Zastosowanie iluzji perspektywicznej w monumentalnych dekoracjach wnętrz śląskich świątyń w okresie późnego baroku

• Autorzy: Ludwig B.

Warianty tytułu

EN

Use of illusory perspective in monumental decoration of interiors in late Baroque Silesian temples

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Opracowanie dotyczy stosunkowo wąskiego zagadnienia, jakim jest zastosowanie teorii perspektywy w monumentalnych dekoracjach śląskich świątyń, zwłaszcza tzw. malarstwa iluzyjnego lub iluzjonistycznego i współgrającą z nim, w myśl barokowej jedności sztuk, architekturą wnętrz. Problem ten jest interesujący, gdyż iluzja perspektywiczna stała się jednym z podstawowych środków formalnych stosowanych w sztuce baroku, lecz pozostaje nie w pełni rozpoznany i doceniany. Większość dzieł okresu pełnego i późnego baroku została podporządkowana temu kierunkowi. Wnętrza monumentalne na terenie Śląska nie stanowią w tym względzie wyjątku. W pełni z praw perspektywy, opierając się na wskazówkach Andrei Pozzy, korzystali wybitni artyści malarstwa monumentalnego na Śląsku w XVIII w. Dekoracja architektoniczno-malarska kościoła uniwersyteckiego we Wrocławiu, dzieło Jana Jerzego Knolła i Jana Michała Rottmayra von Rosenbrun (1704-1706), otwiera cykl wielkich realizacji iluzjonistycznych. Całościowo zastosowano dekorację iluzyjną świątyń w kościele-sanktuarium w Krzeszowie (autorstwa Antoniego Jentcha, Jerzego Wilhelma Neunhertza i Ignacego Alberta Provisorego, 1733-1735), w kościele benedyktynek na Legnickim Polu (według projektu Kiliana Ignacego Dintzenhofera, z freskami Kośmy Damiana Asama, 1733), w kościele bożogrobców w Nysie (projekt Michała Kleina(?) z malowidłami braci Feliksa Antoniego i Krzysztofa Tomasza Schefflerów, 1731) oraz w kościele jezuickim w Brzegu (projekt Józefa Frischa, z freskami Jana Kubena, 1740-1746).

EN

The article draws attention to the achievements of the science of perspective in the decoration of Silesian temples, especially to the so-called illusory painting and interior architecture co-ordinated with it according to the concept of the Baroque unity of arts. Creators of monumental painting in Silesia in the 18th century used the laws of perspective fully, basing on the instructions of Andreas Pozza. The architectonic-painting decoration of the University Church in Wroclaw, the work of J.J. Knoll and J.M. Rotmayr (1704-1706) opens the cycle of monumental illusory works. Also, the programme of illusory decoration of temples was applied in the church in Krzeszów (A. Jentch, J.W. Neunhertz and J.A. Provisore, 1733-1735), in the church of the Benedictine nuns in Legnickie Pole (K.J. Dintzenhofer with mural painting of CD. Adams, 1733), in the church in Nysa (M. Klein(?) with paintings of the Scheller brothers, 1731) and in the Jesuit church in Brzeg (J. Frisch with mural paintings of J. Kuben, 1740-1746). The architectonic solutions of all the churches presented may be rated at a general European level. The most outstanding example is the temple in Legnickie Pole, with its sublimed architecture based on the composition of infiltrating elliptic spatial units. Not much inferior is the "developed architectonic system of the Krzeszów sanctuary, where the method based on the chain-like scheme of elliptic units has been used. Also, both earlier solutions deserve a high appraisal, i.e. both the classic creation of the interior of the Church of Jesus in Wroclaw, only partly dynamised, as well as the Church of St Peter and St Paul in Nysa of dynamised forms, with, to a large extent, centralised solution of the church's spatial area. The Church of the Holy Cross in Brzeg, the latest of the examples presented, despite the spareness of its interior possesses architectonic solutions of high quality. Their importance is mainly based on the application of illusory painting. The high grade of the stucco work, sculpture and above all painting is even better presented in these complex late Baroque solutions. Asam should be mentioned first of all, the creator of innovatory resolutions in the range of shaping the spatial area of the wall-paintings. The special rank of the polychromy in the University Church in Wroclaw should be underlined. Rottmayr was the first German mural painter who had the courage to apply the Pozza theories consistently. The other painters created less progressive compositions however, they presented not only the knowledge of European examples but also their own inventiveness in creating decorations of remarkable structural values. In the case of Kuben one should additionally admire such complex use of illusory perspective.

