Wielorodzinne budownictwo mieszkaniowe : wizje a rzeczywistość

• Autorzy: Wojtkun G.

Warianty tytułu

EN

Multi-family housing - visions and reality

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem niniejszej pracy jest ukazanie charakteru przemian środowiska mieszkaniowego, kierunków ich przebiegu i następstw. Pojawiła się tym samym konieczność zaprezentowania początku rozwoju wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego w Europie, w Polsce, a w niektórych przypadkach również w Stanach Zjednoczonych. W pracy pominięto problematykę mieszkalnictwa charakterystyczną dla obszarów odmiennych pod względem kulturowym - Afryki, Ameryki Południowej, Azji i Australii. Poruszono natomiast kwestię rozwoju koncepcji, które pojawiły się na "peryferiach" ludzkiej cywilizacji - teorii futurologicznych, probabilistycznych i rzeczywistych transpozycji idei ludzkiego habitatu. Uznano je za integralną część światowej myśli dotyczącej mieszkalnictwa. Równie istotnym zagadnieniem stał się rozwój budownictwa mieszkaniowego w krajach komunistycznych. Problem ten jeszcze w trakcie ich istnienia doczekał się licznych opracowań. Jednak należy do nich podejść z rezerwą. Opracowania te bowiem oparto na niemiarodajnych danych, gdyż uwzględniono opinie osób niemogących dokonać wyboru miejsca i sposobu zamieszkania. Autor poddał więc badania powstałe w okresie komunizmu analizie krytycznej. Do badań wytypowano Niemcy Wschodnie i - z natury rzeczy - również Polskę. Samo ukazanie ewolucji współczesnego budownictwa wielorodzinnego, a nawet skonfrontowanie go z różnorodnymi ideami i wizjami stworzonymi z myślą o poprawie warunków zamieszkiwania z pewnością nie wyczerpałoby tego zagadnienia. Dlatego też autor uznał za konieczne włączenie do pracy badań własnych dotyczących wybranych przykładów zespołów zabudowy wielorodzinnej wzniesionych w różnych okresach. Jako reprezentatywne dla większego zbioru podlegającego ocenie, zespoły te miały umożliwić określenie najistotniejszych paradygmatów i zasad we współczesnym mieszkalnictwie

EN

The aim of the work is to determine directions in the evolution of housing, and in particular the need for housing and states arising from those needs. To this purpose, a range of examples are presented as the effect of differing concepts for the solution to the housing problem, with one of these concepts for residential areas, based on its environmental values and which is attractive to a certain group of contemporary urban residents, delineated. Multi-family housing is derived from cooperative housing, whose beginnings can be found in ancient times, but which had its zenith in the industrial era. At that time, the tenement house had many negative connotations, which contemporary housing has sought to eradicate. However, its essence, consisting of the occupation of one house by at least several families, has remained unchanged. Naturally, the living environment may take on many different building forms; however, multi-family forms have always been associated with the emergence of specific social relationships based on stronger or weaker neighbourly relations, resulting in particular from the common and essential use of certain spaces within the buildings and in their surroundings. The social features of multi-family housing were only partly related to the concepts formulated at the turn of the 20th century (the garden city) and several decades later (the neighbourhood unit). The act of habitation did not depend exclusively on meeting the basic needs of shelter; an inseparable part of the living environment was also the place of work, the connection between the home and factory becoming an axis of socialist utopian thought. In turn, the creators of the Modernist Movement in architecture, when formulating the idea of a functional town, divided it into places of work and living. The basis for this division was the conviction that the place of work, associated in the majority of cases with arduous industry, would be a threat to dignified living conditions. Once the service industries became the dominant employment sector, this thesis was rejected, as evidenced by the idea of the compact city. Current world thought requires us to look at the housing problem in a different light to that of the twentieth century. When presenting various housing concepts, the author of this work has concentrated primarily on its social aspect, as indicated by the neighbourhood unit and by sociological research on interpersonal relationships occurring in living environments. Also raised is the question of housing policy, which in practice has concentrated on only one of its three principal aims. In the early capitalist period, with its drastic social inequalities, and then following the Second World War, the main objective was simply to house everybody. The solution involved not only shaping the living environment but also finding answers to the problem of investor structure. At the beginning of the post-war period, the characteristic dominance of state-run entities in the investment process led to a lack of functional and spatial coherence in the development of the housing sector and indeed entire cities. Dreadful sanitary conditions led to health problems affecting both rented and workers' housing, with the result that eliminating this phenomenon became the basis for public housing policy. As a result, a range of proposals for housing solutions emerged, such as the garden city (England, Germany) and monofunctional residential areas (Germany). The first of these concentrated above all on the possibility of finding an instant remedy for the settlement process, and the second on the alleviation of quantitative needs. Similar problems to those in industrialised European nations were also experienced in the United States where, due to the rapid development of motorisation and the ready availability of land for development, particularly on the outskirts of cities, the solution lay in the provision of single-family autonomous units. This idea was subsequently developed into the concept of greenbelt towns, multi-dwelling developments with a low population density. This made an appearance in Europe, including Poland, in the 1940s when, in the vast majority of European countries, along with the United States, there were smaller or greater disproportions between the supply of housing of a suitable standard and demand. Thus it was also at this time the attempt was made to evaluate optimal housing conditions applicable to the greatest number in society. Additionally, in accordance with the Modernist Movement, there was a move towards the functional and spatial separation of residential areas from the city itself. In the 1950s and 60s, which saw mass migration from the countryside to the towns, housing policy was dominated by the number of dwellings built, and construction relied to a large extent on subsidies. Housing from this period was associated with multi-family and industrialised units, characterised by the bywords comprehensiveness, mass production, repetitiveness, utility and rapid completion time. Simultaneously, the concept of deglomeration arose, based on the English suburban housing estates, the German residential zones and the French and Scandinavian satellite towns. Polish thought on housing found itself to a large extent under the influence of the French and Scandinavian models, with the result that meeting housing demand also brought an erosion of social relationships within these housing estates. In Communist countries, difficulties with the nature of the system were conducive to the mass creation of a monoculture in multi-family housing, with high-rise housing estates coming to dominate city spaces. Currently, in wealthier societies, the aim of housing policy has been to raise the standard of housing, rather than concentrate on its availability and the number of units built. This policy has been assisted by the process of urban social and spatial destruction involving the segregation of residential areas according to the economic and social status of their residents. In turn, council housing has frequently been subject to claims cases, even where it has met the required basic minimum living standards. High-rise housing has thus seen a considerable downturn in public consciousness. Of an entirely different character have been the processes taking place in the countries of the former Eastern Bloc, where a permanent lack of accommodation has meant that multi-family housing blocks have become the principal social capital. As a result, in the foreseeable future, a mass exodus of residents seems somewhat unlikely. Even though the author of this work has focused primarily on an a sociological analysis of residential areas, he has also paid attention to two questions: futuristic concepts of multi-family housing and contemporary transpositions of the garden city theory.

