Badania architektury opactwa cysterskiego w Henrykowie prowadzone w latach 2003-2006

• Autorzy: Łużyniecka E. , Świecka E.

Warianty tytułu

EN

Architecture investigations of the Cistercian abbey in Henryków in 2003 to 2006

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Opactwo cysterskie w Henrykowie, najbardziej znane z publikacji kroniki z pierwszym zdaniem w języku polskim Day ut ia pobrusa a ti poziwai [8], od dawna budzi zainteresowanie badaczy architektury, także średniowiecznej. Wiele dotychczasowych opracowań dotyczyło kościoła, budynek klauzury natomiast do tej pory był kojarzony prawie wyłącznie z budowlą barokową. Niemałym zaskoczeniem było dlatego odsłonięcie w 2003 r. przez ekipę remontową reliktów średniowiecznej zabudowy. Stało się to przyczyną rozpoczęcia badań architektonicznych, prezentowanych w tym artykule. Prace te prowadzono w dwóch etapach. W roku 2003 odsłonięto mury kościoła i skrzydła mnichów. Następnie, w roku 2006 przystąpiono do odsłaniania i analizy polichromii kapitularza. Badania zostały wykonane dzięki niezwykłej życzliwości i pomocy ks. Rektora, JanaAdamarczuka oraz uczniów Annus Propedeuticus Metropolitarnego Wyższego Seminarium Duchownego i Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego w Henrykowie, za co autorki składają serdeczne podziękowania. Do tej pory najobszerniejszą monografią historyczną opactwa henrykowskiego jest opracowanie Heinricha Griigera z 1978 r. [5]. Niektóre zawarte w nim daty zweryfikowano w pracy zbiorowej Monasticon Cisterciense Po-loniae z 1999 r. [14]. W pierwszym znaczącym opracowaniu architektury kościoła z początku XX w. Heinrich Lutsch przedstawił propozycje rekonstrukcji świątyni i datował ją na lata bezpośrednio po 1241 r. [10, s. 21-25]. W okresie międzywojennym Siegfried Bernhard odtworzył rzut prezbiterium z obejściem, ustalając czas budowy na lata 1260-1275 [1]. Mieczysław Gębarowicz [3, s. 1-84] od prezbiterium henrykowskiego wywodził rozplanowanie chóru katedry wrocławskiej. Dagobert Frey [2, s. 544-592] dostrzegał natomiast zależność tej budowli od kościoła opactwa w Citeaux, zapewne za pośrednictwem klasztorów niemieckich i - być może - macierzystego klasztoru w Lubiążu. Heinrich Tintelnot [18, s. 51-54] na podstawie analiz archiwalnych przedstawił po ostatniej wojnie propozycję rekonstrukcji prostokątnego prezbiterium kościoła, otoczonego obejściem z kaplicami. Nowe ustalenia przyniosły badania polskich historyków sztuki.

EN

Investigations of architecture in the Henryków monastery carried out in 2003-2006, first of all led to the localization of the mediaeval east wing of the enclosure. Relatively, most may be said about the cloister from the first terce of the 14lh century and the chapter house, most likely constructed at the same time. The flows of three vaults have been located on the wall between the cloister and the chapter house. A portal and two open-works at the sides were situated between them. The Henryków open-works may have resembled the Gothic solution in the magnificent chapter house of the German monastery in Maulbronn, from around 1320 - there the open-work is filled with tracery. Initial observations of the surviving polychromy fragments of two open-works in the chapter house of Henryków demonstrate the existence of several historical stratifications. Their range is delimited to five colours: white, black, greyish blue, yellow ochre and ferrous red. This layer is very thick and has the character of limestone whitewash. On both traceries the first historical coating is of a light red colouring, which evenly covers, with a thin layer, both the white joints and the brick surface. This layer which is especially visible where there are missing parts of later polychromy, covers fairly well aniWias a distinct thickness. The second red layer, visible locally is much darker, irregular, it is thin, as may be determined in small areas where the upper covering is missing. Other red layers may not be excluded. This may finally be determined in microscopic investigations. A successive yellow-red layer may be seen in many places.

Słowa kluczowe

PL

opactwo cysterskie; Henryków; badania architektury

EN

Cistercian abbey; Henryków; architecture investigations; study architecture

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2006
• Tom: Nr 2(20)
• Strony: 21--32
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz.

Twórcy

autor

Łużyniecka E.

autor

Świecka E.

Bibliografia

• [1] Bernhard Siegfried, Kloster Heinrichem und seine Kunstschatze, Schlesiche Kunstfuhrer, t.l, Breslau 1935.
• [2] Frey Dagobert, Die Kunst im Mittelalter, [w:] Geschichte Schlesiens, wyd. 2, Stuttgart 1961.
• [3] Gebarowicz Mieczysław, Architektura i rzeźba na Śląsku do schyłku XIV w., [w:] Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. 3, Kraków 1936.
• [4] Griiger Heinrich, Die besitzungen des Klosters Heinrichem, „Archiv für Schlesiche Kirchengeschichte", 1964, t. 22, s. 64-119.
• [5] Griiger 1 leinrich, Heinrichau. Geschichte eines schlesischcn Zister¬zienserklosters 1227-1977, Forschungen und Quellen zur Kirchen-und Kulturgeschichte, t. 16, Kolonia 1978.
• [6] Grüger Heinrich, Schlesisches Klosterbuch. Heinrichau. Zisterziense¬rabtei, „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universitat zu Breslau", 1982, t. 23, s. 27-54.
• [7] Kozaczewski Tadeusz, Pierwotne założenie kościoła cystersów w Henrykowie, [w:] Z badań architektury i sztuki Śląska, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politech¬niki Wrocławskiej, nr 22, Wrocław 1989, s. 141-145.
• [8] Księga Henrykowska, Liber fundationis claustri Sancte Marie Virginis in Heinrichów, tłum. R. Gródecki, Wrocław 1990.
• [9] Kutzner Marian, Cysterska architektura na Śląsku w latach 1200 -1339, Toruń 1969.
• [10] Lutsch Heinrich, Bildwerk schlesischer Kunstdenkmaler, Breslau 1903.
• [11] Łużyniecka Ewa, Henryków. Klasztor cystersów. Wyniki badań architektoniczno-archeologicznych z lat 1984-1985, „Cystersi w Polsce" 1989, z. 3, Wrocław 1990.
• [12] Łużyniecka Ewa, Architektura średniowiecznych klasztorów filiacji lubiąskiej, Wrocław 1995.
• [13] Łużyniecka Ewa, Architektura klasztorów cysterskich. Filie lu-biąskie i inne cenobia śląskie, Wrocław 2002.
• [14] Monasticon Cistcrcicnse Poloniae, red. A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, Poznań 1999, s. 64-78.
• [15] Swiechowski Zygmunt, Architektura na Śląsku do polowy XIII wieku, Warszawa 1955.
• [16] Swiechowski Zygmunt, Uwagi o pierwotnym układzie przestrzen¬nym kościoła pocysterskiego w Henrykowie, „Kwartalnik Archi¬tektury i Urbanistyki" 1957, t. 2, z. 2, s. 128-153.
• [17] Swiechowski Zygmunt, Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000, s. 73-74.
• [18] Tintelnot Heinrich, Die mittelalterliche Baukunst Schlesiens, Quellen und Darstellungen zur schlesischen Geschichte, t. 1, Kitzingen 1951.