Przestrzenne zróżnicowanie strat w produkcji roślinnej i zwierzęcej spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfery w byłym województwie krakowskim

• Autorzy: Gawrońska G.

Warianty tytułu

EN

Spatial differentiation of losses in the plant and animal production caused by the atmospheric pollution in the ex Province of Cracow

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Byłe województwo krakowskie zajmuje 1% terytorium całego kraju i zamieszkuje je 3% jego populacji. Emisja zanieczyszczeń pyłowych w tym województwie stanowiła w 1994 roku (Rocznik Statystyczny GUS 1995) 4% emisji krajowej (5 miejsce), a emisja substancji gazowych prawie 8% całkowitej emisji w skali Polski (3 miejsce); w tym emisja dwutlenku siarki 3% (8 miejsce), a tlenku węgla 28% (2 miejsce na 49 byłych województw). O stanie zanieczyszczenia powietrza w byłym województwie krakowskim decyduje wysoka lokalna emisja pyłów i gazów będąca wynikiem działalności przemysłu energetycznego i metalurgicznego oraz zanieczyszczenia przenoszone spoza granic województwa, głównie z kierunku zachodniego. W 1996 roku emisja pyłów ogółem wyniosła 20,9 tys. Mg, wykazując wzrost o 4,5% w stosunku do poprzedniego roku (Raport o stanie środowiska...1997). Również emisja gazów do atmosfery uległa zwiększeniu o 6,5%, osiągając wartość 236,7 tys. Mg. Głównie wzrost emisji wystąpił w sektorach energetycznym i metalurgicznym co spowodowane było zwiększeniem produkcji i wzrostem zużycia węgla w Elektrociepłowni "Kraków" S.A. o 85,3 tys. Mg, a w Elektrowni Skawina aż o 262,4 tys. Mg oraz używaniem węgla gorszej jakości o zwiększonej zawartości siarki i popiołu w węglu. Także w Hucie im. T. Sendzimira wzrosło zużycie węgla w Siłowni oraz nastąpił wzrost produkcji stali w porównaniu z rokiem poprzednim (Raport o stanie środowiska...1997). Miało to oczywisty wpływ na wzrost emisji dwutlenku siarki w 1996 roku o 20,2%. Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza podobnie jak w latach ubiegłych były: Huta im. T. Sendzimira, która wyemitowała w 1996 roku 45% bilansowanej ilości pyłów i 64% ogólnej ilości gazów, w tym 22% stanowiła emisja dwutlenku siarki, następnie Elektrownia Skawina z bilansem 18% pyłów i 14% gazów, w tym 42% dwutlenku siarki oraz Elektrociepłownia "Kraków" S.A. z emisją 17% globalnej ilości pyłów i 12% substancji gazowych, w tym 28% emisji dwutlenku siarki. W niniejszym artykule zaprezentowano badania dotyczące poziomu strat w produkcji roślinnej i zwierzęcej w byłym województwie krakowskim w układzie gmin, spowodowanych zanieczyszczeniem atmosfery. Badania wykonano dla 1996r, ponieważ nie są dostępne bardziej aktualne dane o imisjach dwutlenku siarki, będące podstawą zastosowanej metody. Na skutek negatywnego wpływu działalności przemysłu wzrost produkcji roślinnej i zwierzęcej jest systematycznie ograniczany. Straty stanowią różnicę między wielkością produkcji jaką rolnictwo mogłoby uzyskać w warunkach nie skażonego środowiska, a jaką uzyskuje faktycznie w istniejących warunkach glebowych, klimatycznych, postępu technicznego. Jakość użytków rolnych oceniana w teoretycznym przedziale rzędu 20÷120 punktów jest odbiciem przyrodniczych możliwości produkcyjnych danego terenu. Wyniki waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej województwa krakowskiego przedstawia rys. 3 (Koreleski K., Gawroński K., Magiera-Braś G. 1991). Przeprowadzona analiza wykazuje, że w wielu gminach (szczególnie tych położonych w północno - wschodniej części byłego województwa krakowskiego) największe straty w produkcji występują na terenach o najlepszej jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Występują tu zatem duże straty społeczne, ponieważ tereny charakteryzujące się bardzo dużym przyrodniczym potencjałem produkcyjnym dla rolnictwa są najbardziej skażone przez zanieczyszczenia powietrza co wiąże się z dużymi stratami w produkcji rolniczej. Uzyskane wyniki mogą być przydatne przy podejmowaniu decyzji o takich działaniach profilaktycznych, jak modyfikacja zabiegów agrotechnicznych i agrochemizacyjnych, dobór gatunków lub odmian/ras odporniejszych na działanie zanieczyszczeń. Mogą również służyć działaniom na rzecz ogólnie pojętej ochrony środowiska przyrodniczego.

