The building of the Gotthelf Foundation in the context of the architectural tradition

• Autorzy: Grzegorczyk B.

Warianty tytułu

PL

Budynek fundacji Gotthelfa w kontekście tradycji architektonicznej

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wzniesiony w roku 1914 budynek fundacji Józefa Gotthelfa, z sześcioma szczytami mansard wznoszącymi się nad połaciami dachu, widoczny z daleka, choć skromny, nie był pozbawiony elegancji - i taki pozostał do dziś, wyraziście rysując się na tle sąsiadujących z nim bloków mieszkalnych osiedla założonego tutaj w latach dwudziestych XX w. Znamienne jest, że powstawanie tej budowli było bacznie obserwowane, zwłaszcza przez środowisko żydowskie, z którym związana była osoba fundatora. Gdy jednak budynek oddano do użytku, dalszym jego dziejom nie poświęcano uwagi. Tradycyjnie traktowano to założenie jako awangardowe - w tym czasie - rozwiązanie budowli o charakterze socjalnym i w związku z tym autorstwo przypisywano Maksowi Bergowi. Niniejszy artykuł, na podstawie przeprowadzonych badań dotyczących historii powstania budynku, wspartych kwerendą archiwalną oraz analizą genezy formy architektonicznej, polemizuje z przyjętą hipotezą. Wybrane przykłady budowli socjalnych zarówno o charakterze paternalistycznym (zrealizowane przez firmę Kruppa w Essen 1863), jak i budowanych z pobudek filantropijnych (np. Planciusstraat przez amsterdamską spółdzielców Vereeniging ten behoeve der Arbeidersklasse, 1852) czy też zainspirowanych ideami utopijnymi (np. założony przez Jeana Baptista Godina Familister de Guise, 1859-1870) wznoszonych w Europie w stuleciu XIX wskazują, że budynek fundacji Gotthelfa trudno jednak uznać za awangardowe rozwiązanie w owym czasie. Wydaje się również, o czym świadczą przytoczone fakty, że autorstwo należy przypisać ówczesnemu współpracownikowi Berga - Karlowi Klimmowi.

EN

In the year 1914, when the construction work for the new building of the Józef Gotthelf Foundation came to an end, its location, far from the hustle and bustle of the city, in the midst of meadows and fields, where only from time to time the sough of trees from the nearby cemetery could be heard - had to be associated with an immense desolation (Fig. 1). After all the only road in this part of the city was the Hallera street (Kürassierstr.), which was laid out during the sixties of the 19th century for the needs of the nearby barracks. Nevertheless this lonely building with six mansards raising above the roof slopes was visible from far. Although it was modest, it was not deprived of sophistication - and so it stays until today, distinctly appearing at the background of the adjacent blocks of flats of the estate built here in 1920.

Słowa kluczowe

PL

architektura XX w.; budownictwo socjalne; Wrocław; gmina żydowska

EN

architecture 20th; social housing; Wrocław; Jewish community

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2010
• Tom: Nr 1(27)
• Strony: 39--46
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys.

Twórcy

autor

Grzegorczyk B.

• UMK Toruń

Bibliografia

• [1] Benevolo L., Geschichte der Architektur des 19. und 20 Jahrhunderts,München 1964, Bd. 1.
• [2] Bollerey F., Architekturkonzeptionen der utopische Sozialisten,Berlin 1991.
• [3] Frampton K., The Evolution oh Housing Concept 1870–1970,“Lotus” 1975, No. 10, p. 24–33.
• [4] Gryglewska A., Architektura Wrocławia XIX–XX w. w twórczości Richarda Plüddemanna, Wrocław 1999.
• [5] Grzegorczyk B., Budowniczowie i architekci dziewiętnastowiecznego Wrocławia, [in:] Studia z architektury nowoczesnej, (ed.)J. Kucharzewska, J. Malinowski, Toruń 2009, Vol. 3, p. 9–31.
• [6] Grzegorczyk B., Wzorce amsterdamskie w budownictwie socjalnym Wrocławia, [in:] Niderlandyzm na Śląsku i w krajach ościennych, (ed.)M. Kapustka, A. Kozieł, P. Oszczanowski, Wrocław 2003, p. 413–425.
• [7] Harasimowicz J. (ed.) Atlas architektury Wrocławia, Wrocław 1998.
• [8] Heppner A., Jüdische Persönlichkeiten in und aus Breslau, Breslau 1931.
• [9] Ilkosz J., Hala Stulecia i Tereny Wystawowe we Wrocławia – dzieło Maksa Berga, Muzeum Architektury, Wrocław 2005.
• [10] “Jüdische Volksblatt” 1912, No. 46; 1913, No 16.
• [11] “Jüdische Volkszeitung” 1913, No. 18, No. 33; 1914, No. 6, No. 14.
• [12] Łagiewski M., Wrocławscy Żydzi 1850–1944, Muzeum Historyczne,Wrocław 1994.
• [13] Ottens E., Ik moet naar een kleinere woningen ozien, want mijn gezin wordt te groot. 125 Jaar sociale woningbouw in Amsterdam, “Gemeentlijke dienst volkshuisvesting” Autor brak no, vol? 1975,p. 4–46.
• [14] Peterek M., Wohnung. Siedlung. Stadt. Paradigmen der Moderne 1910–1950, Berlin 2000.
• [15] Roberts H., The Dwellings of the Labouring Classes, London 1850.
• [16] Roberts H., The Model Hauses for Families, Built in Connection with the Great Exhibition of 1851, by Command of His Royal Higness the Prince Albert, K.G. President of society for Improving the Condition of the Labourin Classes, London 1851.
• [17] Rodriguez-Lores J., Sozialer Wohnungsbau in Europa. Die Ursprünge bis 1918. Ideen, Programme, Gesetz, Basel–Berlin–Boston 1994.
• [18] Rossi A., De architectuur van stad, Nijmegen 2002.
• [19] “Schlesische Zeitung” 1904, No. 343.
• [20] Tafuri M., The Sphere and Labyrinth. Avant-Gardes and Architecture from Piranesi to the 1970, Massachusetts 1987.
• [21] Tomaszewicz A., Wpływ przepisów budowlanych na sposób kształtowania wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej w dziewiętnastowiecznym Wrocławiu, “Architectus” 2000, No. 2, p.