Słowa kluczowe

PL

budownictwo wielorodzinne; budownictwo mieszkaniowe; dom mieszkalny; mieszkalnictwo

• Wydawca: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej
• Czasopismo: Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej. Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
• Rocznik: 2008
• Tom: Nr 591 (46)
• Strony: 5--168
• Opis fizyczny: Bibliogr. 196 poz., ryc., tab.

Twórcy

autor

Wojtkun G.

• Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego Politechniki Szczecińskiej

Bibliografia

• 1. Achterberg G., Bade K., Bewohnermitwirkung beim Bau von Mehrfamilienhäusern, Stuttgart, Fraunhofer IRB Verlag 1986.
• 2. Adamczewska-Wejchert H., Kształtowanie zespołów mieszkaniowych. Wybrane współczesne tendencje europejskie, Warszawa, Arkady 1985.
• 3. Andresen T., Jordan B., Wohnen in Skandinavien, Stuttgart, Julius Hoffmann Verlag 1960
• 4. Armand F., Maublanc R., Fourier, Warszawa, PIW 1949.
• 5. Bać Z., Habitaty bezpieczne [w:] XX Międzynarodowa Konferencja i Warsztaty Architektoniczne Szkoły Naukowej HABITAT, red. Z. Bać, Wrocław, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej 2006, s. 15-19.
• 6. Bańka A., Architektura psychologicznej przestrzeni życia. Behawioralne podstawy projektowania, Poznań, Gemini-Print 1999.
• 7. Basista A., Betonowe dziedzictwo. Architektura w Polsce czasów komunizmu, Warszawa - Kraków, PWN 2001.
• 8. Baxter R., The Right Place at the Wrong Time. Murder at the Yuppie Condominium, IUniverse Inc., New York 2004.
• 9. Berning M., Braum M., Lütke-Daldrup E., Berliner Wohnquartiere. Ein Führer durch 70 Siedlungen in Ost und West, Berlin, Reimer Verlag 2003.
• 10. Blakely E. J., Snyder M. G., Fortress America. Gated Communities in the United States, Washington, Brookings Instytution Press 1997.
• 11. Blaser W., Ensemble Habitat, Berlin, Birkhauser Verlag 2002.
• 12. Blasius J., Dangschat J. S., Gentrification. Die Aufwertung innenstadtnaher Wohnviertel, Frankfurt am Main, Campus Verlag 1990.
• 13. Blaudszun B., Winters-Ohle M., Städtebauliche Oualität bei der Siedlungsplanung und der Verbesserung des Wohnumfelds, Dortmund, Fraunhofer IRB Verlag 1990.
• 14. Bollnow O. F., Mensch und Raum, Basel, Kohlhammer Verlag 2004.
• 15. Borowik I., Blokowiska. Miejski habitat w oglądzie socjologicznym, Wrocław, Oficyna Wydawnicza Arboretum 2003.
• 16. Böhm A., Koncepcja sieci synergicznej dla rekompozycji krajobrazu osiedla blokowego, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, 1987, vol. XXI, s. 93 -102.
• 17. Böhm A., O budowie i synergii wnętrz urbanistycznych, Kraków, Zakład Graficzny Politechniki Krakowskiej 1981.
• 18. Börger R., 35 Jahre Auroville. Eine Vision in Arbeit, München, Connection Medien Verlag 2004
• 19. Brukalska B., Zasady społeczne projektowania osiedli mieszkaniowych, Warszawa, Wydawnictwo Ministerstwa Odbudowy 1948.
• 20. Budownictwo i architektura w Polsce 1945- 1966, red. J. Zachwatowicz, Warszawa, Wydawnictwo Interpress 1968.
• 21. Budownictwo mieszkaniowe w latach 1971 - 1975, red. W. Dominiak, E. Jocz, M. Respondek, T. Żarski, Warszawa, IKŚ 1979.
• 22. Bundesministerium für Verkehr, Bau- und Wohnungswesen, Wohnungsgenossenschaften. Potenziale und Perspektiven, Berlin, Duncker & Humblot Verlag 2004.
• 23. Calthorpe P., Fulton W., The regional city. Planning for the end of sprawl, Washington, Island Press 2001.
• 24. Castells M., The Information Age. Economy, Society and Culture, Oxford, Oxford University Press 1998
• 25. Cęckiewicz W., Franta A., Palej A., Przemiany w strukturze programowej i przestrzennej osiedli mieszkaniowych w Polsce. Wnioski z analizy zespołów powstałych w latach 1960- 1978, Kraków, Zakład Graficzny Politechniki Krakowskiej 1986.
