Aedicula jako element kształtowania elewacji rzymskich budowli użyteczności publicznej na terenie zachodniej części Azji Mniejszej

• Autorzy: Golasz-Szołomicka H.

Warianty tytułu

EN

The aedicula as an element shaping the elevation of Roman public service buildings in the west part of Asia Minor

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest przedstawienie charakterystycznego sposobu kształtowania elewacji budowli świeckich w czasach rzymskich w zachodniej części Azji Mniejszej. Ich podstawowym elementem była aedicula. Terminem tym określa się najczęściej niszę z posągiem lub kapliczkę zwieńczoną frontonem opartym na pilastrach lub kolumnach. W omawianych obiektach aedicula nie pełniła funkcji kapliczki, ale miała podobny do niej układ architektoniczny, często wzbogacony o rzeźby figuralne. Od czasów greckich do rzymskich następowały kolejne zmiany w podejściu do kształtowania elewacji zawierającej kolumnadę. Począwszy od długich rzędów kolumn w świątyniach i stoach, poprzez dwupoziomowe fasady z porządkami architektonicznymi w górnej części w buleuterionach oraz dwupoziomowe fasady kolumnowe w świątyniach i bazylikach, aż do wielokondygnacyjnych fasad z aediculami. Nowy element architektoniczny utworzony był z kolumn i odpowiadających im przy ścianach pilastrów, rzadziej półkolumn. Oprócz kolumn pojawiły się w nich filary o planie kwadratu. Umieszczano je w aediculach skrajnych oraz w centralnie położonych, tylko w przyziemiu (Milet, Efez, Side). Na piętrach filary nie występowały. Stosowano prawie wyłącznie porządek koryncki, o bogato dekorowanych belkowaniach. Wszystkie elementy wykonywano z marmurów białych lub kolorowych oraz z granitów. Kompozycję architektoniczną uzupełniały nisze i posągi. Stropy kasetonowe w aediculach miały dekorację płaskorzeźbioną lub niewielkie rzeźby. Dla terenów Azji Mniejszej charakterystyczna była kompozycja aedicul o układach przemiennych na poszczególnych piętrach, o zróżnicowanej rozpiętości i wysokości, co nadawało elewacjom układ dynamiczny.

EN

In Greek and Roman times successive changes took place in the approach towards the shaping of an elevation incorporating a colonnade. Starting from long rows of columns in temples and portico buildings stoa, through double-levelled facades with architectonic orders in the upper part in the buleuterion. And double-levelled colonnade facades in temples and' basilicas, to multi-storeyed facades with aediculae. A new architectonic element was created of columns and, appropriate to them, pillars by the walls, seldom columns. Apart from columns there appeared pillars on the plan of a square. They were located in remotest aediculae and in centrally situated ones, but only at ground floor level (Milet, Efez, Side). Almost only the Corinthian order was used, with richly decorated entablature. All elements were made of white or coloured marble, and also granite. The architectonic composition was complemented with niches and statues. Coloured ceilings in the aediculae were decorated with low relief or small sculptures. For areas of Asia Minor characteristic was the composition of/fédiculae in alternating systems in particular storey levels, of a differentiated span and height, which endowed the elevations with dynamism.

Słowa kluczowe

PL

architektura antyczna; starożytna Grecja; kolumny; budowle świeckie w czasach rzymskich; aedicula

EN

ancient architecture; ancient Greece; columns; secular buildings in Roman times; aedicula

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2007
• Tom: Nr 1-2(21-22)
• Strony: 3--15
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz.

Twórcy

autor

Golasz-Szołomicka H.

• Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• [1] Akurgal E., Ancient civilizations and ruins ofTurkey, bm. 1990.
• [2] Akurgal E., Griechische und Römische Kunst in der Türkei,München 1987.
• [3] Baran M., Ephese et ses alentours, Izmir 1981.
• [4] Bernhard M.L., Sztuka grecka V wieku p.n.e., Warszawa 1970.
• [5] Bernhard M.L., Sztuka grecka IV wieku p.n.e.. Warszawa 1974.
• [6] Bernhard M.L., Sztuka hellenistyczna, Warszawa 1980.
• [7] Bernardi Ferrero, D. de, Teatri Classici in Asia Minore, t. 1-4,Roma 1966-1974.
• [8] Brandt R, Sehen und Erkennen, Leipzig 1929.
• [9] Can T., Türkei, Wiege der Zivilisation, Istanbul 1994.
• [10] Golasz-Szołomicka H, Biblioteki antyczne, „Architectus" 2000,nr 2 (8), s. 15-30.
• [11] Golasz-Szołomicka H, Budowle użyteczności publicznej w grecko--rzymskich miastach Azji Mniejszej, Rozprawa doktorska, Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2001.
• [12] Golasz-Szołomicka H., Wybrane teatry rzymskie w Azji Mniejszej,„Architectus" 2006, nr 2 (20), s. 3-20.
• [13] Hoepf H., Baukunst in Fünf Jahrlausen, Stuttgart 1958.
• [14] Kleiner G., Das römische Milet, Wiesbaden 1970.
• [15] Kleiner G., Die Ruinen von Milet, Berlin 1968.
• [16] Krauss F., Das Theater von Milet, Berlin 1973.
• [17] Krischen F., Wulzinger K, Gerkan A., Antike Rathäuser, Berlin 1941.
• [18] Lanckoroński K. hr., przy współudziale G. Niemanna i E. Petersena,Miasta Pamfilii i Pizydyi, t. 1, Pamfilia, Kraków 1890, t. 2,Pizydya, Kraków 1896.
• [19] Lübke W., Grundriss des Kunstgeschichte, t. 1, Die Kunst des Altertums, Essligen a. N. 1924.
• [20] Mala encyklopedia kultury antycznej. Warszawa 1966.
• [21] Mansel A.M., Die Ruinen von Side, Berlin 1963.
• [22] Meyer P., Historia sztuki europejskiej, Warszawa 1973.
• [23] Miltner F., Ephesos, Stadt der Artemis und des Johannes, Wien 1958.
• [24] Parnicki-Pudełko S., Architektura starożytnej Grecji, Warszawa 1975.
• [25] Radt W., Pergamon, archeological guide, Istanbul 1978.
• [26] Strocka V.M., Das Markttor von Milet, Berlin 1981.
• [27] Toksöz C.,A travel guide to the historie treasures of Turkey, Istanbul 1977.
• [28] Turkey - A Phaidon Kultura! Guide, bm. 1989.
• [29] Ulatowski K, Architektura starożytnej Grecji, Warszawa-Poznań 1962.
• [30] Wiplinger G., Wlach G., Ephesus, 100 Years of Austrian Research, Vienna-Cologne-Weimar 1996.