Od kolumienki do maswerku w oknach kościołów śląskich z pierwszej połowy XIII w.

• Autorzy: Kozaczewska-Golasz H. , Golasz-Szołomicka H.

Warianty tytułu

EN

From a colonnette to tracery in the windows of Silesian churches from the first half of the 13th c.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Okna w kościołach romańskich miały niewielkie rozmiary. Z powodu znacznej grubości murów ich ościeża były mocno rozchylone, a prześwit wąski. Na początku XIII w. zaczęto je ozdabiać wałkiem, kolumienkami oraz uskokami i guzami na ościeżach. Okna ostrołukowe z pierwszej ćwierci XIII w. różniły się początkowo tylko lekko ostrołukowym łękiem. Nadal były umieszczone wysoko, w strefie sklepień. Ostrołuk był pierwszym zwiastunem nadchodzącego gotyku, kolejnym stał się maswerk, który najwcześniej pojawił się w kościele parafialnym w Złotoryi, już w pierwszej ćwierci XIII w. Okna maswerkowe występowały w różnych typach kościołów w miastach oraz we wsiach. W dotychczasowej literaturze oknom poświęcano niewiele miejsca. Brak jest przede wszystkim rysunków pomiarowych, trudnych do wykonania, a niezbędnych do analiz porównawczych. Celem artykułu jest ukazanie zmian, jakie zachodziły w kompozycji okien w kościołach śląskich w pierwszej po łowie XIII w. Spośród zachowanych okien (il. 1) w pierwszej fazie badań uwzględniono przede wszystkim okna w kościołach dużych, miejskich, a także w kilku kościołach wiejskich.

EN

At the beginning of the 13th century colonnettes appeared in the reveals of small semicircular windows and baguettes in the jamb corners. Similar baguettes decorated the first pointed arch window in Głogów. The oldest tracery composed of two pointed arches and a circle has survived in the Church of the Holy Virgin Mary in Złotoryja, from the first quarter of the 13th century. Jambs and the central posts were rectangular with set in corner baguettes. Beads were located in the jambs and central post of windows in the church in Żabin (administrative district of Góra Śląska), which joined at the top into pointed arches, surmounted by a third ogive. In the second quarter of the 13th century and around 1250 windows were constructed of a double and treble division of various post sections, but always with a baguette creating the main element of the tracery. Apart from cylindrical baguettes also multisided beads were used and trapeze profiles. In the under-the-arch area the traceries were composed of ogives, circles, trefoils and multileaves. Their composition may be divided into two groups of central arrangements and several levels. In the windows surviving, forms which could be called the tracery prototype (as in Chartres) have not been determined. It seems that the tracery came to Silesia already formed, while the baguettes and colonnettes used earlier resulted in a fast conversion to tracery construction.

Słowa kluczowe

PL

okna w kościołach; kościoły śląskie; kompozycja okien w kościołach

EN

windows in churches; Silesian churches; composition of windows in churches

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2008
• Tom: Nr 1(23)
• Strony: 29--40
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., rys.

Twórcy

autor

Kozaczewska-Golasz H.

autor

Golasz-Szołomicka H.

Bibliografia

• [1] Dzieje budownictwa w Polsce wg Oskara Sosnowskiego, t. 1, Do polowy XIII w., oprac. Z. Świechowski, J. Zachwatowicz, Warszawa 1964.
• [2] Kowalski S., Romańska bazylika w. Mikołaja, [w:] Ze studiów nad średniowiecznym Głogowem i Krosnem, Prace Lubuskiego Towarzystwa Naukowego, VII, z. 3, Zielona Góra 1970, s. 49−62.
• [3] Kozaczewska-Golasz H., Miejskie kościoły parafialne XIII w. na Śląsku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1986, t. 31, z. 1, s. 17−42.
• [4] Kozaczewska-Golasz H., Nie zrealizowane założenie kościoła w Małujowicach, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1976, t. 21, z. 2, s. 169−186.
• [5] Kozaczewska-Golasz H., Kozaczewski T., Drewniane sklepienia trzynastowiecznych kościołów kamiennych północnych rejonów Śląska, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1974, t. 19, z. 3,s. 179−190.
• [6] Kozaczewska-Golasz H., Kozaczewski T., Trzynastowieczny kościół N.P. Marii w Złotoryi, Prace Naukowe IHASiT PWr., nr 22, Seria Studia i Materiały nr 11, Wrocław 1989, s. 113–139.
• [7] Kozaczewski T., Gogów średniowieczny do koca XIII w. Osadnictwo i architektura, Głogów 2006.
• [8] Kozaczewski T., Pierwotne założenie kościoła cysterskiego w Henrykowie, Prace Naukowe IHASiT PWr., nr 22, Seria Studia i Materiały nr 11, Wrocław 1989, s. 141−155.
• [9] Kozaczewski T.,Środa Śląska, Seria: Śląsk w zabytkach sztuki, Wrocław 1965.
• [10] Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII w. na Śląsku (miejscowości A–G), Prace Naukowe IHASiT PWr., nr 23, Seria Monografia nr 11, Wrocław 1990.
• [11] Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII w. na Śląsku (miejscowości H–O), Prace Naukowe IHASiT PWr., nr 28, Seria Monografie nr 16, Wrocław 1994.
• [12] Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII w. na Śląsku (miejscowości P–S), Prace Naukowe IHASiT PWr., nr 29, Seria Monografie e nr 17, Wrocław 1994.
• [13] Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII w. na Śląsku (miejscowości S–Ż i na Łużycach), Prace Naukowe IHASiT PWr., nr 30, Seria Monografie nr 18, Wrocław 1994.
• [14] Kozaczewski T., Wyniki badań architektonicznych przeprowadzonych w kościele św. Idziego we Wrocławiu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1972, t. 17, z. 2, s. 103–133.
• [15] Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesiens, t. 1−4, Breslau 1889–1903.
• [16] Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich, filie lubiąskie i inne cenobia śląskie, Wrocław 2002.
• [17] Łużyniecka E., Architektura średniowiecznych klasztorów cysterskich filie lubiąskie , Wrocław 1995, s. 83–112.
• [18] Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII w., pod red. M. Walickiego, Warszawa 1971.
• [19] Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.