XIV-wieczne portale główne w kościołach wrocławskich

• Autorzy: Bernaś A.

Warianty tytułu

EN

14th century main portals in Wroclaw churches

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

We Wrocławiu, jednym z pierwszych biskupstw w Polsce i dużym mieście, od wieków istniały liczne kościoły, wyróżniające się wielkością i dekoracją. Powstawały one przez wieki, ale najsilniejszy rozwój w początkach państwa polskiego nastąpił w okresie średniowiecza. Celem artykułu jest zaprezentowanie zachowanych do dzisiaj we Wrocławiu portali głównych, prowadzących do największych kościołów wrocławskich z okresu XIV w., jako tych, które znacznie wyróżniają się formą i wielkością. Przedstawiono portale katedry wrocławskiej pw. św. Jana Chrzciciela, kolegiaty pw. Świętego Krzyża i kościołów: Najświętszej Marii Panny na Piasku, św. Elżbiety oraz św. Marii Magdaleny. Są to monumentalne budowle, do dziś reprezentacyjne i podziwiane, choć ich portale pozostają często niezauważane. Portale główne są elementami nie tylko dekorującymi te wspaniałe gmachy, lecz także pełnią ważną funkcję - głównego wejścia do przestrzeni sakralnych. Im też poświęcano wiele uwagi i starań podczas budowy. Niejednokrotnie także po ukończeniu całego obiektu były uzupełniane lub rozbudowywane o kruchty. Podkreślały prestiż świątyni i pozycję duchowieństwa w statusie społecznym. Nie można również zapomnieć, że portal, jako brama, miał duże znaczenie symboliczne, zwłaszcza w średniowieczu, gdy symbolika chrześcijańska przeżywała złoty okres. Portal symbolizował wejście do królestwa niebieskiego, a także samego Chrystusa. Przekroczenie bramy traktuje się jako akt przejścia do nowego życia czy na inny poziom egzystencji. Portal rozgranicza dwie przestrzenie wewnętrzną i zewnętrzną, sakralną i świecką. Przed portalem katedry św. Jana Chrzciciela odbywały się sądy biskupie, ogłaszano wyroki i klątwy. Przed głównym portalem katedry w 1261 r. komisja papieska nałożyła klątwę na księcia Bolesława Rogatkę, a w 12S4 prawdopodobnie z tegoż miejsca biskup Tomasz II rzucił klątwę na Henryka IV Probusa.

EN

Wroclaw, one of the first bishoprics in Poland and a large town, since centuries past has numerous churches distinguished by their size and decoration. They originated through the ages and their greatest development took place in the Middle Ages. The aim of this paper is to present main portals, surviving to the present, leading into the largest Wroclaw churches from the 14,h century as those which are distinguished in form and size. Portals of the following edifices have been presented - the Wroclaw Cathedral of St John the Baptist, the Collegiate Church of the Holy Cross, the Church of the Holy Virgin Mary on Piasek (on the Sand), and the Church of St Mary Magdalen. These are monumental buildings, representative and admired to the present day, although their portals remain unnoticed. The main portals are not only elements decorating these magnificent buildings but they also perform an important function - the main entrance into the sacred space. A great deal of attention and effort was devoted to them during their construction. Often, also after the con-struction of the whole building was finished they were developed or extended by a vestibule. They stressed the prestige of the sanctuary and position of the clergy in the social status. The main Gothic portals in Wroclaw churches constitute a magnificent example of diversity in the art of 14lh century stone-masonry. The artists created unique works of art, although they were based on the same architectonic and decorative elements and a similar geometric form. However, it is characteristic that in the context of the whole edifice at present they do not seem so magnificent and often remain unnoticed by passers-by notwithstanding numerous ornamentation. This may result from the narrowness of streets before the church front or the lack of renovation. Due to their scale many times exceeding the scale of man they must have seemed overwhelming. Created of light sandstone they contrasted with the red colour of bricks of which the whole elevation was constructed - in this way the main entrance was clearly visible. It is probable that the main entrances were painted in colours. Also the portals were distinguished through sculptured decoration while the windows lacked sculptures and other elements. The cathedral portal - in plans at least -had a very rich sculptural and architectonic decoration which in the other examples presented was slightly less conspicuous, however in each example it is possible to perceive a clear regard for composition and detail, even the most modest. Of course their splendour far from being as sumptuous as that of the French and German cathedral portals, but they do not lack plasticity and depth - deep mouldings cleaving into the thick walls, pinnacles, sculptures - also in the jambs, tracery blinds, canopies. All this allows them to become magnificent works of art and they may testify to the splendour of the objects which they decorate.

Słowa kluczowe

PL

portale; katedra wrocławska; kolegiata świętokrzyska; kościół św. Marii Magdaleny; kościół Najśiętszej Marii Panny na Piasku; porównanie portali; kościół św. Krzyża

EN

portals; Cathedral Wrocław; collegiate Świętokrzyska; church of St Mary Magdalen; church of the Holy Virgin Mary on the Sand; comparison portals; church of the Holy Cross

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2005
• Tom: Nr 1-2(17-18)
• Strony: 35--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz.

Twórcy

autor

Bernaś A.

• Doktorantka w Instytucie Historii Architektury, Sztuki i Techniki na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Architektura gotycka w Polsce, pod red. Teresy Mroczko i Mariana Arszyńskiego, Warszawa 1995.
• [2] Broniewski Tadeusz, Kozaczewski Tadeusz, Pierwotny kościół św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (Wyniki badań), [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1976, XII, z. 3-4, s. 3-22.
• [3] Bukowski Marcin, Katedra wrocławska. Architektura. Rozwój - zniszczenia - odbudowa, Ossolineum, Wroclaw 1962.
• [4] Czemer Olgierd, Rynek Wrocławski, Ossolineum, Wroclaw 1976.
• [5] Czemer Olgierd, Wrocław na dawnej rycinie, Ossolineum, Wroclaw 1989.
• [6] Grünhagen Colmar, Regesten zur schlesischen Gesichte: Codex diplomalicus Silesiae, Breslau 1884, t. 5, poz. nr 2823, 5219, 5007.
• [7] Romuald Kaczmarek Uwagi na temat warsztatów kamieniarskich w architekturze sakralnej Wrocławia w XIV w. [w:] Architektura Wrocławia, t. 3. Świątynia, pod red. Jerzego Rozpędowskiego, Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki PWr, Wrocław 1997.
• [8] Kutzncr Marian, Erekcyjny tympanon kościoła św. Krzyża we Wrocławiu, Biuletyn Historii Sztuki Nr 3/4, Warszawa 1966.
• [9] Kościoły i kaplice archidiecezji wrocławskiej, pod red. ks. prof. Józefa Patera, Wrocław 2002.
• [10] Małachowicz Edmund, Katedra wrocławska. Dzieje i architektura, PAN, Oddział we Wrocławiu, Wrocław 2000.
• [11] Małachowicz Edmund, Stare Miasto we Wrocławiu. Zniszczenie, odbudowa, program, PWN, Warszawa 1976.
• [12] Małachowicz Edmund, Wrocławski zamek książęcy i kolegiata św. Krzyża na Ostrowie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1994.
• [13] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia, Pallotinum, Poznań 1980.
• [14] Wawrzyniak Waldemar, Sacrum w architekturze. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1996.