• 26. Chełmicki J., Budownictwo z elementów wielkoprzestrzennych - jeden z kierunków pełniejszego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, Wrocław, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej 1980.
• 27. Chmielewski J. M., Mirecka M., Modernizacja osiedli mieszkaniowych, Warszawa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej 2001.
• 28. Chojecki S., Rozenberg I., Kryteria wartości użytkowej i efektywności przebudowy zespołów zabudowy mieszkaniowej, Warszawa, PWN 1978.
• 29. Ciborowski A., Jędraszko A., Habitat. Konferencja ONZ na temat Osiedli Ludzkich, Warszawa - Lodź, PWN 1980.
• 30. Czeczerda W., Malicka W., Ludność i użytkowanie mieszkań w nowych osiedlach w Rzeszowie, Mielcu, Koszalinie, Olsztynie i Pruszkowie, Prace IBM, 1959, nr 27.
• 31. Czerny W., Architektura zespołów osiedleńczych. Studia i szkice, Warszawa, Arkady 1972.
• 32. Dangel J., Przeciszewski T., Żarski T., Budownictwo mieszkaniowe w latach 1950 - 1955, Prace IBM, 1958, nr 21.
• 33. Dangel J., Żarski T., Budownictwo mieszkaniowe w latach 1961 -1965, Materiały i Studia IGM, 1968, vol. 163, z.2.
• 34. De Kerckhove D., Die Architektur der Intelligenz. Wie die Vernetzung der Welt unsere Wahmehmung verändert, Basel - Boston - Berlin, Birkhäuser Verlag 2002.
• 35. Délégation interministérielle à la ville: Premier état de lieux de l'Observatoire national des ZUS. Zones urbaines sensibles: Un enjeu territorial de la cohesion sociale, Paris, Délégation interministérielle à la ville 2004.
• 36. Der Bundesminister für Raumordnung, Bauwesen und Städtebau, Habitat. Nationalbericht für die UN-Konferenz „Menschliche Siedlungen" Vancouver 1976, Wermelskirchen, Karl Greshake KG 1976.
• 37. Dietz M., The 4 planet- Vision für ein Mars-Habitat. Bauen im Weltall, Darmstadt, TU Darmstadt 2003.
• 38. Dinkelspiel J. R., Selesnick H. L., Uchenick J., Condominiums. The Effects of Conversion on a Community, New York, Auburn House 1981.
• 39. Dominiak W., Problemy perspektywicznego rozwoju budownictwa mieszkaniowego w latach 1971 - 1990, Warszawa, COIB 1973, z. 42.
• 40. Doxiadis K., Ecumenopolis. The Inevitable City of the Future, New York, Norton 1979.
• 41. Döllmann P., Temel R., Lebenslandschaften. Zukünftiges Wohnen im Schnittpunkt von privat und öffentlich, Frankfurt - New York, Campus Verlag 2002.
• 42. Duany A., Plater-Zyberk E., Speck J., Suburban Nation. The Rise of Sprawl and the Decline of the American Dream, New York, North Point Press 2000.
• 43. Duany A., Plater-Zyberk E., Speck J., The Rise of Sprawl. Suburban and the Decline of Nation the American Dream, New York, North Point Press 2001.
• 44. Dwight Y., Alternatives to Sprawl, New York, Brookings Institution Press 1996.
• 45. Edinger S., Lerch H., Barrierearme Wohnkonzepte für Geschoßwohnbauten der 50er Jahre, Stuttgart Koch (Alexander) Verlag 2002.
• 46. Elizarow V. D., Voprosy massovo ž ilišnogo stroitel'stva. Praktika proektovaniâ i stroitiel'stva, Kiev, Institut Arhitektury i Sooruženij 1963.
• 47. Fölling-Albers M., Fölling W., Kibbutz und Kollektiverziehung. Entstehung, Entwicklung, Veränderung, Opladen, Leske & Budrich Verlag 2000.
• 48. Freilich R. H., From Sprawl to Smart Growth. Successful Legal, Planning and Environmental Systems, New York, James Bennett Pty Ltd. 2000.
• 49. Frumkin H., Frank L., Jackson R., Urban Sprawl and Public Health. Designing, Planning and Building for Healthy Communities, Washington, Island Press 2005.
• 50. Garreau J., Edge City. Life on the New Frontier, New York, Doubleday 1991.
• 51. Gleich M., Web of Life. Die Kunst vernetzt zu Leben, Hamburg, Hoffmann und Campe Verlag 2002.
