Główne kierunki interpretacji idei harmonii w myśli starożytnych Od Pitagorasa do Witruwiusza

• Autorzy: Baborska-Narożny M.

Warianty tytułu

EN

The main directions of interpreting the idea of harmony in the notion of the ancients - from Pythagoras to Vitruvius

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono różne znaczenia, istotnego dla architektury, pojęcia hatmonia oraz rozwój idei harmonii w ramach różnych pojęć w myśli starożytnych Greków i Rzymian. Pojęcie oraz idea harmonii powstały w V w. p.n.e. Od tego czasu idea harmonii kryła się pod różnymi terminami, a i termin harmonia nabierał różnych znaczeń. Dzisiejsze, ogólne rozumienie słowa harmonia słownik wyrazów obcych wywodzi od greckiego har-mos "spojenie, przegub" i podaje jako "spojenie, łącze, związek, zgoda, zgodność, dopełnianie się, ład, odpo-wiedniość, właściwy dobór, porządek elementów, przedmiotów, cech" [11, s. 205]. Można by też powiedzieć: dostrzeżenie związku, zgody, ładu itd. W odniesieniu do architektury kontrowersje dotyczą kwestii, czy w architekturze harmonia oznacza zgodność i dopełnianie się części w ramach obiektu, czy też spojenie oraz zgodę w relacji obiekt - obserwator. W historii architektury dominował pogląd pierwszy, czego wyrazem są niezliczone próby ustalenia szczegółowych kryteriów czym jest ład, odpowiedniość, zgodność itd., w kompozycji dzieł architektury. Idea harmonii początkowo wyrażała nierozerwalny związek piękna, jako obiektywnej własności rzeczy, z ludzkim upodobaniem, a więc odczuciem wobec rzeczy pięknej. Związek ten dostrzegł Pitagoras, który dał jednocześnie początek omówionej w dalszej części artykułu teorii o liczbowej naturze wszelkiego piękna. Teoria ta, nazwana Wielką Teorią, ze względu na jej uniwersalność, aż do XVII w. wywierała duży wpływ na sztukę i naukę, choć pierwsi jej krytycy oraz oponenci pojawili się już w starożytności. Popularność Wielkiej Teorii wpłynęła na losy kluczowego dla niej pojęcia harmonii, które zaczęto utożsamiać z liczbowymi kryteriami piękna rzeczy, co na długo oddaliło harmonię od zagadnień związanych z postrzeganiem. Łączenie pojęcia haimonii niekoniecznie z proporcją, lecz koniecznie z postrzeganiem, odzyskuje znaczenie w literaturze współczesnej [17]. Upadek Wielkiej Teorii spowodował utratę popularności łączonego z nią pojęcia harmonii w upowszechnionym znaczeniu: piękno jako prawidłowość, ład, miara. Pod różnymi nazwami rozwijała się natomiast pierwotna idea, kryjąca się za tym terminem, tj. wiara w istnienie mechanizmu ludzkiego odczuwania piękna. Rozwój ten polegał na próbach uchwycenia zasad tego mechanizmu, który pierwotnie wydawał się prosty, ale komplikował się w miarę dostrzegania złożoności składających się nań czynników, takich jak np. wiedza i doświadczenie w danej dziedzinie czy otwartość na nowość.

EN

The article examines different meanings of the architecturally important term of harmony and shows the growth of complexity of the idea of harmony, from Pythagoras to Vitruvius. The Pythagorean harmony linked and submitted the human sensation of pleasure (as a reaction to certain consonances) to the inevitable rules of mathematics and cosmology. The necessity encompassed in this idea was opposed to sophists who claimed the subjectiveness of beauty and human reactions to it and rejected harmony. They in turn were opposed by Plato. Plato did not find pleasure a criterion of beauty. He proclaimed the existence of objective beauty and believed humans to be able to sense it and derive pleasure from it. He agreed with Pythagoras on the mathematical basis of harmony and searched for its geometrical expression. To Aristotle the term harmony meant an objective feature of an object and was devoid of the "pleasure" component. For Heraklit harmony was a rare state of balance and coexistence of antagonistic forces. Searching for an architectural expression of the idea of harmony Vitruvius picked some elements of all the above thoughts. He used the term harmony in the Aristotlean meaning, to define objective symmetry that depended on the introduction of clear mathematical rules into the architectural composition. However, to derive pleasure from the contact with architecture he advised some deviations from these rules as compulsory. Moreover, he regarded the pleasure of the observer as a more important goal for architecture than its objective beauty.

Słowa kluczowe

PL

idea harmonii; harmonia nieoczywista; zasady harmonii

EN

idea of harmony; harmony unobvious; rules of harmony

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2004
• Tom: Nr 2(16)
• Strony: 29--36
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz.

Twórcy

autor

Baborska-Narożny M.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Adorno T.W., Teoria estetyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
• [2] Auzelle R., A la mesure des hommes, Académie d'architecture ‒ Actualités, Paryż 1975.
• [3] Basista A., Architektura ‒ Dlaczego jest, jaka jest?, Znak, Kraków 2000.
• [4] Białostocki J., Sztuka cenniejsza niż złoto, t. 2, PWN, Warszawa 1991.
• [5] Calasso R., Zaślubiny Kadmosa z Harmonią, Znak, Kraków 1995.
• [6] Eco U., Sztuka i piękno w Średniowieczu, Znak, Kraków 1997.
• [7] Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
• [8] Ghyka M.C., Złota liczba, Universitas, Kraków 2001.
• [9] Herbert Z., Barbarzyńca w ogrodzie, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1995.
• [10] James J., Muzyka Sfer ‒ o muzyce, nauce i naturalnym porządku wszechświata, Znak, Kraków 1996.
• [11] Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.
• [12] Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1998.
• [13] Major M., Pier Luigi Nervi, Arkady, Warszawa 1978.
• [14] Parnicki-Pudełko S., Architektura starożytnej Grecji, Arkady, Warszawa 1975.
• [15] Platon, Timajos, Kritias albo Atlantyk, PWN, Warszawa 1986.
• [16] Shusterman R., Estetyka pragmatyczna: Żywe piękno i refleksja nad sztuką, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1998.
• [17] Smith P. F., Architecture and the Principle of Harmony, RIBA, Londyn 1987.
• [18] Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć ‒ sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, PWN, Warszawa 1982.
• [19] Tatarkiewicz W., Historia estetyki. Estetyka starożytna, Arkady, Warszawa 1985.
• [20] Tatarkiewicz W., Historia estetyki. Estetyka nowożytna, Ossolineum, Wrocław 1967.
• [21] Trachtenberg M., Hyman I., Architecture. From prehistory to postmodernism, Abrams Inc., Nowy Jork 1986.
• [22] Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, PWN, Warszawa 1956.
• [23] Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
• [24] Żurawski J., O budowie formy architektonicznej, Arkady, Warszawa 1973.
• [25] Życiński J., Medytacje sokratejskie, Edycja Paulińska, Lublin 1991.
• [26] Meier R., The Pritzker Architecture Price, „Architekt” 2001, nr 2(14), s. 36.
• [27] Myśliński M., Złudzenia optyczne w architekturze, „Architekton” 1997, nr 3(7), s. 64-67.