Dawne sztolnie kopalń węgla kamiennego w okręgu zachodnim Królestwa Polskiego (do 1850 r.)

Wójcik, A. J.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Dawne sztolnie kopalń węgla kamiennego w okręgu zachodnim Królestwa Polskiego (do 1850 r.)

Autorzy

Wójcik A. J.

Wybrane pełne teksty z tego czasopisma

http://www.miningscience.pwr.edu.pl/

Identyfikatory

Warianty tytułu

Former coal mines' tunnels in the west region of the Polish Kingdom (till 1850)

Konferencja

Dziedzictwo i historia górnictwa oraz możliwości wykorzystania pozostałości dawnych robót górniczych (19-21.04.2006 ; Jugowice)

Języki publikacji

Abstrakty

Rozwój poznania geologicznego i górniczego Okręgu Zachodniego Królestwa Polskiego był związany z poszukiwaniem i udostępnianiem złóż węgla kamiennego oraz rud cynku i ołowiu. Dla zapewnienia odwodnienia kopalń węgla wybudowno kilka sztolni: Werner (na kopalni Tadeusz), Ullmann (na kopalni Reden), Lempe (na kopalni Ksawery) oraz Cecylia i Jacek (na kopalniach niweckich).

Prospecting and exploration of hard coal zinc and lead ores in the West Region of the Polish Kingdom was connected with the development of geological and mining knowledge of this area. Several tunnels were built to drain coal mines: Werner (for Tadeusz coal mine), Ullmann (for Reden coal mine), Lempe (for Ksawery coal mine) and Cecylia with Jacek (for Niwka's coal mines).

Słowa kluczowe

sztolnie odwadniające górnictwo węgla kamiennego Zagłębie Górnośląskie

coal mines exploration of ores Polish Kingdom

Wydawca

Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej

Czasopismo

Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały

Rocznik

2006

Tom

Vol. 117, nr 32

Strony

341--348

Opis fizyczny

Bibliogr. 30 poz.

Twórcy

autor

Wójcik A. J.

