Wiatraki w Wielkopolsce

• Autorzy: Gubańska R.

Warianty tytułu

EN

Windmills of Wielkopolska (Great Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Z sił przyrody człowiek korzystał już od najdawniejszych czasów. Woda służyła do napędzania kół wodnych, które z kolei uruchamiały urządzenia młyńskie lub tartaczne. Wiatr napędzał wiatraki i żaglowce. Przypuszcza się, że pierwsze młyny wietrzne powstały na Dalekim Wschodzie, gdzie mniejsza liczba rzek zmusiła ludzi do zwrócenia się ku siłom wiatru. To właśnie ze Wschodu przywędrowały one do Anglii i Francji, gdzie były już znane w VIII i IX w. n.e. Nie stwierdzono dokładnie, kiedy zaczęto budowę wiatraków w Polsce. Wiadomo jednak, że w XIV w. były już dobrze znane i rozpowszechnione. Na lokalizację oraz rozwój młynarstwa na danym obszarze decydujący wpływ miały przede wszystkim czynniki geograficzne, w mniejszym stopniu demograficzne i społeczno-ekonomiczne. Ze względu na zastosowanie specyficznego źródła napędu, jakim niewątpliwie był wiatr, młyny wietrzne sytuowano poza zabudową wsi, zwykle na niewielkich, odsłoniętych wzniesieniach terenu. W XIX wieku - w okresie, w którym zanotowano największy rozwój młynarstwa wietrznego -spotkać można było miejscowości, wokół których zlokalizowano nie kilka, ale kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt wiatraków. Na ziemi wielkopolskiej jest rozpowszechniona legenda o miejscowości, w której zawsze było 99 wiatraków, gdyż kiedy budowano setny, wówczas któryś z już istniejących ulegał zniszczeniu. Nie wiadomo jednak, o którą wieś dokładnie chodzi, ponieważ dzisiaj trudno już dociec prawdy, a mieszkańcy osad, o których wiadomo, że była w nich większa liczba młynów sądzą, że to o ich miejscowości jest mowa w legendzie. Obecnie należy podkreślić przede wszystkim wartości zabytkowe i krajobrazowe nielicznie zachowanych omawianych obiektów. Możemy patrzeć z nadzieją w przyszłość, skoro w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. pewna część społeczeństwa, a właściwie grupa miłośników, wykazała zainteresowanie wiatrakami. Pewna liczba młynów wietrznych została odbudowana lub przeniesiona do skansenów. Częścią z nich nadal się opiekują dawni właściciele bądź ich spadkobiercy. Jeszcze inne znalazły nowych gospodarzy, którzy nie tylko zaopiekowali się, ale także wyremontowali dawne wiatraki, przystosowując je do nowych potrzeb i funkcji, m.in. adaptując na domy letniskowe. Szkoda tylko, ie tak niewielka część tych budowli - niewątpliwie już unikatowych w polskim, wiejskim krajobrazie - odzyskała swą dawną świetność, a znakomita większość stopniowo i systematycznie niezauważenie znika z naszych pól i pagórków.

EN

Rural flour-milling, both in wind and watermills, evolved up to 1870. Subsequent years showed its growing crisis, whose main cause was technical under-development. Windmills and small watermills -after only slight construction changes had been carried out in the mill mechanism - could not rival with motor or steam mills, which carried out production throughout the whole year, and due to modernization, manufactured a better quality product at less cost. More and more often the work of the windmill was only confined to grinding grain. As technical ideas evolved the hitherto existing rural flour-milling declined. Most windmills were, to a large extent, devastated or completely destroyed during the Second World War. The after-the-war years, through lack of building material, the restrictive policy of the State towards the owners, and also the small amount of grain, resulted in the decrepitude of rural flour-milling. In the seventies and the eighties a certain part of the society, in point of fact, those fascinated by mills, became interested in them and began their renovation and management. They were transformed, for example, into places of habitation or tourist attraction. Some of the windmills were reconstructed and some of them were transferred to Skansen museums. Some are still looked after by former owners or their heirs. A certain number of the windmills have found new owners who not only care for them but also repair the old-time objects.

Słowa kluczowe

PL

wiatraki; holendry; paltraki; Wielkoposka

EN

windmills; Wielkoposka (Great Poland)

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2004
• Tom: Nr 1(15)
• Strony: 43--49
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., ryc.

Twórcy

autor

Gubańska R.

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji, INSTYTUT ARCHITEKTURY KRAJOBRAZU

Bibliografia

• [1] Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu. Karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa opracowane przez Renatę i Janusza Gubańskich oraz Artura Jakubowskiego, Poznań 1994-1996.
• [2] Baranowski B., Polskie młynarstwo, Ossolineum, Wrocław 1977.
• [3] Burszta J., Kultura ludowa Wielkopolski, t. 1, 2, Poznań 1960.
• [4] Chrzanowski T., Budownictwo wiejskie ziemi opolskiej, [w:] Ziemia 1966, PTTK, Warszawa 1967.
• [5] Encyklopedia rolnicza, t. 12, Poznań 1956.
• [6] Gerlach-Jósewicz A., Wiatrak w Czechowie. Dokumentacja etnograficzno-konserwatorska, Szczecin 1976.
• [7] Klaczyński F., Wiatraki w Polsce, [w:] „Rocznik Etnograficzny Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie”, 1981, t. 12.
• [8] Kornecki M., Wiatraki i młyny wodne na Opolszczyźnie, [w:] Ziemia 1965, PTTK, Warszawa 1966.
• [9] Małachowicz M., Pankros J., Inwentaryzacja budowlano-techniczna zabytkowego wiatraka na trasie Lubiąż - Wołów, Wrocław 1996.
• [10] Pokropek M. i W., Osadnictwo i budownictwo „olenderskie" na Żuławach i w innych regionach Polski, [w:] Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce, Warszawa 1995.
• [11] Staboń M., Wiatrolki, koźlorze i holyndry, [w:] „Panorama Bialska”, 1996, nr 11.
• [12] Wesołowska H., Etnograficzne badania nad młynarstwem wiejskim Opolszczyzny ‒ wiatraki, Opole 1961.
• [13] Wesołowska H., Młynarstwo wiejskie Opolszczyzny od XVIII do XX wieku, Opole 1969.