Philibert de l'Orme (1514-1570). Prekursor rozpowszechniania rysunkowych technik stereotomii w praktyce architektonicznej

• Autorzy: Mycak O.

Warianty tytułu

EN

Philibert de l'Orme (1514-1570) as a precursor in propagating stéréotomie in architectural practice

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Średniowiecze zahamowało rozwój geometrii1 i rozpowszechnianie jej znajomości wtedy, kiedy umiejętności budowlane mistrzów XII i XIII wieku osiągnęły szczególnie wysoki poziom, wraz z zastąpieniem pełnych sklepień kamiennych przez konstrukcje oparte na żebrach kamiennych, rozmieszczonych w niezwykle dekoracyjnych, efektownych, i czasem bardzo skomplikowanych układach kompozycyjnych. Wzajemne przenikania takich sklepień, będące często krzywymi o podwójnej krzywiźnie, jakich nie można było wykreślać i rozwijać na powierzchniach płaskich, nieskończenie wzmogły trudność wykonania. Sprawiło to, że sztuka wykonania zwornika złożonego sklepienia, przekrywającego czasami nieregularny plan budowli, zwłaszcza zwornika zwanego le clef pendant (zwornik wiszący [stalaktytowy]), była ówczesnym szczytem techniki. Dlatego zworniki, traktowane szczególnie, często jak bogato zdobione arcydzieła2, były niepodważalnym dowodem kunsztu wykonawcy, jego doświadczenia i wiedzy. Nie powinno zatem dziwić, że także w późniejszych wiekach wiedza ta była traktowanajak nauka tajemna, zazdrośnie strzeżona przed rozpowszechnianiem przez murarzy i kamieniarzy zrzeszonych w stowarzyszeniach znanych we Francji pod nazwą Cotterie, których celem było konsekwentne utrzymanie sekretów tej sztuki jedynie w gronie członków organizacj i. Profesor Tadeusz Broniewski podaje inną nazwę "loża" na określenie zespołu pracowników, złożonego z mistrza, starszyzny i robotników, zobowiązanych przysięgą do zachowania tajemnicy, zwłaszcza wszelkich doświadczalnie uzyskanych wiadomości dotyczących statyki budowli5. Także stosowane nazewnictwo tworzyło ściśle hermetyczny język murarzy i kamieniarzy, posługujących się określeniami zwyczajowo ustalonej terminologii wykonawczej.

EN

The Middle Ages impeded the development of geometry and the spreading of its knowledge, when building skills of the masters of the 12* and 13* century achieved a particularly high level. Full stone vaults began to be replaced with constructions supported by stone ribs erected in extremely decorative, effective and sometimes very complicated compositional arrangements. Intersections of vaults such as these, often being curves with a double curvature, which were impossible to draught and unfold on flat surfaces, infinitely increased the difficulty of realization. The craft of producing a keystone for the complex vaulting, sometimes covering an irregular plan of the building, especially le clef pendant (pendant [stalactitic] keystone), was a contemporary triumph of technique. Keystones, treated in a special way, often as richly decorated masterpieces, were an undeniable proof of the executor's masterly skill, his experience and knowledge. In the after ages, that knowledge was treated as a secret art, jealously guarded from general propagation, by masons and stone-cutters who were members of unions, each one called a Cotterie, whose aim was a consequent keeping of the secrets of that craft only among the members of the given union. The onomatology used, created a strictly hermetic language of masons and stone-cutters who made use of customary executive terminology. The whole complex of skills creating the art of projecting, tracing, executing and connecting stone units of buildings was, in France, called I'art du trait de la coupe despierres (the art of drawing stone mouldings) or stéréotomie. The treatise: Le premier tome de l'Architecture de Philibert de l'Orme conseiller et aumosnier ordinaire du Roy, & Abbé de S. Serge lez Angers (The first volume of Architecture by Philibert de l'Orme the advisor and adjutant almoner of the King, & Abbot of St. Sarge [monastery] in Angers), is the first known publication where, besides the descriptions, a certain part of contemporarily used drawing methods of recording the shapes of building elements, was inserted. By presenting the drawings of vaults and stairs together with the explanations, the author also took upon himself the responsibility for their propagation. In the enclosed world of builders and stonecutters, obligated to a verbal transfer of the arcanium magisterium (the master's arcana), the secrets of architecture, this was an unprecedented fact. Philibert de l'Orme , a great architect, practician and theortician, working almost exclusively for the needs of the king of France, Henry II, wrote in his work: "I will add, that [among] things described [none] give as much joy, pleasure and instructions to derive profitable benefits from them, as those which are experienced personally, just as it is with the geometrical drawings that I am proposing to you, never [before now] having heard it being written about, [also] by former or present Architects." His treatise remained an important starting point for later continua-tors in the development of methods and techniques of drawn presentations of buildings.

