Perspektywiczne portale XIII-wiecznych kościołów śląskich

• Autorzy: Kozaczewska-Golasz H.

Warianty tytułu

PL

Perspective portals of 13th century Silesian churches

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Perspective portals are portals with widely splayed jambs, which could be formed in various ways. In up-to-date estimations of these portals sculptured forms played the most important role, architectonic forms were less important. An analysis of the architectonic shaping of the portals carried out by the author, and especially their horizontal cross-sections, allowed presenting their development throughout the 13lh century. An offset portal with small columns of a large diameter was the initial form at the beginning of the century. New elements appeared around 1230, endowing the portals with early-Gothic features. More and more varied moulding of the jambs, using convex and concave forms, before the end of the 13lh century led to the emergence of perspective portals of two arrangements. One of them was a continuation of the offset portal development, with columns. The other was a new portal arrangement in which the offset form disappeared - the jambs were created by several elements standing along an outspreading line, placed on a common plinth of a diagonal line and joined by a common moulding.

PL

Do XII wieku był stosowany jeden typ portalu uskokowego z kolumienkami [3], [23], [24]. Jego najwspanialszym przykładem jest portal ołbiński we Wrocławiu, pokryty dodatkowo dekoracją rzeźbiarską o motywach geometrycznych, roślinnych, zwierzęcych i postaci ludzkich (ryc. 1). Wiek XIII przyniósł ogromną różnorodność portali. Zrezygnowano w zasadzie z dekoracji rzeźbiarskiej ościeży i archiwolty, pozostawiając ją na głowicach i tympanonach. W nowy sposób zaczęto kształtować ościeża i archiwolty za pomocą elementów architektonicznych - wałków i wklęsków. Dwadzieścia portali, na których podstawie autorka prowadziła analizy pochodzi po połowie z kościołów miejskich i wiejskich. Niektóre obiekty mają późne wzmianki historyczne, bo pochodzące dopiero z początku XIV wieku. Ocena czasu powstania budowli oraz znajdujących się w nich detali architektonicznych jest często subiektywna. Portale kościołów wiejskich, powstałych w 3. lub 4. ćwierci XIII w., mogły powtarzać formy nieistniejących już wcześniejszych portali kościołów miejskich parafialnych i zakonnych. W dotychczasowych opracowaniach szczególną uwagę zwracano na formy rzeźbiarskie, a rozczłonkowanie architektoniczne trakto-wano bardzo ogólnie. Formy rzeźbiarskie nie stanowią dostatecznej podstawy do datowania. Z tego powodu autorka poddała analizie formy architektoniczne i podjęła próbę przedstawienia ich typologicznego rozwoju w ciągu XIII wieku, niezależnie od ich dotychczasowego datowania. Za podstawę przyjęto przekroje ościeży oraz zasady ich kształtowania. Formy baz, dekoracje głowic, tympanonów, a także ościeży i archiwolt stanowią uzupełnienie kompozycji architektonicznej.

Słowa kluczowe

EN

portals; Silesian churches; composition portals

PL

portale; śląskie kościoły; kompozycja portali

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2002
• Tom: Nr 2(12)
• Strony: 9--24
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz.

Twórcy

autor

Kozaczewska-Golasz H.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• 1. Białoskórska K., Tradycjonalizm i jego źródła w architekturze polskiej, Sztuka i ideologia XIV wieku, Warszawa 1957, s. 189-206.
• 2. Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Śląska Opolskiego, Kraków 1974.
• 3. Dzieje budownictwa w Polsce według Oskara Sosnowskiego, oprac. Zygmunta Świechowskiego i Jana Zachwatowa, Warszawa 1964.
• 4. Golasz H., Romański kościół św. Andrzeja w Ilawie, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej (dalej: IHASiT PWr.) Nr 3, Seria: Monografie nr 2, Wrocław 1972, s. 7-19.
• 5. Grundmann G., DomeKirchen und Kl3ster in Schlesien, Frankfurt nad Menem 1963.
• 6. Karłowska-Kamzowa A., Sztuka Piastów śląskich w średniowieczu, Wrocław 1991.
• 7. Kilarski M., O wiaściwą fakturę muru zabytków, „Ochrona Zabytków" 1955, R. 8, nr 1(28), s. 23-33.
• 8. Kozaczewska-Golasz H., Miejskie kościoły parafialne pierwszej polowy XIII w. na Śląsku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" (dalej KAiU), 1996, t. XXXI, z. 1, s. 20-23.
• 9. Kozaczewska-Golasz H., Nie zrealizowane założenie krzyżowe kościoła w Malujowicach, KAiU, 1976, t. XXI, z. 2, s. 175-179.
• 10. Kozaczewska-Golasz H., Rozwój kościołów halowych na Śląsku wXIII w, [w:] Monumenta conservanda sunt, Wrocław 2001.
• 11. Kozaczewska-Golasz H., Kozaczewski T., Trzynastowieczny kościół NP. Marii w Zlotoryji, Prace Naukowe IHASiT PWr., Nr 22, Seria: Studia i Materiały Nr 11, Wrocław 1989 r., s. 126,133-134.
• 12. Kozaczewski T., Portal z Dawidem i Betsabee w kościele klasztornym w Trzebnicy, Prace Naukowe IHASiT PWr., Nr 22, Seria: Studia i Materiały Nr 11, Wrocław 1989 r., s. 157-162.
• 13. Kozaczewski T., Portale architektury XIII wieku na Śląsku (miejscowości na litery A—K), Wrocław 1984, mps w Bibliotece IHASiT PWr.
• 14. Kozaczewski T., XIII-wieczne portale na Śląsku, Wrocław 1974, (50 portali) mps w Bibliotece IHASiT PWr.
• 15. Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku, Wrocław 1990-1994.
• 16. Kutzner M., Cysterska architektura na Śląsku w latach 1200—1330, Toruń 1969.
• 17. Małachowicz E., Faktura i kolorystyka w architekturze średniowiecznej na Śląsku, „Architectus" 2000 nr 1(7), s. 29-46.
• 18. Pietrusiński J., Portal św. Stanisława w Starym Zamku, Biuletyn Historii Sztuki, Nr 3, Warszawa 1968 r., s. 346-348.
• 19. Poksińska M., Polichromia romańskiej i wczesnogotyckiej rzeźby architektonicznej. Zespól rzeźby trzebnickiej, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1993.
• 20. Rozpędowski J., Opactwo Pań Cysterek w Trzebnicy, [w:] Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, red. J. Strzelczyk, Poznań 1987, s. 261-281.
• 21. Steinborn B., Zlotoryja, Chojnów, Świerzawa, Wrocław 1959.
• 22. Świechowski Z., Architektura na Śląsku do polowy XIII w, Wrocław 1955.
• 23. Świechowski Z., Budownictwo romańskie w Polsce, Katalog zabytków, Wrocław 1963.
• 24. Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, Warszawa 1971, s. 207, 215-223.
• 25. Zlat M., Lwówek, Wrocław 1961, s. 126, 127.
• 26. Zlat M., Ziębice, Wrocław 1967, s. 63, 64.