EN

The paper presents a spatial differentiation of losses in the plant and animal production caused by air pollution in the ex-Province of Cracow. The described losses constitute a difference between the production output to be achieved by agricultural industry in unspoiled natural environment, and the true agricultural output obtained under the existing soil and climatic conditions; the engineering progress and its impact on the real agricultural output were taken into consideration, too. Losses in the plant production were calculated from the formula below (G. Gawrońska, 1998): where: Sp - losses in crop yields [thousand PLN]; Pp - mean yield of 3 field crops (potatoes, sugar beets, and 4 grains) expressed as a converting yield according to T. Witek ( Agricultural space..., 1974) [Mg/km2]; Bp - converting yield decrease index in BIGLEB; Kp - 1 Mg yield value - an average price of potatoes, sugar beets and 4 grains according to the announcement by GUS (Head Statistic Office Poland) in the year of the survey. Losses in the animal production can result either from the direct impact of air pollution on the health condition of animals, as well as on the meat mass increase, or from its indirect influence on the cited elements, i.e. through fodder. The animal production losses were calculated from the formula: where: Sa - losses in animal husbandry [thousand PLN]; Pa - number of all animals in a community (cattle, pigs/hogs, sheep) Ba - animal death index in BIGLEB; Ka - animal's value assessed as a weighed average of a respective animal's mass and price based on the statistical data as given by GUS (Head Statistic Office Poland) in the year of the survey. The unit losses are calculated based on the above-presented methods. The plant production losses are expressed in thousand PLN per 100 ha; the global animal and plant production losses in the Province of Cracow are given in thousand PLN; they were specified with regard to individual communities in the said Province. The global losses reflect the escalation of the phenomenon (i.e. of losses) in the respective community or province. In order to compare all the loss rates in individual communities (provinces) with regard to the equivalent elements (plant and animal production), they were "brought" to the common denominator by a unit loss introduced. A unit loss in the plant production is a global loss quotient in a community per 100 ha of arable lands. A unit loss in the animal production is a global loss quotient in a community per 1000 animals. The global losses in the plant production, as assessed in 21 provinces, are radically different and range from 53.3 thousand PLN in the community of Świątniki Górne, to 519.2 thousand PLN in the community of Słomniki. The unit losses range from 5.5 thousand PLN/ha to 7.3 thousand PLN/ha. The assessed global losses in the animal production highly differ in the surveyed 38 communities of the province; they amount from 12.1 thousand PLN in Sułkowice to 277.6 thousand PLN in Słomniki. The unit losses in the animal production allow for the explicit differentiation of two amount groups: the first group (7.0 to 8.5 thousand PLN/1000 animals) contains 17 communities, and the second one (18.0 to 20.0 thousand PLN/1000) includes 21. The accomplished analysis shows that in many communities in particular in SE of the ex-Cracow Province, the highest losses are reported in regions with production spaces of the best agricultural quality. This means that in those communities, social losses must be high.

Słowa kluczowe

PL

produkcja roślinna i zwierzęca; zanieczyszczenie atmosfery; elektrownia Skawina; zabiegi agrotechnicznye i agrochemizacyjne

• Wydawca: Politechnika Koszalińska
• Czasopismo: Rocznik Ochrona Środowiska
• Rocznik: 2000
• Tom: Tom 2
• Strony: 206--220
• Opis fizyczny: Bibliogr. 8 poz.

Twórcy

autor

Gawrońska G.

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN - Kraków