Słowa kluczowe

PL

barok; śląskie świątynie; metoda iluzyjna; perspektywa w architekturze; kościół Uniwersytecki we Wrocławiu; kościół świętych Piotra i Pawła w Nysie; kościół Panny Marii Łaskawej w Krzeszowie

EN

baroque; Silesian temples; illusory method; perspective in architecture; Church of Wroclaw University; Church of Saints Peter and Paul Church in Nysa; Church of Our Lady of Grace in Krzeszów

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2004
• Tom: Nr 2(16)
• Strony: 3--27
• Opis fizyczny: Bibliogr. 77 poz., ryc.

Twórcy

autor

Ludwig B.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Alberti L.B., O malarstwie, opr. M. Rzepińska, Wrocław 1963.
• [2] Alberti L.B., Dziesięć ksiąg o sztuce budowania, red. P. Biegański, Warszawa 1960.
• [3] Argan G.C., L'arte italiana, Turyn 1969.
• [4] Averlino P. delto il Filarete, Trattato di architettura, red. A.M. Findi, Mediolan 1972.
• [5] Averlino P., Dal Bramante al Canova, Rzym 1970.
• [6] Barozzi G. da Vignola, O pięciu porządkach w architekturze, tłum. W. Karpowicz, Warszawa 1955.
• [7] Benevolo L., Storia del architettura del rinascimento, Bari 1973.
• [8] Berti L., Foggi R., Masaccio, Florencja 1989.
• [9] Chrzanowski T., Kornecki M., Nysa, [w:] Katalog zabytków, t. 7, z. 9, Warszawa 1963.
• [10] Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Śląska Opolskiego, Kraków 1974.
• [11] Degen K., Die Bau- und Kunstdenkmakler des Landkreiss Breslau, Frankfurt nad Menem 1965.
• [12] Dehio G., Handbuch der deutschen Kunstdenkmaler, Berlin 1924.
• [13] Deiclimcn F.. Archeologia wczesnochrześcijańska. Warszawa 1994.
• [14| Dobrowolski T., Sztuka na Śląsku, Katowice 1948.
• [15] Dobrzycka A., Jerzy Wilhelm Neunhertz, malarz śląski, Poznań 1958.
• [16] Dubowy E., Feliks Anton Schefler, Monachium 1926.
• [17] Dziurla H., Sztuka baroku, [w:] Sztuka Wrocławia, red T. Broniewski, M. Zlat, Wrocław 1967.
• [18] Dziurla H., Uniwersytet Wrocławski. Aula Leopoldina, (wyd. 2), Kraków 1967.
• [19] Dziurla H., Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 1972.
• [20] Dziurla H., Christophoro Tausch uczeń Andrei Pozza, Wrocław 1994.
• [21] Dziurla H., Krzeszów, Wrocław 1964.
• [22] Dziurla H., Andrea Pozzo na Śląsku, [w:] Z dziejów sztuki śląskiej, Warszawa 1978.
• [23] Dziurla H., Krzeszów, [w:] Monasticon Cisterciense Poloniae, t. 2, Poznań 1999.
• [24] Edgerton S., The Renaissance rediscovery of linear perspective, Nowy Jork 1975.
• [25] Eschenbach H., Pompei, Lipsk 1984.
• [26] Giosefi D., Perspective, [w:] Encyclopedy of World Art, t. 11, Nowy Jork 1966.
• [27] Gründmann G., Das Ehemalige Benediktinerkloster Wahlstatt, Berlin 1944.
• [28] Gründmann G., Dome, Kirchen und Kloester in Schlesien, Frankfurt nad Menem 1963.
• [29] Gründmann G., Schlesische Barockkirchen und Kloester, b.m., 1958.
• [30] Gründmann G., Barocke Kirchen und Kloester in Schlesien, 2, erweiterte und verbesserte Auflage, b.m., b.r.
• [31] Gründmann G., Barockfresken in Breslau, Frankfurt nad Menem 1967.
• [32] Hempel E., Baroque art and architectur in central Europe, Londyn 1965.
• [33] Hubala E., Johann Michael Rottmayr, Wiedeń 1981.
• [34] Hubala E., Die Kunst des XVII Jahrhundert, Propylaen Kunstgedschichte, Berlin 1970.
• [35] Illusionismus, [w:] L. Alscher, Lexikon der Kunst, Lipsk 1971, s. 375-377.
• [36] Kalinowski K., Architektura barokowa na Śląsku, Warszawa 1974.
• [37] Kalinowski K., Architektura doby baroku na Śląsku, Wrocław 1977.
