The Late-Gothic Town Hall in Zielona Góra and Its Remodelings in the 16th and 17th Centuries

• Autorzy: Kowalski S. , Lasota C. , Legendziewicz A.

Warianty tytułu

PL

Gotycki ratusz w Zielonej Górze i jego przebudowy w XVI-XVII w.

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The town hall in Zielona Góra is located in the middle of the elongated market square (Fig. 3, 4) Its present shape is defined by of a few buildings of different sizes erected at different times; it has a dominant tower topped by a neoclassical spire and its elevations indicate its Gothic origin. The town hall has three wings of which the middle single-storied one, whose façade features neoclassical decorations, is its oldest and main part.

PL

Według zapisu kronikarskiego ratusz w Zielonej Górze powstał w 1321 r. Przeprowadzone badania architektoniczne wykazały, że ratusz wzniesiony z cegieł w XV w. był bez piwnic, jednopiętrowy, o wymiarach w obrysie zewnętrznym 34×13,5 m i wysokości ścian około 7 m. Na parterze znajdowały się cztery pomieszczenia, z których środkowe, największe miało 19 m długości i 10,9 m szerokości. Do ołudniowej ściany szczytowej dochodziły dwa pomieszczenia, nakryte do dziś zachowanymi stropem i sklepieniem, a do północnej jedno, wąskie. Prawdopodobnie tak samo zostało rozplanowane piętro mieszczące siedzibę władzy municypalnej, organów administracyjnego i sądowniczego. Środkowe pomieszczenie parteru stanowiło zapewne miejsce zgromadzeń mieszczan i doraźnie prowadzonego handlu. Zróżnicowanie funkcjonalne parteru i piętra zostało zamanifestowane bogatym wystrojem elewacji kondygnacji górnej i odrębnie rozwiązanym wejściem do niej z placu rynkowego. Elewacje rozczłonkowane na poziomie piętra gęsto rozmieszczonymi blendami prostokątnymi, podzielonymi krzyżem łacińskim na cztero- i sześciopolowe, wieńczyła płycina fryzu. Wiadomo, że szczyt północny ratusza był uskokowy, rozczłonkowany jedenastoma poziomami małych blend nakrytych łękami kotarowymi i odcinkowymi. Fakturę z kolorystyką elewacji oraz szczytu tworzyły ceglany, pomalowany wątek ścian, na czerwono z białymi spoinami, i otynkowane, czterobarwne blendy. Razem z ratuszem zostały zbudowane, przylegające do jego ściany wschodniej, wieża i budynek o funkcji handlowej, podzielony na komory - sklepy. Wnętrze dolnej, czworobocznej wieży, o wymiarach w obrysie zewnętrznym 5,9×5,1 m, wysokości 16 m, pierwotnie dzieliło się na cztery kondygnacje, z których dolną tworzył loch więzienny. Kondygnacje nad nim oświetlały od wschodu i północy niskie okna zawarte we wnękach z rozglifionymi ościeżami. Zwieńczenie górnej, oktogonalnej części wieży nie zachowało się. Podział jej wnętrza tworzyły dwie kondygnacje, z oknami zawartymi we wnękach prostokątnych, mające łącznie 9,2 m wysokości. Światło do kondygnacji niższej wpadało trzema oknami. W kondygnacji wyższej, przeznaczonej do obserwacji terenu okna zostały zlokalizowane we wszystkich ścianach. Dekorację elewacji czworoboku wieży tworzyły małe blendy nakryte łękami odcinkowymi. Elewacje jej części oktogonalnej rozczłonkowują dwie kondygnacje blend wysmukłych, ostrołucznych. W trakcie pierwszej przebudowy ratusza, przeprowadzonej w okresie wczesnego renesansu, wymurowano piwnice pod jego częścią południową i układ komunikacji pionowej zlokalizowano we wnętrzu. W największej z trzech piwnic, dostępnych z placu rynkowego i parteru ratusza, nakrytej sklepieniem opartym na centralnie zlokalizowanym filarze, był prowadzony wyszynk. Węzeł komunikacyjny, zawierający tunelowe zejście do piwnic i schody prowadzące na piętro, powstał w części południowej środkowego pomieszczenia parteru. Przebudowując ratusz, zmieniono także wystrój wnętrz i otynkowano oraz pomalowano elewacje, w tym blendy monochromatycznie. Zmiany dokonane w rozplanowaniu ratusza przeprowadzone w czasie odbudowy po pożarze w 1651 r. polegały na powiększeniu piwnic i wydzieleniu nowego pomieszczenia w części środkowej parteru. Jedna z nowych piwnic, największa ze wszystkich, nakryta sklepieniem opartym na centralnie usytuowanym filarze, została przeznaczona do prowadzenia wyszynku.