• 52. Goldzamt E., Urbanistyka krajów socjalistycznych, Warszawa, Arkady 1971.
• 53. Goldzamt E., Jargina Z., Prognozy rozwoju systemów osadniczych. Doświadczenia historyczne i metodologiczne. Warszawa - Łódź, PWN 1980.
• 54. Gospodarka przestrzenna Polski wczoraj, dziś i jutro, red. A. Kukliński, Warszawa, Wydawnictwo Stowarzyszenia PAX 1985.
• 55. Grabowska-Łaszek A., Wybrane czynniki zróżnicowania sytuacji mieszkaniowej w układzie regionalnym, Warszawa, IKŚ 1985.
• 56. Gronostajska E. B., Kreacja i modernizacja przestrzeni mieszkalnej. Teoria i praktyka na przykładzie wybranych realizacji wrocławskich z lat 1970- 1990, Wrocław, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej 2007.
• 57. Grundmann G., Schulz C., Sachschaden. Häuser und andere Kämpfe, Frankfurt am Main, Verlag Die Tageszeitung 1981.
• 58. Gunßer C., Stadtąuartire. Neue Architektur für das Leben in der Stadt. Innovative Projekte aus Deutschland, Österreich und der Schweiz, Stuttgart - München, Deutsche Verlags-Anstalt 2003.
• 59. Guzicka J., Organiczny zespół miejski. Materiały i studia, Warszawa, PWN 1970.
• 60. Guzicka J., Wpływ wysokości zabudowy na wykorzystanie terenów mieszkaniowych, Warszawa, PWN 1972.
• 61. Hafner T., Wohn B., Rebholz-Chaves K., Wohnsiedlungen. Entwürfe, Typen, Erfahrungen aus Deutschland, Österreich und der Schweiz, Basel - Berlin - Boston, Birkhäuser Verlag 1998.
• 62. Hall E. T., Ukryty wymiar, Warszawa, WWL Muza SA 2001.
• 63. Hall P., Cities of Tomorrow, Oxford, Blackwell Publisher 1998.
• 64. Häußermann H., Großstadt. Soziologische Stichworte, Opladen, VS Verlag 2000.
• 65. Häußermann H., Weber J., Blumer J., Bhalotra A., Neue Wohnformen, Stuttgart, Kohlhammer Verlag 1999.
• 66. Heyman Ł., Nowy Żoliborz 1918 - 1939. Architektura i urbanistyka. Studia z historii sztuki, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, Wydawnictwo PAN 1976.
• 67. Hillier B., Space is the Machine, London, Cambridge University Press 1998.
• 68. Holm P., Swedish housing, Uppsala, The Swedish Institute Stockholm 1959.
• 69. Hrůza J., Teorie města, Praha, Československá Akademie VĚD 1965.
• 70. Ikonnikow A. W., Gestaltung neuer Wohngebiete, Berlin, VEB Verlag für Bauwesen 1970.
• 71. Instrukcja w sprawie projektowania inwestycji mieszkaniowego budownictwa osiedlowego, Zarządzenie nr 34 Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 19 sierpnia 1970 roku, Warszawa 1970, maszynopis powielony.
• 72. Instytut Gospodarki Mieszkaniowej, Mieszkania starszych ludzi w Polsce. Sytuacja i perspektywy zmian, Warszawa, IGM 2001.
• 73. Isphording S., Bauen und Wohnen in der Stadthäuser, Aufstockungen, Nachverdichtungen, Stuttgart, DVA Verlag 2003.
• 74. Jaeschke K.-P., Koester J., Vielfältige methodische Möglichkeiten bauwirtschaftlicher Prognosen, Frankfurt am Main, Fraunhofer IRB Verlag 1979.
• 75. Jałowiecki B., Miasto i społeczne procesy urbanizacji. Problemy, teorie, metody, Warszawa - Kraków, PWN 1972.
• 76. Jałowiecki B., Osiedle i miasto. Studium socjologiczno-urbanistyczne jednostek mieszkaniowych Wrocławia, Warszawa, Arkady 1968.
• 77. Jałowiecki B., Społeczne wytwarzanie przestrzeni, Warszawa, KiW 1988
• 78. Jałowiecki B., Szczepański M. S., Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar 2002.
• 79. Janik M., Socjokulturowe aspekty miejsc zamieszkania, Gliwice, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej 2004.
• 80. Jasiński J., Zagadnienia urbanistyczne wynikające z uprzemysłowienia budownictwa osiedlowego, Warszawa, Biuro Studiów i Projektów Wzorcowych Budownictwa Miejskiego 1956.
• 81. Jencks C., Environmental Psychology, New York, Random House 1982.
• 82. Jocz E., Żarski T., Analiza i ocena budownictwa mieszkaniowego w latach 1966-1970, Materiały i Studia IGM,1972, vol. 223, z. 9.