• [38] Kalinowski K., Barokowa architektura Nysy, „Rocznik Nyski” 1972.
• [39] Kalinowski K., Gloryfikacji panującego i dynastii w sztuce Śląska XVII i XVIII wieku, Warszawa 1973.
• [40] Keller P., Die Kunst des XVIII Jahrhundert, Propylaen Kunstgedschichte, Berlin 1971.
• [41] Kerber B., Andrea Pozzo, Beitrage zur Kunstgeschichte, t. 6, Berlin 1971.
• [42] Kębłowski J., Nysa, Wrocław 1972.
• [43] Kitzinger E., Bizantine art in the making, Londyn 1977.
• [44] Kobielus S., Wątek Emanuela w dekoracji monumentalnej kościoła opackiego w Krzeszowie, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 16, s. 159-212.
• [45] Kowalczyk S., Andrea Pozzo a późny barok w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1975, R. XXXVII, nr 2, s. 335-350.
• [46] Leonardo da Vinci, Traktat o malarstwie, komentarz M. Rzepińska, Wrocław 1961.
• [47] Lindemann B.W., Bilder vom Himmel, Wormacja 1998.
• [48] Lomazzo G.P., Scritti sulle arti, red. R.P. Ciardi. Florencja 1973.
• [49] Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmaeler der Provinz Schlesien, t. 1, Die Kunstdenkmaeler der Stadt Breslau, Breslau 1886, t. 2, Die Kunstdenkmaeler des Region Bezirks Breslau, Breslau 1889, t. 3, Die Kunstdenkmaeler des Region Bezirk Liegnitz, Breslau 1891, t. 4, Die Kunstdenkmaeler des Region Bezirk Oppeln, Breslau 1894.
• [50] Lutterotti N., Abt Innozenz Fritsch der Erbauter der Grussauer Abteikirche, Schweidnitz 1935.
• [51] Lutterotti N., Abtei Grussau, Grussau 1930.
• [52] Lutterotti N., Altgrussauer Klostergeschichte, Breslau 1928.
• [53] Maffei de' F., Perspectivists, [w:] Encyclopedy of World Art, op.cit., t. 11, s. 215-244.
• [54] Magia iluzji, dzieło Jana Kubena, Opole 2000.
• [55] Murray P. i L., Perspective, [w:] The Penguin Dictionary of Art and Artists, [Londyn] 1989, (wyd. 1 ‒ 1959), s. 314.
• [56] Murray P., Archittetura del Rinascimento, Wenecja 1971.
• [57] Norberg-Schultz Ch., Baroque architecture, Nowy Jork 1971.
• [58] Norberg-Schultz Ch., Archittetura tardobarocca, Wenecja 1972.
• [59] Palladio A., Cztery księgi o architekturze, red. P. Biegański, Warszawa 1955.
• [60] Patzak B., Die Jesuiten Bauten in Breslau, Strassburg 1918.
• [61] Perspective, [w:] Grand Larousse Encyclopedique, t. 8, Paryż 1963, s. 364-366.
• [62] Perspective, [w:] McGraw-Hill Dictionary of Art, by B. Myers, t. 4, Nowy Jork 1969, s. 338-340.
• [63] Perspective, [w:] The Oxford Companion to Art, by H. Osborn, Oxford 1975, s. 840.
• [64] Perspective, [w:] Petit Larousse de la peinture, red. M. Laclotte, t. 2, Paryż 1979, s. 1411 i n.
• [65] Perspektywa, [w:] Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. S. Kozakiewicz, Warszawa 1969, s. 276-277.
• [66] Portogesi P., Roma barocca, Rzym 1966.
• [67] Pozzo A., Perspectivae pictorum at que architectorum, Augsburg 1706.
• [68] Rzepińska M., Malarstwo Cinquecento, Warszawa 1989.
• [69] II Quattrocento, red. M. Faustinelli, Mediolan 1983.
• [70] Stevenson-Smith W., The art and architecture of ancient Egypt, Baltimore 1958.
• [71] Tintelnot H., Barocke Freskomaler in Schlesien, „Wiener Jahrbuch für Kunstgeschichte”, 1954, R. 16 (20), s. 173-198.
• [72] Tintelnot H., Die Barocke Freskomalerei in Deutschland, Monachium 1951.
• [73] Ważbiński Z., Malarstwo Quattrocenta, Warszawa 1989.
• [74] Wittkower R., Art and architectur in Italy. 1600-1750, Hammondsworth 1958.
• [75] Wrabec J., Barokowe kościoły na Śląsku w XVIII w., Wrocław 1986.
• [76] Wrabec J., Legnickie Pole, Wrocław 1991.
• [77] Zlat M., Brzeg, Wrocław 1979.