Środowisko we współczesnych teoriach socjologicznych (Anthony Giddens i Ulrich Beck)

• Autorzy: Kołodziej-Durnaś A.

Warianty tytułu

EN

Environment in contemporary sociological theories (Anthony Giddens and Ulrich Beck)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zagadnienia ekologiczne są we współczesnej nauce bardzo popularne. Jako że jest to tematyka ze wszech miar interdyscyplinarna już nie tylko nauki przyrodnicze mają swój wkład w badaniach nad środowiskiem i jego ochroną. Coraz częściej nauki humanistyczne, a w szczególności społeczne dociekają istoty zjawisk związanych z ekologią. Teorie socjologiczne odzwierciedlają rozwój społeczeństwa, diagnozują jego stan, często są też podstawą prognozowania przyszłych zjawisk społecznych, zarysowują rodzące się tendencje, a zdarzało się w historii, że służyły indoktrynacji politycznej czy dostarczały dyrektyw socjotechnicznych, które miały być zastosowane w makroskali. Współczesne ogólne teorie socjologiczne zwykle dotyczą przemian cywilizacyjnych, mechanizmów globalizacji; mają przedstawiać spójną wizję nowoczesności (czy jak chcą niektórzy, np. Zygmunt Bauman, ponowoczesności) i stawiać raczej pytania niż dostarczać gotowych odpowiedzi. Tematykę ekologiczną będę na użytek tego szkicu rozumiała bardzo szeroko jako wszelkie kwestie związane z postrzeganiem środowiska naturalnego jako czynnika współdeterminującego życie społeczne, z ruchami ekologicznymi, kontestacją niszczenia ekosystemu, ale także przemiany świadomościowe związane z nowym sposobem patrzenia na środowisko i jego definiowania, etc. Z uwagi na ograniczoną objętość tego artykułu przedstawię w kontekście społecznego pojmowania środowiska tylko niektóre wątki z dorobku naukowego jedynie dwóch współczesnych socjologów - Anthony'ego Giddensa i Ulricha Becka. Są oni wiodącymi i najbardziej popularnymi uczonymi z zakresu badań społecznych w tej chwili na świecie. Podejście, które reprezentują może się w przyszłości okazać reprezentatywnym dla całego pokolenia, a także na tyle wpływowym, by wytyczać nowe kierunki poszukiwań teoretycznych i badawczych. Doświadczenie zapośredniczone (mediated experience) - włączenie w obszar zmysłowego doświadczenia człowieka czasowo i przestrzennie oddalonych zdarzeń2; wykorzenianie (disembedding) - wysadzanie relacji społecznych z kontekstów lokalnych i ich rekombinacja na nieograniczonych obszarach czasu i przestrzeni3; otwarte ludzkie panowanie nad rzeczywistością (open human control) - ukierunkowana na przyszłość interwencja w środowisko naturalne, w którym procesem kolonizacji reguluje szacunek ryzyka.4 A. Giddens ukazuje przemiany w obu sferach: środowiska i świadomości. Środowisko życia poszczególnych jednostek zmienia swoją istotę - jest to w coraz większym stopniu otoczenie "wytworzone" (sztuczne) lub przetworzone; jednocześnie środowisko to ulega znacznemu poszerzeniu właśnie przez wspomniane wyżej mechanizmy wykorzenienia i doświadczenia zapośredniczonego. Świadomość współczesnego człowieka uległa zdaniem A. Giddensa istotnej transformacji. Najpierw człowiek przez bardzo długi czas był od przyrody zupełnie zależny. Potem ludzie coraz bardziej chcieli kontrolować przyrodę, a szczyt tego zuchwałego przeświadczenia o wyższości cywilizacji nad przyrodą przypadł na okres wczesnego kapitalizmu i fazy intensywnej industrializacji. Dopiero od niedawna otwarcie mówi się do jakiej degradacji środowiska doprowadziło takie myślenie. A. Giddens twierdzi, że ruchy polityczne i społeczne związane z ochroną środowiska powstały i zyskują na znaczeniu z dwóch powodów: po pierwsze z poczucia kulturowej alienacji i pustki duchowej jakie generuje współczesny obraz miasta, a po drugie są one przede wszystkim odpowiedzią na zwiększoną obecność i postrzeganie zagrożenia i ryzyka jakie niesie ze sobą industrializacja. Na pewno prawdą jest, że kwestia środowiska naturalnego wdziera się we wszystkie sfery życia społecznego. Stosunek do niego nie jest już sprawą indywidualną ani całkowicie dowolną. Najlepszym przykładem niech będzie tutaj powszechna już opinia, że to co firmy, czy nawet jednostki robią ze śmieciami - stało się kwestią polityczną. A. Giddens i U. Beck poruszają mnóstwo problemów związanych ze środowiskiem w odniesieniu do teorii współczesnego społeczeństwa. Wiele z nich zostało tu zasygnalizowanych, wiele jeszcze nie nazwanych. Jest to jednak próbka tego, co dzieje się obecnie w żywej materii tworzenia teorii społecznej na świecie. Wyraźnie coraz więcej poszczególnych koncepcji wskazuje na środowisko, zarówno to naturalne jak i wytworzone jako na konstytutywny czynnik całej rzeczywistości społecznej. Dlatego też tak ważnym wydaje się propagowanie w tej sferze szerokiego podejścia interdyscyplinarnego, w którym zarówno przedstawiciele nauk społecznych, ekonomicznych jak i przyrodniczych mogliby kreować wspólne projekty badań nad relacją środowisko-społeczeństwo.

