Opactwo cysterskie w Lądzie nad Wartą. Wstępne, sondażowe badania wykopaliskowe w 2006 r.

• Autorzy: Wyrwa A. M.

Warianty tytułu

EN

The Cistercian abbey in Ląd by the River Warta. Initial, sounding archaeological investigations in 2006

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Klasztor pocysterski w Lądzie nad Wartą od bardzo wielu lat stanowi przedmiot studiów historyków, historyków sztuki i architektury. Nie miał on jednak szczęścia do kompleksowych badań, które pozwoliłyby wyjaśnić hipotezy stawiane w dotychczasowej historiografii, a tych - zarówno odnośnie do fundacji, dziejów średniowiecznych, jak i przemian budowlanych oraz założeń architektonicznych - pojawiło się sporo (literatura dotycząca omawianych zagadnień w: [1], [40], [41], [42], [44]). Niekiedy bardzo daleko odbiegają one jednak od wiarygodnych, obecnie rozpoznanych i naukowo potwierdzonych źródeł historycznych, architektonicznych i archeologicznych. Wiele poglądów stanowi nadinterpretację wątłych podstaw źródłowych ? i historycznych, i architektonicznych (m.in. [11], [17], [18], [19], [30]). Do ich sprawdzenia, odrzucenia jednych lub uwiarygodnienia drugich, potrzebne są gruntowne, kompleksowe studia, które pozwolą wyjaśnić nagromadzone w dotychczasowej historiografii wątpliwości. Dzięki takim badaniom jeden z najstarszych klasztorów cysterskich w Polsce mógłby poznać wreszcie swoją "prawdziwą historię". Możliwości takich badań pojawiły się w 2006 r., kiedy obecni właściciele zespołu pocysterskiego w Lądzie, tzn. salezjanie, podjęli działania zmierzające do renowacji i konserwacji kościoła i klasztoru. Za zgodą Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu i salezjanów lądzkich przygotowano program takich prac. Przewidziane są one na wiele lat. W niniejszym opracowaniu w bardzo syntetyczny sposób ukazano wybrane zagadnienia związane ze znanymi obecnie faktami odnoszącymi się do historii budowlanej opactwa lądzkiego.

EN

Chosen problems bound with facts, presently known to us, related to the history of building of St. Michael's Cistercian Abbey in Ląd, have been presented synthetically - this abbey, one of the oldest Cistercian abbeys in Poland, was founded in the second half of the 12th century. On the basis of written sources, also iconographic, architectonic cataloguing and not too frequent archaeological investigations, successive stages of building and development of the church as well as the monastery, have been shown. Results of initial archaeological sounding examinations carried out in the monastic cloister in 2006, under the guidance of Professor A.M. Wyrwa, during which the out ow canal of rain water was discovered, have been presented - object "A" , relics of a stone pavement which covered the cloister and a fragment of a stone construction - object "B", which most likely was a part of the buttress of the lavabo building, adjoining the north wall of the south monastic wing. During the present investigations (the area accessible to explorations is too small) it is possible to ascertain that object "A" probably came into being during the latest reconstruction (around 1780; generally in the first terce of the 18th century?). Object "B" most probably constitutes a fragment of the oldest architectonic constructions uncovered recently, most likely before the 16th century (?). The cavity with brick rubble is the youngest; it should be dated in the 20th century, around 1919 or even at the time of reconditioning of the object in the twenties of the 20th century (?). The youngest elements of porcelain and faience, with Russian marks, were found in the floor parts of the IV and III layers of the mentioned rubble heap. The mediaeval material in this area of investigations was very rare. On the basis of results obtained, a complex interdisciplinary programme of archaeological and architectonic examinations of this object will be prepared.

Słowa kluczowe

PL

opactwo cysterskie; Ląd nad Wartą; badania wykopaliskowe

EN

Cistercian abbey; Ląd by the River Warta; archaeological investigations

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2008
• Tom: Nr 1(23)
• Strony: 41--53
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., rys.

Twórcy

autor

Wyrwa A. M.