Instytut Historii Nauki PAN, 00-330 Warszawa ul. Nowy Świat 72

Bibliografia

1. PRZESMYCKI P., Historia rozwoju Dąbrowy Górniczej. Prz. Górn.-Hutn., 1927: 10, s. 298-303; 11, s. 336-341; JAROS J., Zasięg terytorialny Zagłębia Dąbrowskiego. Zaranie Śląskie, I, 1968, s. 41-49; tenże, Specyfika rozwoju górnictwa węglowego w Zagłębiu Dąbrowskim. Prz. Górn., 9, 1985, s. .303-306.
2. ŁUKASIEWICZ W., Korpus Górniczy w Okręgu Zachodnim. W: (red. W. Kula), Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej. 1966, t. 2, PWN, Warszawa, s. 7-110.
3. JAROS J., Organizacja rządowej administracji górniczej na Śląsku w latach 1769-1922. Archcion, 26, 1956, s. 187-213 oraz PAZUR J., Organizacja i polityka górnicza (1772 do 1918 r.). W: (red. J. Pazdur): Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich. 1961, t. 2, Wyd. Górn.-Hutn., Katowice, s. 17-38.
4. WÓJCIK A. J., Ziemie „Trójkąta Trzech Cesarzy" na mapach topograficznych. Przegląd i charakterystyka map niemieckich, austriackich i rosyjskich z lat 1815-1915. Zesz. Muz. Miejskiego „Sztygarka", v. I, 1999, s. 15-21.
5. WÓJCIK A. J., Dąbrowska Sztygarka na tle początków górnictwa węglowego w Zagłębiu Dąbrowskim. Prz. Górn., 6, 1996, s. 37-40.
6. Archiwum Państwowe w Katowicach - zbiór AGD (Archiwum Górnicze Dąbrowy [Górniczej]) sygn. 494, 1829, 2168 oraz ŁABĘCKI H.. Wiadomość ogólna o górnictwie Rządowem w r. 1840. Bibl. Warsz., 2, 1841, s. 219-228; K. Srokowski, Przemyśl węglowy w Królestwie Polskiem. Szkic historyczno-slatystyczny. Prz. Górn.-Hutn., 8. 1906, s. 231-239: ŁABĘCKI H, Przemyśl węglowy w Królestwie Polskiem. Prz. Górn.-Hutn., 9, 1910, s. 277-289.
7. ŁABĘCKI H., O utworze węgla brunatnego w Polsce i związki jego z pokładami solnymi. Bibl. Warsz.. 4, 1852, s. 472-477. Należy zaznaczyć, że szczegółowa charakterystyka geologiczna tych złóż powstała dopiero po 1 wojnie światowej - por. RUTKOWSKI F.. Węgiel brunatny w zagłębiu Dąbrowskiem. Prz. Górn.-Hutn., 1923: 5, s. 357-364; 6, s. 449-452; 11, s. 965-967.
8. KOSSUTH S., Wczesnokapitalislyczna technika górnictwa węglowego na Śląsku w świetle współczesnej nauki. Stud. i Mater. z Hist. Kult. Mater.. 3. 1958, Stud. z Dziejów Górn. i Hutn., 2, s. 359-366.
9. WÓJCIK A. J„ Warunki geologie zne występowania złóż rud cynku i ołowiu, [w:] A. Rybak (red.): Państwowe górnictwo gałmanu na terenie Dąbrowy Górniczej w XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem strzemieszyckiego ośrodka górnictwa gałmanu. Wyd. Muz. Miejskiego, Dąbrowa Górnicza, 2002, s. 7-13. Należy także przypomnieć, że pierwszy kompleksowy opis budowy geologicznej, występujących na tym obszarze utworów wapienia muszlowcgo, został opublikowany przez Karola Bogdanowicza. Por. BOGDANOWICZ K., Materiały dla izuvćenija rakowinogo izvestniaka Dombrovskogo Bassejna. Trudy Gcologićieskogo Kommiteta, Novaja Serija, wypusk 35, 1907, s. 1-99.
10. AGD sygn. 494, 2167, 2216; ŁABĘCKI H., Wiadomość ogólna o górnictwie Rządowem..., 1841; K. Srokowski, Przemysł cynkowy w Królestwie Polskiem. Szkic historyczno-slatystyczny. Prz. Górn.-Hutn., 9, 1906. s. 255-259.
11. AGD sygn. 2308,4169.
12. AGD sygn. 2349.
13. AGD sygn. 494, 2284; ŁABĘCKI H., Wiadomość ogólna o górnictwie Rządowem..., 1841.
14. Część z nich jest wymieniona jest min. przez: H. ŁABĘCKI, Górnictwo w Polsce..., t. 1, 1841; SROKOWSKI K., Przemysł węglowy..., 1906; tenże, Z dziejów przemysłu węglowego..., 1923; KOSSUTH S., Wielkie sztolnie odwadniające w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Prz. Gór., 7-8, 1962, s. 460-465.
15. Por. GĄSIOROWSKA N., Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskiem 1815-1830. Bibl. Wyż. Szkoły Handl., Warszawa, Wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa, 1922, s. 1-592; taż, Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskiem 1815-1918. PWN. Warszawa, 1965, s. 1-624.