• 83. Jocz E., Żarski T, Analiza inwestycji i budownictwa mieszkaniowego w latach 1976- 1981, Warszawa, IKŚ 1983.
• 84. Keller S., Community. Pursuing the Dream, Living the Reality, Princeton, Princeton University Press 2003.
• 85. Kirchhoff J., Jacobs B., Mezler J., Altengerechte Wohnungen in Großsiedlungen. Kostengünstige Lösungen für die Anpassung Großsiedlungen der 60er und 70er Jahre an die Wohnbedürfnisse älterer Menschen, Hamburg, Fraunhofer IRB Verlag 1992.
• 86. Kleyff Z., Wójcik T., Systematyka problemów architektury i budownictwa. Narzędzia w architekturze i budownictwie, Warszawa, IUA 1966, z. 126.
• 87. Klostermann M., Auroville, Stadt des Zukunftsmenschen, Frankfurt am Main, Fischer-TB -Verlag 1982.
• 88. Koengeter B., Großsiedlungen zwischen Nachbesserung und Abriss, Stuttgart, IRB Verlag 1997.
• 89. Koncepcja osadnictwa. Scenariusz rozwoju systemu osadnictwa, red. K. Miodek, Warszawa, IKŚ 1986.
• 90. Korzeniewski W., Budownictwo mieszkaniowe. Poradnik projektanta, Warszawa, Arkady 1989.
• 91. Korzeniewski W., Podstawy programowania i projektowania zespołów wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej, Warszawa, COIB 1988.
• 92. Kotarbiński A., Rozwój urbanistyki i architektury polskiej w latach 1944 - 1964. Próba charakterystyki krytycznej. Studia o Polsce współczesnej, Warszawa, PWN 1967.
• 93. Kowalewski A. T., Społeczne, ekonomiczne i przestrzenne bariery rozwoju zrównoważonego, Kraków, Instytut Rozwoju Miast 2006.
• 94. Kryczka P., Społeczność osiedla mieszkaniowego w wielkim mieście, Warszawa, PWN 1981.
• 95. Krzątała K., Rehabilitacja przestrzenno-architektoniczna zespołów mieszkaniowych prefabrykowanych w latach 1955- 1970 na przykładzie osiedli szczecińskich, praca doktorska, Wydział Budownictwa i Architektury Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 1983, maszynopis.
• 96. Kunstler J. H., Home From Nowhere. Remaking Our Everyday World for the 21st Century, New York, Edition Simon & Schuster 1996.
• 97. Laage G., Die emotionale Stadt. Vom Planen, Bauen und den Gefühlen der Bewohner, Hamburg, Dölling & Galitz Verlag 2005.
• 98. Lameński L, Tadeusz Stryjeński i jego kooperatywy mieszkaniowe, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, 1987, vol. XXI, s. 69 - 79.
• 99. Liegle L., Bergmann T., Krise und Zukunft des Kibbutz, Weinheim, Juventa Verlag 2002.
• 100. Low S., Behind the Gates. Life, Security and the Pursuit of Happines in Fortress America, New York, Routledge 2003.
• 101. Macetti S., Großwohneinheiten, Berlin, VEB Verlag für Bauwesen 1968.
• 102. Mallet C. H., Die Leute von der Hafenstraße. Über eine andere Art zu Leben, Hamburg, Nautilus Verlag 2000.
• 103. Marino B. D. V., Odum H. T., Biosphere 2. Research Past and Present, Cambridge, Pergamon Press Inc. 1999.
• 104. Meyer S., Schulze E., Helten F., Fischer B, Vernetztes Wohnen, Berlin, Edition Sigma 2001.
• 105. Mieszkalnictwo. Zagrożenia i szanse rozwoju, red. H. Kulesza, W. Nieciuński, Warszawa, PWE 1989.
• 106. Mieszkania dla ubogich w zrównoważonym rozwoju miast, red H. Zaniewska, Kraków, Instytut Rozwoju Miast 2005.
• 107. Międzynarodowa Konferencja Naukowa z cyklu Mieszkanie XXI wieku pt. Budownictwo mieszkaniowe w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w okresie transformacji, Białystok, Wydział Architektury Politechniki Białostockiej 1997.
• 108. Międzynarodowa Konferencja Naukowa {II) z cyklu Mieszkanie XXI wieku pt. Współczesna architektura mieszkaniowa, Augustów, Wydział Architektury Politechniki Białostockiej 1999.