Słowa kluczowe

PL

rysunkowe techniki streotomii; De l'Orme Philibert; praktyka architektoniczna; Delorme Philibert

EN

stéréotomie in architectural practice; De l'Orme Philibert; Delorme Philibert

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2002
• Tom: Nr 1(11)
• Strony: 61--79
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz.

Twórcy

autor

Mycak O.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Białostocki Jan, Albrecht Diirer jako pisarz i teoretyk sztuki, Ossolineum, Wrocław 1956.
• [2] Broniewski Tadeusz, Historia architektury dla wszystkich, Osolineum, Wrocław 1990.
• [3] Charageat Marguerite, Sztuka ogrodów, Warszawa 1978.
• [4] Delorme Philibert, Le premier tome de l ’Architecture de Philibert de I’Orme Conseiller et Aumosnier ordinaire du Roy, & Abbe de S. Serge lez Angiers, A Paris chez Frederic Morel, rue S. Jean de Beauuais, 1567. Avec privilege du Roy.
• [5] Encyclopedia Universalis, t. 7, Paris 1990.
• [6] Encyclopedie methodiąue, ou par ordre de matićres savans et d ’artistes; Precedee d ’un Yocabulaire universel, servant de Table pour tout L ’Ouvrag, ornee des Portraits de MM. Diderot et D'Alembert, premiers Editeurs de 1’Encyclopedie, Architecture par Quatremere de Quincy, Tome second, A Paris, chez Henri Agasse, Imprimeur-Libraire, rue des Poitevins, N°. 18 AN IX [1802],
• [7] Frezier Amedee-Franęois, La theorie et la pratiąue de la coupe des pierres et des bois pour la construction des voutes et autres parties des batiments civils & militaires, ou Traite de stereotomie a lusage de 1’architecture, Par M. Frezier, Strasbourg, Paris, t. 1, 1737, t. II, 1738, t. III, 1739 r.
• [8] Loria Gino, Przeszłość i stan obecny najważniejszych teoryj geometrycznych, przekł. S. Dickensteina, Warszawa 1889.
• [9] Morant Henry de, Historia sztuki zdobniczej od pradziejów do współczesności, Arkady, Warszawa, 1983.
• [10] Niemczyk Ernest, Ambicje architektów średniowiecznych a granice sztuki geometrycznej, [w:] Z badań trzynastowiecznej architektury na Śląsku i w Czechach, Prace Nauk. Inst. Hist. Archit. Sztuki i Techn. PWr. Nr 15, Seria: Studia i Materiały Nr 8, Wrocław 1981.
• [11] Noel Pierre, Technologie de la pierre de taille, Societe de Diffusion des Techniąues du Batiment et des Travaux Publics, 9 rue La Perouse, 75-Paris (XVIC), 57153. - Imp. Kapp et Lahure, Paris 1968.
• [12] Pevsner Nicolaus, Historia architektury europejskiej, Arkady,Warszawa 1979.
• [13] Sapalski Franciszek, Rozprawa o teoryi Stereotomii czyli Geometryi wykreślney. Czytana na posiedzeniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w dniu 16. Listopada 1817. Roku przez Franciszka Sapalskiego, tejże Umiejętności i Matematyki zastosowaney w Uniwersytecie Krakowskim Professora Doktora Filozofii, bywszego Oficera Artylleryi, ozdobionego Orderem Krzyża Woyskowego, i Towarzystwa Naukowego Członka, Kraków 1818.