• Instytut Historii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• [1] Architektura gotycka w Polsce, T. Mroczko i M. Arszyński (red.), Warszawa 1995, t. 2, s. 136.
• [2] Archeologiczne Zdjęcie Polski, arkusz nr 57−37 (znajduje się w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu – Delegatura w Koninie) [AZP].
• [3] Badania architektoniczne zespołu pocysterskiego w Lądzie gmina Lądek, oprac. J. Stępkowski, L. Czapski, K. Janiszewski, Ląd 2000.
• [4] Białłowicz-Krygierowa Z., Malowidła ścienne z XIV w. w dawnym opactwie cysterskim w Lądzie nad Wartą, Poznań 1957.
• [5] Brzostowicz M., Gród wczesnośredniowieczny w Lądzie nad Wartą w świetle źródeł archeologicznych, [w:] M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński (red.), Ląd nad Wart. Dziedzictwo kultury słowiańskiej i cysterskiej, Poznań–Ląd 2005, s. 47−60.
• [6] Chmielewski M.T. (red.), Księga Jubileuszowa 50 lat Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie nad Wartą (19522002), Ląd 2002.
• [7] Chmielewski M.T., Nowiński J., Kwasowski K., Zespół klasztorny w Lądzie nad Wart, Łódź 2003.
• [8] Dokumentacja techniczna (zlecenie nr 488/68). Inwentaryzacja rzutu przyziemia kościoła i klasztoru pocysterskiego, Ląd, pow. Słupca, oprac. A. Werc, J. Marciniak, Z. Gerke, J. Kaszub, Ląd 1968 (maszynopis i plany).
• [9] Domasłowski J., Kościół i klasztor w Lądzie, Warszawa−Poznań 1981.
• [10] Dubowski A., Zabytkowe kościoły Wielkopolski, Poznań−Warszawa−Lublin 1956.
• [11] Jurek T., Dokumenty fundacyjne opactwa w Lądzie, „Roczniki Historyczne” 2000, t. 66, s. 7−53.
• [12] Jurek T., Kilkanaście niedrukowanych dotąd dokumentów wielkopolskich z XIII i XIV w., [w:] T. Jurek, I. Skierska (red.), Fontes et historia. Prace dedykowane Antoniemu Gąsiorowskiemu, Poznań 2007, s. 91−116 (dokumenty nr 2 [1295], nr 9 [1375]).
• [13] Kamiński M., Dawne opactwo zakonu cysterskiego w Lądzie nad Wartą, Warszawa 1936.
• [14] Kędzierski M., Jedno z najstarszych ujęć klasztoru i Kocioła lądzkiego na nowo odnalezionym obrazie Adama Swacha z 1714 r., Ląd 1980 (maszynopis w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie).
• [15] Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1−11, Poznań−Warszawa 1877−1999 [KDW].
• [16] Kościół i klasztor w Lądzie, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 144 z 28 czerwca 1862, s. 259−260.
• [17] Kutzner M., średniowieczne cysterskie opactwo w Lądzie nad Wartą, „Biuletyn Historii Sztuki” 1957, z. 3, s. 282−283.
• [18] Kutzner M., średniowieczny klasztor cysterski w Lądzie nad Wartą, [w:] Regnum Bohemiae et sacrum Romanum Imperium. Sbornik k pocet Jiiho Kuthana, Praha [2005], s. 465−492.
• [19] Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5, Województwo poznańskie, z. 22, Powiat słupecki, Warszawa 1960, s. 6–14, 20–21 [KZSz].
• [20] Linette E., Architektura dawnego opactwa cystersów w Lądzie, Poznań 1970 (1977) (maszynopis w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie).
• [21] Lorkiewicz W., Wstępna charakterystyka antropologiczna szkieletów ludzkich odkrytych na terenie klasztoru cystersów w Lądzie nad Wartą, Łódź 1998 (maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu – Delegatura w Koninie, sygn. 212/2007).
• [22] Łabuda Z., Kościół w. Piotra w Lądzie, [w:] W. Błaszczyk (red.), Gród wczesnośredniowieczny w Lądzie nad środkową Wartą, Poznań 1978, s. 53−61.
• [23] Łojko J., Fryz heraldyczny z kaplicy w. Jakuba Apostoła w Lądzie nad Wart, „Studia Źródłoznawcze” 1977, t. 22, s. 123−150.
• [24] Łojko J., Wierzbita z Paniewic herbu Niesobia (zm. 1369), [w:] A. Gąsiorowski, J. Topolski (red.), Wielkopolski sownik biograficzny, Warszawa−Poznań 1981, s. 815−816.