• 109. Międzynarodowa Konferencja Naukowa zorganizowana w ramach Kongresu Nauki z okazji jubileuszu 60. rocznicy powstania Politechniki Śląskiej pt. Odnowa krajobrazu miejskiego. Pomysły - programy - projekty, Gliwice, Wydział Architektury Politechniki Śląskiej w Gliwicach 2005.
• 110. Międzynarodowa (II) Ogólnopolska (VII) Konferencja Instytutu Projektowania Urbanistycznego Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej pt. Mieszkanie, dom, środowisko mieszkaniowe na przełomie wieków, Zakopane, Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej 2000.
• 111. Misztal B., Socjologia miasta. Nauka i perspektywy praktycznych zastosowań, Warszawa, CRZZ 1978.
• 112. Mitchell W. J., E-topia, Cambridge, The MIT Press 1999.
• 113. Nagel U., Schäfer W., Nowe śródmiejskie budownictwo mieszkaniowe w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Wymogi, technologia, ekonomia, Szczecin, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej 1988.
• 114. Neutra R., Life and Human habitat, Stuttgart, Koch Verlag 1956.
• 115. Newman O., Community of Intertest, New York, Anchor Books 1981.
• 116. Newman O., Defensible space. Crime Prevention Through Urban Design, London, Architectural Press 1972.
• 117. Nowakowski Z., Normy, wskaźniki i informacje dla potrzeb planowania przestrzennego. Materiały do projektowania regionalnych i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, Warszawa, IGPiK 1987.
• 118. O niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego oraz zmianie niektórych ustaw. Ustawa z dnia 26 października 1995 roku, Dziennik Ustaw, 1995, nr 133, poz. 654.
• 119. O spółdzielniach mieszkaniowych. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 roku, Gazeta Prawna, 2000, vol. 435, nr 6.
• 120. Odnowa miast. Doświadczenia brytyjskie i francuskie oraz wybrane materiały Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, red. A. Matuszko, Z. Ziobrowski, Kraków, IGPiK 2000.
• 121. Oliver J. E., Democracy in Suburbia, Princeton, Princeton University Press 2001
• 122. Ostrowski W., Urbanistyka współczesna, Warszawa, Arkady 1975.
• 123. Palej A., Miasta cywilizacji informacyjnej. Poszukiwanie równowagi pomiędzy światem fizycznym a światem wirtualnym, Kraków, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 2003.
• 124. Palska H., Bieda i dostatek. O nowych stylach życia w Polsce końca lat dziewięćdziesiątych, Warszawa, Instytut Filozofii i Socjologii PAN 2002.
• 125. Pawłowska K., Idea swojskości w urbanistyce i architekturze miejskiej, Kraków, Zakład Graficzny Politechniki Krakowskiej 1996.
• 126. Perry C. A., Housing for the machine age, New York, Russell Sage Foundation 1939.
• 127. Piórowa M., W. Morris o architekturze i problemach społecznych. Materiały i studia, Warszawa, PWN 1967.
• 128. Polityka społeczna. Materiały do studiowania, red. M. Księżopolski, A. Rajkiewicz, J. Supińska, Katowice, Wydawca Śląsk 1998.
• 129. Poynter J., The Human Experiment. Two Years and Twenty Minutes Inside Biosphere 2, New York, Thunder's Mouth Press 2006.
• 130. Prawo spółdzielcze. Ustawa z dnia 16 września 1982 roku, Dziennik Ustaw, 1995, nr 54, poz. 288
• 131. Problemy rozwoju miast, Kwartalnik Naukowy Instytutu Rozwoju Miast, 2004, nr 1 - 2.
• 132. Procesy urbanizacji i przekształcenia miast w Polsce, red. B. Jałowiecki, E. Kaltenberg-Kwiatkowska, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź, Wydawnictwo PAN 1988.
• 133. Projekt Zarządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska w sprawie wskaźników i wytycznych urbanistycznych dla terenów mieszkaniowych w miastach (do użytku służbowego) z października 1972 roku, Warszawa, IUiA 1972, maszynopis powielony.
• 134. Przemiany miasta. Wokół socjologii Aleksandra Wallisa, red. B. Jałowiecki, A. Majer, M. S. Szczepański, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar 2005.