Słowa kluczowe

EN

architecture; Silesia; Middle Ages; town hall; Zielona Góra

PL

architektura; Śląsk; średniowiecze; ratusz; Zielona Góra

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2011
• Tom: Nr 1(29)
• Strony: 23--34
• Opis fizyczny: Bibliogr. 15 poz., rys.

Twórcy

autor

Kowalski S.

autor

Lasota C.

autor

Legendziewicz A.

• Faculty of Architecture, Zielona Góra University of Technology

Bibliografia

• [1] Bujkiewicz Z., Blok ratuszowy w Zielonej Górze – kwerenda archiwalna, Zielona Góra 2006, typescript in the Regional Office of Historic Sites and Monuments in Zielona Góra.
• [2] Benyskiewicz J., Szczegóła H., Zielona Góra, Zarys dziejów, Poznań 1991.
• [3] Bielinis-Kopeć B., Zabytki Zielonej Góry, Zielona Góra 2005.
• [4] Burnita J., Kowalski S., Lasota Cz., Legendziewicz A., Badania architektoniczne ratusza w Zielonej Górze, Wrocław 2006, typescript in the Regional Office of Historic Sites and Monuments in Zielona Góra.
• [5] Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 16, ed. by C. Grünhagen, K. Wutke, Breslau 1892; Bd. 18, ed. by C. Grünhagen, K. Wutke, Breslau 1898; Bd. 24, ed. by K. Wutke, Breslau 1905.
• [6] Czerner R., Zabudowy rynków. Średniowieczne bloki śródrynkowe wybranych dużych miast Śląska, Wrocław 2002.
• [7] Chmarzyński G., Sztuka Ziemi krośnieńskiej, [in:] Ziemia Lubuska, eds. by M. Sczaniecki, S. Zajchowska, Poznań 1950.
• [8] Felchnerowski K., Zabytki zielonogórskie, [in:] Zielona Góra, przeszłość i teraźniejszość, eds. by M. Sczaniecki, J. Wąsicki, Poznań 1962.
• [9] Kowalski S., Ratusz i wokół ratusza, Zielona Góra 1992.
• [10] Legendziewicz A., Ratusz w Zielonej Górze. Wyniki badań architektonicznych parteru dawnej elewacji południowej oraz wnioski konserwatorskie, Wrocław–Zielona Góra 2008, typescript in the Regional Office of Historic Sites and Monuments in Zielona Góra.
• [11] Ohnesorge F., Zur Quellenurkunde der Geschichte von Grünberg i. Schl. Festschrift zur Feier d. 50 jährl. Bestehens d. Fr. Wilhelm-Realgymnasium in Grünberg, Grünberg 1903.
• [12] Podsadzy W., Początki miasta i jego rozwój przestrzenny, [in:] Zielona Góra, przeszłość i teraźniejszość, ed. by M. Sczaniecki, J. Wąsicki, Poznań 1962.
• [13] Schmid H., Geschichte der Stadt Grünberg, Grünberg 1922.
• [14] Wolf O., Geschichte der Stadt Grünberg in Niederschlesien von ihre Enstehung bis zur Einführung Reformation, Grünberg 1848.
• [15] Zimmermann F.A., Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 10, Brieg 1789.