• [25] Łuszczkiewicz W., Opactwo cysterskie w Lądzie nad Wart i jego średniowieczne zabytki sztuki, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce”, 1888, t. 3, z. 4, s. 107−139.
• [26] Monumenta Poloniae Historica: Rocznik Wielkopolski, t. 3, Warszawa 1961, s. 13, 14, 23, 32−33 [MPH].
• [27] Monumenta Poloniae Vaticana, t. 4, Kraków 1915, s. 818 [MPV].
• [28] Paszek S., Chmielewski M.T., Pocysterski klasztor w Lądzie nad Wart, Konin 2003.
• [29] Pawlicka-Nowak Ł., Badania w kaplicy pw. w. Jakuba [badania z 1997 r.], [1997] bm. 2007 (maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu – Delegatura w Koninie, sygn. 212/2007).
• [30] Plan klasztoru w Lądzie z ok. poł. XIX w. wg materiałów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie [AGD], rys. L. Fijał (sążeń rosyjski = ok. 2,1336 m).
• [31] Przybył M., Mieszko III Stary, Poznań 2002.
• [32] Rataj H., Ląd. Park i ogrody kocielne (ewidencja), Konin 1982 (maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu – Delegatura w Koninie, sygn. 102/82/P).
• [33] Romanowicz J., Stan zabytków w klasztorze pocysterskim w Lądzie w roku 1924, Wilno 1935 (maszynopis w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie).
• [34] Sprawozdanie z sondażowo-weryfikacyjnych bada archeologicznych na stan. L9 w Lądzie nad Wart w 2006 r., oprac. A.M. Wyrwa, T. Kasprowicz, Poznań 2006 (maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu – Delegatura w Koninie).
• [35] Sprawozdanie z badań architektonicznych prowadzonych na stanowisku nr L9 w Lądzie nad Wart – klasztor pocysterski w 2007 r., oprac. A.M. Wyrwa, E. Łużyniecka, B. Więcek, M. Poksińska, A. Cupa, Poznań 2007 (maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Poznaniu – Delegatura w Koninie.
• [36] Sypniewski T., Inwentaryzacja dawnego klasztoru cystersów, w tym piwnice, parter, piętro i przekroje: AB, CD, EF, GH; poddasze, półpiętrze 1 i półpiętrze 2, 1961 (światłokopie w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego w Lądzie).
• [37] Świechowski Z., Fresko im „kölnischen Klöster” von Lond (Ląd), [w:] A. von Schneider i wsp. (red.), Die Cistercienser Geschichte. Geist. Kunst, Köln 1977, s. 82−84.
• [38] Waraczewski H., Proces fundacyjny klasztoru cystersów w Lądzie nad Wart. Dzieje, kultura artystyczna i umysowa polskich cystersów od redniowiecza do koca XVIII w., „Nasza Przeszłość” 1994, t. 83, s. 151−168.
• [39] Wntrze kocioa w Lądzie, „Tygodnik Ilustrowany”, nr 171 z 3 stycznia 1863, s. 4−5.
• [40] Wyrwa A.M., Procesy fundacyjne wielkopolskich klasztorów cysterskich linii altenberskiej. ekno, Ląd, Obra, Poznań 1995.
• [41] Wyrwa A.M., Ląd, [w:] A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek (red.), Monasticon Cisterciense Poloniae, Poznań 1999, t. 2, s. 189−201.
• [42] Wyrwa A.M., „Klasztory koloskie” z linii altenberskiej w Wielkopolsce, [w:] J. Strzelczyk, J. Dobosz (red.), Nihil Super uum esse. Prace z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyaniakowej, Poznań 2000, s. 521−543.
• [43] Wyrwa A.M., Opactwo cysterskie w Altenbergu i charakter jego linii filiacyjnej w Europie – Altenberg macierz ekna, [w:] A.M. Wyrwa (red.), Cystersi łekneńscy w krajobrazie ziem polskich, Łekno−Wągrowiec−Poznań 2004, s. 33−53.
• [44] Wyrwa A.M., Zakon cystersów i jego klasztor w Lądzie. Wybrane problemy z dziejów, [w:] M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński (red.), Ląd nad Wart. Dziedzictwo kultury słowiańskiej i cysterskiej, Poznań–Ląd 2005, s. 61−100.
• [45] Wyrwa A.M., Über Die Anfänge des Zisterzienserklosters der Hl.Jungfrau und des Hl. Bischofs Nikolaus in Lad an der Warthe, „Altenberger Blätter” 2007, no 39, s. 5−37.