• 135. Psychologia organizacji przestrzeni środowiska mieszkaniowego. XVI Międzynarodowe Seminarium i Warsztaty Szkoły Naukowej HABITAT, red. Z. Bać, Wrocław, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej 2004.
• 136. Rait F.-B., Hertelt L., van Gool R., Inszenierte Architektur. Wochnungsbau jenseits des Standards, Stuttgart-München, Deutsche Verlags-Anstalt 2003.
• 137. Roost F., Die Disneyfizierung der Städte. Großprojekte der Entertainmentindustrie am Beispiel des New Yorker Times Square und der Siedlung Celebration in Florida Stadt, Raum und Gesellschaft, 2000, vol. 13.
• 138. Rosner R., Neue Städte in England, München, Verlag Georg D. W. Callwey 1962.
• 139. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 czerwca 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu udzielania kredytów oraz pożyczek ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego oraz niektórych wymagań dotyczących projektowania mieszkań finansowanych przy udziale tych środków, Dziennik Ustaw, 1997, nr 64, poz. 413.
• 140. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 29 marca 1996 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu udzielania kredytów oraz pożyczek ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego oraz niektórych wymagań dotyczących projektowania mieszkań finansowanych przy udziale tych środków, Dziennik Ustaw, 1996, nr 49, poz. 214.
• 141. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 lipca 2000 roku w sprawie warunków i trybu udzielania kredytów i pożyczek ze środków Krajowego Funduszu Mieszkaniowego oraz niektórych wymagań dotyczących lokali i budynków finansowanych przy udziale tych środków, Dziennik Ustaw, 2000, nr 62, poz. 719.
• 142. Schramm H., Low Rise - High Density. Horizontale Verdichtungsformen im Wohnbau, Wien, Springer Verlag 2005.
• 143. Schubert D., Hamburger Wohnquartiere. Ein Stadtführer durch 65 Siedlungen, Berlin, Reimer Verlag 2005.
• 144. Seruga W., Warunki i kryteria kształtowania niskiej intensywnej zabudowy mieszkaniowej, Kraków, Zakład Graficzny Politechniki Krakowskiej 1984.
• 145. Skibniewska H., Rodzina a mieszkanie, Warszawa, PWN 1974.
• 146. Smiley D., Sprawl and Public Space. Redressing the Mall, Princeton, Princeton Architectural Press 2002.
• 147. Soleri P., Arcology. The City in the Image of Man, Cambridge, MIT Press 1969.
• 148. Solt J., LuxusWohnen - LuxuryLiving, Zürich, Birkhäuser Verlag 2003.
• 149. Staatsministerium des Innem, Oberste Baubehörde, Alternative Wohnformen. Wohnmodelle Bayem. Stuttgart, KramerVerlag 1997.
• 150. Staatsministerium des Innem, Oberste Baubehörde, Wohnmodelle Bayem 1998-2003. Qualität für die Zukunft. Kompakt, urban, innovativ Wohnmodelle Bayem, München, Callwey 2004.
• 151. Steadman P., Architectural Morphology, Cambridge, Cambridge University Press 1983.
• 152. Studia nad osiedlami, red. A. Wallis. Warszawa, CZSR 1978.
• 153. Studia nad Rozwojem Mieszkalnictwa, 1966, vol. IV, z. 6.
• 154. Styrna-Bartkowiczowa K., Szafer T. P., Ekologia środowiska mieszkaniowego. Studia nad kształtowaniem architektonicznym biotopu człowieka, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, Wydawnictwo PAN 1977.
• 155. Suarez R., The old neighborhood. What we lost in the great suburban migration 1966 - 1999, New York, Free Press 1998.
• 156. Sulima R., Antropologia codzienności, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2000.
• 157. Sumień T., Krytyka i ocena architektonicznego kształtowania środowiska mieszkaniowego. Instytut Urbanistyki i Architektury, Seria Prac Własnych, 1973, nr 200.
