również władze samorządowe, od których zależy decyzja o lokalizacji inwestycji. Interwenienci działają zwykle pod wspólnym hasłem ochrony środowiska. Pojęcie to bywa jednak odmiennie rozumiane - od środowiska naturalnego (ekolodzy) po szeroko pojęte środowisko człowieka (społeczności lokalne). Z kolei różne podmioty gospodarcze lub instytucje publiczne kierują się najczęściej odmiennym spojrzeniem na kierunki zagospodarowania przestrzennego danego terenu. W artykule zdefiniowano środowisko człowieka jako otoczenie naturalne i antropogeniczne, w którym człowiek egzystuje, dążąc do zaspokojenia wszelkich swoich potrzeb. Na otoczenie to składają się elementy materialne i niematerialne, ich cechy i relacje. Środowisko takie obejmuje również samego człowieka oraz różne aspekty jego życia (zdrowotne, społeczne i ekonomiczne). Zdaniem autora nadrzędnymi przyczynami konfliktów wokół zagospodarowania złóż kopalin są: (1) brak wiedzy i błędne wyobrażenia społeczne na temat górnictwa, gospodarki i środowiska, (2) syndrom NIMBY oraz (3) trudności w podejmowaniu obiektywnej i kompromisowej decyzji przez władze lokalne. W związku z powyższym istnieje wyraźna potrzeba poprawy wizerunku górnictwa w odbiorze społecznym poprzez odpowiednią politykę informacyjno-edukacyjną państwa i poszczególnych podmiotów sektora surowcowego. Niezbędne wydaje się także wypracowanie metod kompleksowej oceny projektów górniczych w duchu zrównoważonego (gospodarczo, społecznie i środowiskowo) rozwoju, na przykład w oparciu o analizę wielokryterialną. Autor proponuje też wzbogacanie raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć górniczych na środowisko o (1) waloryzację turystyczno-rekreacyjną danego obszaru oraz (2) analizę kwestii związanych z transportem surowca poza teren zakładu górniczego.

EN

Despite of a requirement of public consultations at a planning stage of environmentally hazardous investments, social conflicts related to mining projects are not exceptional cases at present. Based on different sources of information, the author has identified several dozens of such conflicts observed on a different scale in many areas of Poland in the period 2004-2009. They concern mining of various minerals, diversified in respect of exploitation methods or quantity of output. Local communities, non-governmental (mainly ecological) organizations and other groups of interest can be act as intervenients. Local governments, as decision bodies, become a specific side of conflict. Intervenients usually undertake common actions aiming at, in their view, environmental protection. However, the term is understood in different ways, as the 'natural environment' (environmentalists) on the one hand, and as widely interpreted 'human environment' (local communities) on the other. Moreover, various companies or public institutions are guided by their own standpoints on directions of spatial development of an area under consideration. In the paper, human environment was defined as the natural and anthropogenic surroundings in which people exist aiming at fulfilling all their needs. The human environment is composed of both material and non-material components, their features and relations. Moreover, the term also includes a man himself and different aspects of his life (among others health, social and economic issues). According to the author, essential reasons that the mining-related conflicts are provoked by are as follows: (1) lack of knowledge and false opinions on the subject of the mining, economy and enironment, (2) NIMBY syndrome, (3) difficulties in the process of undertaking the objective and well-balanced decision by local authorities. Therefore, there is an urgent need to improve the public image of mining industry by means of appropriate information-educational policy of the state and individual mining firms. It also seems essential to work out methods of complex evaluation of mining projects in the spirit of sustainable (economically, socially and environmentally) development, e.g. like those based on multi-criteria decision analysis (MCDA). Moreover, the author suggests to enrich the environmental impact assessment reports (EIAR) concerning mining projects by (1) introducting the touristic-recreational valorisation of an area under consideration and (2) analysing of hazards related to the transport of mineral products beyond mining plants.

Słowa kluczowe

PL

surowce mineralne; ochrona środowiska; problemy społeczne

EN

mineral resources; environmental protection; social problems

• Wydawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN ; Komitet Zrównoważonej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN
• Czasopismo: Gospodarka Surowcami Mineralnymi
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 26, z. 1
• Strony: 105--125
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Badera J.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec,

