Sgraffito pod względem historycznym, technicznym, technologicznym i artystycznym

• Autorzy: Jagiełło-Kołaczyk M.

Warianty tytułu

EN

Historical, technical, technological and artistic aspects of sgraffito

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Najkrócej rzecz ujmując można by powiedzieć, że sgraffito jest rodzajem dekoracji elewacji budynków; rzadziej wnętrz. Należy do tego dodać, że sgraffitami zdobiono także ceramikę. Sgraffitem, w odniesieniu do architektury, określa się zarówno sposób, jak i efekt ostateczny zdobienia ścian. Szczytowy rozwój tej techniki przypadł na okres od XV do XVII w.; swoim zasięgiem objęła ona całą niemal Europę, zwłaszcza jej część środkową oraz Włochy. Sam termin został zaczerpnięty z włoskiego sgraffiare, a wcześniej łacińskiego exgraffiare lub dysgraf-fiare, co oznacza skrobać, drapać. Uzyskany w ten sposób efekt przez niektórych jest traktowany jako malarstwo typu chiaroscuro. Takiej właśnie percepcji sgraffita dowodzi np. nazwa kamienicy w austriackim Eggenburgu - Gemalten Hans. Zwolennikami tej interpretacji oddziaływania estetycznego są m.in. Urbach: sgraffito jako pochodna fresku - tzw. Sgraffitomale-rei [61, s. 11], a także Pevsner, Fleming, Honour: dekoracja malarska wykonana w tynku [43, s. 329] oraz Kozakiewicz - jedna z technik dekoracyjnego malarstwa ściennego. Przez innych natomiast sgraffito jest odbierane jako rysunek. Jako pierwszy określił je w ten sposób Vasari: technika rysunkowa w wilgotnej zaprawie mineralnej [62, s. 168], Poparli ją Buczkowski: przez żłobienie i drapanie [...] wydobywa się rysunek zamierzonej kompozycji [14, s. 5], następnie Ślewiński: Sgraffito jest techniką rysunkową w mokrej zaprawie mineralnej [56, s. 76]. Jeszcze inni traktują sgraffito jako połączenie rysunku z malarstwem (rysowanie al fresco), np. Lomazzo pisał o kolorowaniu liniami, zwracając przy tym uwagę na jego graficzność, nie zaś kolorystyczne rozgrywanie płaszczyzn [37]. Wspierał go, współczesny Vasariemu, Giovanni Battista Armenini, który uważał ponadto sgraffito za technikę barbarzyńską) [6, za: [58, s. 78], Pośród konserwatorów i historyków sztuki znajdują się także zwolennicy poglądu o graficznym wyrazie dekoracji sgraffitowych. Takim porównaniem posłużył się m.in. Weixlg?rtner, który napisał: Najpiękniejszym przykładem dekoracji sgraffitowej, robiącej wrażenie miedziorytu jest, zniszczony niestety w znacznym stopniu, fryz na Palazzo Arroni-Racani w Spoleto1. Semper natomiast odwołał się do skojarzeń z niello pisząc: Stylem sgraffilo przypomina niello w powiększeniu.

EN

The article presents one of the most popular methods of decorating building elevations in Central Europe in the period of Renaissance, thus obtaining the final effect called sgraffito. The prevailing style of sgraffito decoration embraced almost all of Europe. It was especially popular in Italy which was the cradle of this manner of ornamenting walls - also in Austria, Switzerland, Bohemia, Slovakia, Poland, Hungary jtnd southern Germany. Sgraffito also appears in Spain and the Scandinavian coun-tries. Walls of buildings of various functions were thus ornamented (amongst them: castles, palaces, mansions, churches, town halls, tenement houses also defensive walls). The presentation has a many-trend character. The technique and technology of the decoration, in the historical aspect, are described first of all also the state of investigations on sgraffito technique and technology - since they were undertaken in the second half of the 19* century. Attention has been drawn to the technological differentiation of the sgraffito ornament in various countries and regions. Reference has been made to new technological solutions which appeared in the 19* century. Functions fulfilled by sgraffito ornamentation have been discussed in the second part of the article, attention has been drawn to the individual features in particular countries. The causes of these differences have been pointed out. Sgraffito designs and composition systems have been presented - demonstrating the trends of their development as well as local peculiarities and tastes. It has been shown that, for the first time, figurai sgraffito compositions were carried out in Austria and southern Germany, inspired by painted decoration fashionable in this area. Reference has been made to iconographie issues while defining the subjects presented also pointing to the models of the figurai compositions.