16. R. ZALEWSKI, Jedna z pierwszych kopalń węgla w Polsce. Wiad. Górn., II, 1968, s. 335-337; tenże, Kopalnie w Zagłębiu Dąbrowskim w lalach 1829-1875. Wiad. Górn., 10, 1970, s. 305-307.
17. KRUMPEL F 1822: Grund und Scigcr-riss der Thaddaus Steinkohlen Grube zu Strzyiowice. Uzupeł.: 1828-1846, SCHLUSS .1. - 1846 Zbiory autora niniejszej pracy - mapa rękopiśmienna. Na podstawie tej mapy można stwierdzić, że sztolnia miała w 1846 r. okoto 2400 m długości, przy czym roznoś na powierzchni przebiega! na odcinku około 300 m. Sztolnia była prowadzona na głębokości od 10 do 13 m. Prawdopodobnie na lej kopalni już przed 1815 r. istniała mniejsza sztolnia, o której brak jest niestety informacji archiwalnych. Por. także inne mapy rękopiśmienne, na których jest zaznaczona sztolnia Werner: 1822 - KRUMPEL F. Grund und Seiger-riss der Thaddaus Steinkohlen Grube zu Strzyiowice. Uzupcl.: 1828-1846, SCHLUSS J. - 1846. Zbiory autora niniejszej pracy; 1844 - KRUMPEL F. Plan sytuacyjny kopalni Tadeusz pod Strzyżowicami. AGD sygn. 218 - Plany i mapy; wym.: AGD sygn. 545; 1847- [?]: Plan kopalni węgla Tadeusz zaznaczeniem sztolni Werner przez pokład Andrzeja. Wym.: AGD sygn. 545.
18. Na przełomie XVII i XIX w. geologia europejska pozostawała pod silnym wpływem teorii Abrahama Gotlloba Wernera (ur. 1749 r. Wehrau. obecnie Osiecznica, Polska - zm. 1817 r., Drezno). Ten profesor Akademii Górniczej (Bergakadcmie) we Freibergu saskim, niemal niewyjeżdżający poza granice Saksonii, dokonał formalnego oddzielenia mineralogii od nauki o górotworach, którą nazwał geognozją.
19. Ullman (Ulman) Johann (Jan) Brenhold - jak podaje SZCZEPAŃSKI J.. Modernizacja górnichva i hutnictwa w Królestwie Polskim w I polowie XIX wieku. Rola specjalistów niemieckich i brytyjskich. Wyż. Szkoła Pedag.. Kielce, 1997, s. 1-294; biogram s. 221 - być może był synem mineraloga Johana Christropha Ullmanna (ur. 1771 - zm. 1821), profesora Akademii Górniczej we Freibergu. Do Polski przyjechał w 1810 r. w celu organizacji Komisji do Organizacji Min Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Sporządzi! szereg raportów opisujących stan fabryk i kopalń. W 1814 r. otrzymał nominację na stanowisko dyrektora Dyrekcji Górniczej Departamentu Krakowskiego. Od 1816 r. był zatrudniony w Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach, jako Obcrgcrghauptman. Według SZCZEPAŃSKIEGO J., Modernizacja górnictwa..., 1997, s. 220: „Wszystko wskazuje na to, że to Ullmannowi wyznaczył Staszic główna rolę w realizacji swych zamierzeń i planów". Ullmann w 1826 r. został zwolniony z pracy, a w 1827 r. przeszedł na emeryturę. Zmarł w 1834 r.
20. Por. SZCZEPAŃSKI J„ Modernizacja górnictwa.... 1997, s. 208, stwierdza, że Johann (Jan) Jakob (Jakub) Orafi*(ur. ok. 1778 - zm. po 1833 r.) po studiach w Akademii Górniczej we Freibergu saskim objął, w 1816 r. w Królestwie Polskim, stanowisko generalnego inżyniera górniczego. Wykładał także do 1824 r. markszajderię (miernictwo górnicze) na Akademii Górniczej w Kielcach.
21. Lempe Friedrich (Fryderyk) Wilhelm (ur. 1787 - zm. 1842). Pochodził z Freibergu. J. Szczepański, Modernizacja górnictwa.... 1997, s. 213. stwierdza, że był synem Johanna Friedricha Lempe, profeesora Akademii Górniczej. Ukończył studia w 1809 r. Natomiast w 1816 r. rozpoczął pracę w Akademi Górniczej w Kielcach, gdzie wykłada! matematykę, fizykę, budowę maszyn górniczych. Był członkiem Głównej Dyrekcji Górniczej, początkowo jako asesor machin, potem radca górniczy (od 1824 r.) i nadzorca machin. W 1833 r. objął funkcję naczelnika Wydziału Górnictwa. Lempe był autorem planów, według których wybudowano min. Hutę Bankową.