Bibliografia

• Badera J., 2008 - Opinie i postawy społeczności lokalnej wobec projektu górniczego na przykładzie Zawiercia. Gospodarka Surowcami Mineralnymi T. 24, z. 4/4, s. 23-40.
• Bartkowski T., 1974 - Zastosowania geografii fizycznej. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa - Poznań, 332 s.
• Bartkowski T., 1991 - Kształtowanie i ochrona środowiska człowieka. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 486 s.
• Chwastek J., Janusz W., Maciaszek J., Mikołajczak J., Repelowski A., Szewczyk J., 1990 - Deformacje powierzchni terenu spowodowane działalnością górniczą. Zeszyty Naukowe AGH nr 1363, Sozologia i Sozotechnika z. 30, Kraków, 132 s.
• Chwastek J., Mikołajczak J., 1998 - Przyrodnicze wartości odkrywkowych wyrobisk górniczych. Górnictwo Odkrywkowe nr 2-3, s. 49-60.
• Górecki J., Sermet E., Kotowski M., 2009 - Kopalnia odkrywkowa w służbie ochrony dziedzictwa geologicznego? Karpniki - studium przypadku. Górnictwo Odkrywkowe nr 2-3, s. 31-36.
• Górski M., red., 2009 - Prawo ochrony środowiska. Oficyna Wolters Kluwer Polska, Seria Akademicka, Warszawa, 611 s.
• Greń K., Popiołek E., 1990 - Wpływ eksploatacji górniczej na powierzchnię i górotwór. Skrypty Uczelniane AGH nr 1179, Kraków, 200 s.
• Jezierski J., 2008 - Czy chcę osuszyć Gopło? Przegląd Geologiczny nr 5, s. 338.
• Kasztelewicz Z., Ptak M., 2009 - Wybrane problemy zabezpieczania złóż węgla brunatnego w Polsce dla odkrywkowej działalności górniczej. Polityka Energetyczna T. 12, z. 2/2., s. 263-276.
• Kraszewski A., Iwińska K., 2008 - Konflikty ekologiczne i negocjacje. Materiały dydaktyczne, Politechnika Warszawska (http://www.is.pw.edu.pl/zibjs).
• Naworyta W., 2009a - Znaczenie uwarunkowań środowiskowych dla możliwości eksploatacji złoża na przykładzie jednego ze złóż węgla brunatnego. Górnictwo Odkrywkowe nr 2-3, s. 65-69.
• Naworyta W., 2009b -Wpływ uwarunkowań środowiskowych na możliwości racjonalnej gospodarki zasobami złóż węgla brunatnego w Polsce. Polityka Energetyczna T. 12, z. 2/2, s. 423-434.
• Ney R., Galos K., 2008 - Bilans polskich surowców mineralnych (energetycznych, metalicznych, chemicznych i skalnych), Tom IV. Kierunki polityki przestrzennej w zakresie wykorzystania złóż, problemy ochrony złóż i terenów eksploatacyjnych - rekomendacja dla KPZK. Oprac. IGSMiE PAN (na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego), Kraków, s. 155-184.
• Nita J.,Myga-Piątek U., 2005 - Poszukiwanie możliwości zagospodarowania obszarów poeksploatacyjnych w celu zachowania ich walorów geologicznych i krajobrazowych. Technika Poszukiwań Geologicznych, Geosynoptyka i Geotermia nr 3, s. 53-70.
• Nieć M., Pietrzyk-Sokulska E., Gądek R., Lisner-Skórska J., 2008 - Górnictwo wspomagające ochronę środowiska i jego kształtowanie - doświadczenia Kieleckich Kopalń Surowców Mineralnych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi T. 24, z. 4/4, s. 251-258.
• Nieć M., Radwanek-Bąk B., 2009 - Wykorzystanie złóż kopalin w Polsce a zagrożenia bezpieczeństwa surowcowego kraju. Przegląd Geologiczny nr 7, s. 591-599.
• Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie przemysłu wydobywczego surowców nieenergetycznych (Dz.Urz. UE seria C nr 27/19 z 2009 r.).
• Ostrowski J., red., 2001 - Ochrona środowiska na terenach górniczych. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków, 308 s.
• Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Projekt z dnia 18 sierpnia 2009 (Wersja nr 6). Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 29 s.
• Słaboń A., 2008 - Konflikt społeczny i negocjacje. Wyd. Uniw. Ekonomicznego w Krakowie, 138 s.
• Tkocz J., 2008 - Podstawy geografii społeczno-ekonomicznej. Podręczniki i Skrypty Uniw. Śląskiego w Katowicach nr 100, Wyd. Uniw. Śląskiego, Katowice, 315 s.
• Wolsink M., 2006 - Invalid theory impedes our understanding: a critique on the persistence of the language of NIMBY. Transactions of the Institute of British Geographers vol. 31, nr 1, s. 85-91.
• Żylicz T., 2007 - Syndrom "NIMBY". Aura nr 4, s. 8-9.
• Cytowane akty prawne:
• Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne 85/337/EWG (Dz.Urz. UE seria L nr 175/40 z 1985 r. z późn. zm.)
• Dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę rady 90/313/EWG (Dz.Urz. UE seria L nr 41/26 z 2003 r.)
• Dyrektywa 2003/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniająca w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz.Urz. UE seria L nr 156/17 z 2003 r.)
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, z późn. zm.)
• Konwencja sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz.U. z 2003 r. nr 78, poz. 706)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 257, poz. 2573, z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591, z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 228, poz. 1947, z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (t.j.Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1590, z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2001 nr 142, poz. 1592, z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2003 r. nr 80, poz. 717, z późn. zm.) 123
• Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. z 2008 r. nr 199 poz. 1227, z późn. zm.)
• Wybrane strony internetowe:
• http://czr.org.pl/CZR/
• http://niedlakopalni.blog.onet.pl/
• http://niedlakopalni.blox.pl/html
• http://ruptawacisowka.webpark.pl/
• http://stop-odkrywce.pl/
• http://www.etpsmr.org/
• http://www.skop.com.pl/
• http://www.zdroweosiedla.pl/