EN

In the article the issue of environment in modern sociological theories are addressed. Mainly the views of two most popular and most influencial sociologists were discussed - Anthony Giddens and Ulrich Beck. In case of Anthony Giddens his terms of mediated experience, disembedding, open human control, reflexive monitoring of action, life politics were analysed. In the second part the Ulrich Beck's theory of risk society in reference to environment was described. Ecological issues are in contemporary science very popular. As this subject is a interdisciplinary of not only natural sciences have their input in investigations on environment and its protection. More and more often humane sciences, and especially social investigate essence of phenomena connected with ecology. Sociological theories reflect the development of society, they diagnose its state, often they are also the basis of forecasting future social phenomena, they sketch nascent tendencies, and it happened in history that they had served political indoctrination or delivered sociotechnical directives which they had to be applied in macroscale. Contemporary general sociological theories usually concern changes of civilization, mechanisms of globalization; they have to represent the connected picture of modernity (or how some want to say, for example Zygmunt Bauman, post-modernity) and to ask rather question than to give ready answers. I in this short paper author signals phenomenon which occurs in contemporary sociological theories, that is the intensification of appearing in their grounds of ecological issues, and particularly the relationships between the environment and the society and ecological consciousness. Obviously in classic social theories this subject also stepped out (already Marks, Weber and Durkheim the 'fathers' of sociology wrote about interrelationships between society and natural environment, but now the growth of interest with them is clearly visible really for some time. The ecological issues author understands in this paper very widely as every matters connected with perception of the natural environment as factor co-determining the social life, with ecological movements, the protest of ecosystem devastation, but also consciousness transformations connected with new way of looking at the environment and its defining, etc. Author also presents in context of social comprehensions of the environment only some plots from scientific attainments of only two contemporary sociologists - Anthony Giddens and Ulricha Becka. They are leaders and the most popular scientists in the range of social investigations, at this moment in the world. The approach which they represent may be in the future appear to be representative for whole generation, and also enough influential to create new directions of theoretical and investigative searching. A. Giddens and U. Beck propel lots of problems connected with environment in reference to the theory of contemporary society. Many from them are presented in this paper, many yet unnamed. This is however the sample of this, what happens at contemporary in a live matter of creating the social theory in the world. Clearly more and more individual conceptions point at the environment, both the natural one as well as produced as a constitutional factor of the whole social reality. Therefore also so important it seems to propagate in this range the wide interdisciplinary approach, in which both the representatives of social, economical as well as natural sciences could create the common projects of investigations on relationship between environment and the society.

Słowa kluczowe

PL

ekologia; nauka; teoria socjologiczna; rozwój społeczeństwa; środowisko naturalne

• Wydawca: Politechnika Koszalińska
• Czasopismo: Rocznik Ochrona Środowiska
• Rocznik: 2003
• Tom: Tom 5
• Strony: 239--246

Twórcy

autor

Kołodziej-Durnaś A.

• Uniwersytet Szczeciński