22. SZCZEPAŃSKI J.. Modernizacja górnictwa.... 1997, informuje - jak już wspomniano - o dużym wpływie Puscha na bieżące decyzje podejmowane przez Staszica, gdy (s. 215): „słynny Werner uważał go za jednego ze swych najzdolniejszych uczniów".
23. Nazwa pochodzi od nazwiska urzędnika górniczego - Ullmann, por. przyp. 19.
24. GĄSIOROWSKA N.. Z dziejów przemysłu... 1965, s. 286.
25. AGD sygn. 331, 545, 761 (kopalnia Ksawery), 5258; 1826 -Skalski Józef; Plan sytuacyjno niwelacyjny części sztolni Ulmana i bohrlochu sporządzony w celu budowy podziemnej w węglu.
26. AGD sygn. 1 - Plany i mapy; 1827 - KRUMPEL F. Rzut poziomy i pionowy odbudowy części kopalni węgla Reden z sztolnią Ulman pod Dąbrową. Wym.: AGD sygn. 331, 545, 5258; 1833 - KRUMPEL F. Silualiosplan und Nivellevents-Risse Xawery-Sleinkohlen-Crube bei Będzin und Reden-Steinkohlen-Grube. Uzupcl.: 1834-1842. Zbiory autora niniejszej pracy; 1833 - KRUMPEL F. Situationsplan de Redengruben und Konstalinhulten Arbeiter-kolonie bei Dąbrowa. Uzupe).: 1837, 1839. AGD sygn. 6 - Plany i mapy; 1833 - KRUMPEL F. Situationsplan und Nivellationsrisse der Xawery Steinkohlen Grube bei Będzin und Reden-Steinkohlen Grube bei Dąbrowa bhufs der zwischen diesen beiden Gruben projectirten grossen Hohofen Anlage. Uzupel.: 1834, 1842. AGD sygn. 8 - Plany i mapy; 1859 (?) - Plan wschodniej części kopalni węgla kamiennego Reden, gdzie chodniki pochylni XIV i XII, prowadzone sa w weght poprzerastanym pustymi żyłami, przy mniej znanych podniesieniach uskokowych. AGD sygn. 45 - Plany i mapy.
27. Nazwa pochodzi od nazwiska urzędnika górniczego - Lempe, por. przyp. 21.
28. ŁABĘCKI H., Górnictwo w Polsce..., 1841, t. 1, s. 481-482, gdzie podaje: „na gruntach pod miastem Będzinem do mieszczan należących, na granicy Dąbrowy i Będzina. W rezultacie po zakupieniu gruntów mieszczan [...] rozpoczął rząd w r. 1825 o 1/8 mili od miasta Będzina otwieranie kopalni, która od imienia księcia Lubeckiego Xawery [Ksawery] nazwaną została. Wydobywanie węgli rozpoczęto w r. 1825 na dwóch punktach w odkrywce, a za pomocą kołowrotu wywożone bywają węgle kamienne do hut cynkowych w r. 1826 założonych. W r. 1828 założono koleje żelazne, po których na wózkach angielskich od kopalni do huty cynkowej, węgle kamienne wydobyte, doprowadzone zostają".
29. 1825 - PRAUS F.K. Plan otworów świdrowych spuszczonych na pokładzie węgla Ksawery zaprojektowanych robót kopalnianych i poprowadzenia sztolni z zaznaczeniem obszarów. Wym.; AGD sygn. 545; 1833 - KRUMPEL F. Situationsplan und Nivellationsrisse der Xaweiy Steinkohlen Grube bei Będzin und Reden-Steinkohlen Grube bei Dąbrowa behufs der zwischen diesen beiden Gruben projectirten grossen Hohofen Anlage. Uzupel.: 1834, 1842. AGD sygn. 8 - Plany i mapy; 1842 - KRUMPEL F. Rzut poziomy kopalni węgla kamiennego Xawery [Ksawery] pod Będzinem. Zbiory autora niniejszej pracy; 1855 - ADAMIECKI K. Plan części sztolni Lempe na kopalni Ksawery z oznaczeniem projektu odwrócenia tejże okolicy zrysowania się oprawy murowej w sklepieniu. AGD sygn. 170 - Plany i mapy.
30. 1835 - KRUMPEL F. Grund und Nivellemenls-Riss der Sleinkohlen-Gruben-Revier von Niwka, Bobrek und Dańdówka behufs Projektirung eines anzulegen den Stöllns Cecilia. Uzupel.: 1836, 1838-1842, 1844, SCHLUSSJ.- 1836-1838, 1840-1843. 1845. SKUPIŃSKI L. - 1845; AGD sygn. 233-Plany i mapy.
31. KOWALSKA S., JEDLICKI J.. JEZIERSKI A., Ekonomika górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim 1831-1864. Wyd. PWN, Warszawa 1958, s. 1, v. 211.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-article-BPW4-0007-0112