Słowa kluczowe

PL

sgraffito; dekoracja elewacji budynków

EN

sgraffito; decoration of facades

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2003
• Tom: Nr 1-2(13-14)
• Strony: 49--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 65 poz.

Twórcy

autor

Jagiełło-Kołaczyk M.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Alberti L. B., Ksiąg dziesięć o sztuce budowania, Warszawa 1960.
• [2] Amman J., Efjigies regum francorum omnium..., Norymberga 1576.
• [3] Amman J. Kunst- undLehrbuchlein, Frankfurt 1578.
• [4] Angaben \onProf. Laujberger fur Sgrąffito, [w:] E. Berger, Fresco- undSgrąffito-Technik, Monachium 1909.
• [5] Angaben v. Heywood Sumner, [w:] E. Berger, Fresco- und Sgrąffito- Technik, Monachium 1909.
• [6] Armenini G. B„ De ’veriprecetti dellapittura, Ravenna 1587, ks. 111, rozdz. VIII.
• [7] Atterbuy P., Tliarp L., Wielka encyklopedia antyków, Warszawa 1995.
• [8] Baldinucci F., Notizie de professori del disegno da Cimabue in qua, Florencja 1688.
• [9] Baur-Heinhold M., BemalteFassaden, Monachium 1975.
• [10] Berger E„ Fresco- und Sgrąffito-Technik, Monachium 1909.
• [11] Bezold G., Renaissance in Deutschland, Holland, Belgien und Danmark, Handbuch der Architektur, t. 7, cz. 2, Stuttgart 1907, s. 170.
• [12] Borowski A., Przedmowa do wydania polskiego dzielą: Cesare Ripa, Ikonologia, Kraków 1998, s. 7.
• [13] Briesenik B., Wandmalerei, [w:] Gescliichte der Kunst und der kiinstlerischen Techniken, t. 1, Monachium 1965.
• [14] Buczkowski K., O zabytkach sgraffita w Polsce, Kraków 1933.
• [15] Burckhard J., Cicerone. Eine Anleitung zum Genuss der Kunstwer- ke Italiens, Bazylea 1860.
• [16] Durni J., Die Baukunst der renoissance in Italian, Handbuch der Architektur, t. 3, Stuttgart 1903.
• [17] Durm J., Lehrbucli des Hochbaues, t. 2, Lipsk 1908.
• [18] Dvorakova V., Michalkova H., Malovana prouceli ćeske pozdni gotiky a renesance, „Zpravy pamatkove peće”, 1954, s. 45.
• [19] GrunerL., Theterra-cotta arcliitectureofNorth-Italy, London 1867.
• [20] Harasimowicz J., Rola sztuki w doktrynie i praktyce kultowej Reformacji, „Euhemer”, 1980, R. XXIV, nr 4.
• [21] Herbcrsts K., Die Maltechniken, Dusseldorf 1958.
• [22] Hiitt W., Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu, Warszawa 1985, s. 275.
• [23] Jacobssons J. K. G., Technologisches Wórterbuch oder alphabeti- sche Erklarungallerniitzlichen..., Berlin 1781.
• [24] Kilian L., Newes gradesca Biichlein, bm. 1607.
• [25] Klimesch G., Beitrdge zur Fassadenmalerei an Profanbauten in Óstereich, Wiedeń 1984, mps pracy doktorskiej, Óstcrreichische Nationalbibliothek, sygn. 1,212.972-C, s. 102.
• [26] Knoepli A., Emmenegger O., Wandmalerei bis zum Ende des Mitte- alters, [w:] Reclams Handbuch der kiinstlerischen Techniken, t. 2, Stuttgart, 1990, s. 109.
• [27] Kohlert M., Sgraffitofasaden nordlicli Alpen, [w:] Le facciate a sgrąffito in Europa, Spoleto 2001, s. 22.
• [28] Kónz 1. U., Widmer E., Sgrąffito im Engadin und Bergell, Ziirich 1977.
• [29] Krćalova J., Renesanćni nasienna malba v Cechach a na Morave, [w:] Dejiny ćeskeho vytvarneho umeni, red. Jifi Dvirsky, Praga 1989, t. 2, s. 86-127.
• [30] Lange E., Buhlmann J., Die Anwendung des Sgrąffito fur Fassaden Decoratin nach Italienischen Oryginalwerken, Berlin 1867.
• [31] Lejskova-Matyaśova M, „Livische Figuren" am Sgraffitohaus zu Weitra undihregraphischen Porlagen, „Ósterreichische Zeitschrift fur Kunst und Denkmalpflcge”, 1967, nr XXI, s. 105 i n.
• [32] Lcjskova-Matyaśova M., K tematice sgraffitove wyzdoby domu „U minuty" w Praze, „Umeni”, 1969,nr XVII,s. 157-167.
• [33] Lejskova-Matyaśova M., K ikonografii a restituci sgrafitoveho reliefu tri renesanćnich domu ve Slavonicich, „Umeni”, 1970, nr XVIII, s. 357-379.
• [34] Lejskova-Matyaśova M., Schweizeriche graphische Vorlagen in der Renaissancekunst der Bóhmischen Lander, „Zeitschrift fur schwcizerische Archeologie und Kunstgeschichte”, 1970, nr 27, s. 44-58.
• [35] Lejskova-Matyaśova M., Graficka predloha a jeji vyznam pri restaurovani maleb a sgrafit, „Pamatkova peće”, 1972, nr I.
• [36] Lcjskova-Matyaśova M., Ohlas Solisovych drevorytu v ćeskem renesanćnim malirstvi, Umeni veku, Praha 1956, s. 96-104.
• [37] Lomazzo G. P.,Scrittisullearti, t. 2, ks. VI, Florencja 1974.
• [38] Meyer P., Historia sztuki europejskiej, t. 2, Warszawa 1973.
• [39] Mossakowski S., Sztuka jako świadectwo czasu. Studia z pogranicza historii sztuki i historii idei, Warszawa 1980.
• [40] New Jag und WeydwerckBuch, Frankfurt 1582.
• [41] Palladio A., Cztery księgi o architekturze, Warszawa 1955.
• [42] Panovsky E., AlbrechtDiirer, Princetown 1948.
• [43] Pevsner N., Fleming J., Honour H., Encyklopedia architektury, Warszawa 1992.
• [44] Phlcps H., Ober Aussenbemalungen, „Die Denkmalpflcge”, 1909, nr 8.
• [45] Praż M., Przedmowa do wydania włoskiego dzieła Cesare Ripy, [w:] Cesare Ripa, Ikonologia, Kraków 1998, s. XXI-XX.
• [46] Proccaci U., Sinopie e affreschi, Florencja 1961.
• [47] Rudkowski T., Renesansowe sgraffita figuralne na elewacjach kamienic mieszczańskich w Europie Środkowej, [w:] Sztuka miast i mieszczaństwa XV-XVIII wieku, red. Jerzy Harasimowicz, Warszawa 1990.
• [48] Sapori G., La facciata a sgrąffito del Palazzo Racani a Spoleto, [w:] Le facciate a sgrąffito in Europa, Spoleto 2001, s. 7-15.
• [49] Schwindrazhcim O., Pierlander Kratzputz (Sgrąffito), „Die Denk- maplflege”, 1903, R. V, nr 2, s. 9-12.
• [50] Semper G., Die Sgraffito-Decoration, „Beiblatt zur Zeitschrift fur bildente Kunst”, 1868, R. III, nr 6, s. 47.
• [51] Serlio S., Tutle I opere darchitettura etprospetiva, Wenecja 1619.
• [52] Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. S. Kozakiewicz, Warszawa 1976.
• [53] Słownik polskiej terminologii i technologii konserwacji malarstwa sztalugowego i ściennego oraz rzeźby polichromowanej, red. K. Malinowski, „Biblioteka Muzelanictwa i Ochrony Zabytków”, Seria B,t. LXXVI1I, Warszawa 1960.
• [54] Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski, Warszawa 1980.
• [55] Solis V., Biblische Figuren des alten und neuen Testament, bm., 1566.
• [56] Stegmann C. v., Geymiiller II. v., Die Architektur der Renaissance in Toscana, Monachium 1885-1908.
• [57] Sumner II., Sgrąffito as a method of wali decoration, „The Art. Journal”, 1902, t. XLI.
• [58] Ślcsiński W., Techniki malarskie. Spoiwa mineralne, Warszawa 1983.
• [59] Tatarkiewicz W., Estetyka nowożytna, Warszawa 1991.
• [60] Thicm Ch. i G., Toskanisclie Fassaden-Dekoration in Sgrąffito und Fresko, 14. bis 17. Jhr, Monachium 1964.
• [61] Urbach H., Geschichtliches und technisches vom Sgraffitoputz, Berlin 1928.
• [62] Vasari G., Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, Warszwa 1984.
• [63] Vries V. de, Panoplium seu armamentarium, bm., br.
• [64] Weixlgartner A., Ungerdructe Stiche, Frankfurt 1911.
• [65] Witruwiusz, Dziesięć ksiąg o architekturze. Warszawa 1954.