• 158. Sumień T., Stan i procesy zagospodarowania terenów mieszkaniowych pozaśródmiejskich. Instytut Urbanistyki i Architektury, Seria Prac Własnych, 1973, nr 198.
• 159. Syrkus H., Ku idei osiedla społecznego 1925 - 1975, Warszawa, PWN 1976.
• 160. Syrkus H., Społeczne cele urbanizacji. Człowiek i środowisko, Warszawa, PWN 1984.
• 161. System zarządzania przestrzenią miasta, red. P. Lorens, Gdańsk, Wydawnictwo Wydziału Politechniki Gdańskiej 2002.
• 162. Systemy budownictwa mieszkaniowego i ogólnego, red. E. Piliszek, Warszawa, Arkady 1974.
• 163. Szymkiewicz G., Krakiewicz S., Prawo budowlane i zagospodarowanie przestrzenne oraz odbudowa, Warszawa, Gospodarcze Zrzeszenie Samorządu Terytorialnego 1948.
• 164. Śliwińska-Ładzińska W., Urządzenia społeczno-usługowe elementem kształtowania „strefy przychylnej społecznie" polskich zespołów mieszkaniowych, Warszawa, Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej 1992.
• 165. Tendencje w kształtowaniu zabudowy mieszkaniowej współczesnych miast, red. H. Zaniewska, A. Tokajuk, Białystok, Wydział Architektury Politechniki Białostockiej 2005.
• 166. Turowski J., Kształtowanie się zbiorowości osiedlowych w wielkich miastach, Studia Socjologiczne, 1976, nr 1.
• 167. Turowski J., Mitaszko R., Spółdzielcze osiedle mieszkaniowe. Monografia socjologiczna osiedla im. A. Mickiewicza Lubelskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, Warszawa, Wydawnictwo Rady Naukowej CZSBM 1968.
• 168. Uchwała nr 285 Rady Ministrów z dnia 2 lipca 1959 roku w sprawie przyjęcia tez dotyczących typizacji w budownictwie, Monitor Polski, 1959, nr 70, poz. 365 oraz nr 23, poz. 109.
• 169. Uchwała nr 126 Rady Ministrów z dnia 13 maja 1966 roku w sprawie dalszego rozwoju typizacji w budownictwie, Monitor Polski, 1966, nr 30, poz. 157.
• 170. Ustawa z dnia 29 kwietnia 2004 roku o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych, Dziennik Ustaw, 2004, nr 145, poz. 1533.
• 171. Ustawa z dnia 26 października 1995 roku o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego, Dziennik Ustaw, 1995, nr 133, poz. 654.
• 172. Vogler P., Kühn E., Medizin und Städtebau. Ein Handbuch für Gesundheitlichen Städtebau. München - Berlin - Wien, Verlag von Urban & Schwarzenberg 1957.
• 173. Wałejko J., Współżycie mieszkańców w spółdzielczym osiedlu mieszkaniowym, Warszawa, CZSBM 1965.
• 174. Weeber H., Weeber R., Lindner M., Blankenfeld C., Ergänzender Neubau in bestehenden Wohnsiedlungen. Bauforschung für die Praxis, Stuttgart-Berlin, Fraunhofer IRB Verlag 1997.
• 175. Węcławowicz G., Geografia społeczna miast. Zróżnicowania społeczno-przestrzenne, Warszawa, PWN 2003.
• 176. Węcławowicz G., Przestrzeń i społeczeństwo współczesnej Polski. Studium z geografii społeczno-gospodarczej, Warszawa, PWN 2002.
• 177. Wiatrakiewicz M., Własne zamiast spółdzielczego - nowa regulacja spółdzielczości mieszkaniowej, Prawo Przedsiębiorcy (dodatek), 2001, vol. 434, nr 18.
• 178. Więckowski M., Zasady obsługi komunikacyjnej miejskich zespołów mieszkaniowych, Warszawa, Agencja Wydawnicza IGPiK 1993.
• 179. Wilson H., Lessons of the New Towns for the Old Towns, Official Architecture and Planning, 1960, vol. 6.
• 180. Włodarczyk J. E., Żyć znaczy mieszkać, Tychy, Śląskie Wydawnictwa Naukowe 2004.
• 181. Wojtkun G., Osiedle mieszkaniowe w strukturze miasta XX wieku, Szczecin, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej 2004.
• 182. Wódz J., Z zagadnień organizacji życia społecznego w osiedlach, Katowice, Śląski Instytut Naukowy 1982.
• 183. Wróbel T., Zarys historii budowy miast, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, PWN 1971
• 184. Wüstenrot Stiftung Ludwigsburg, Wohnbauen in Deutschland, Stuttgart, Kramer Verlag 2002.
• 185. Yorke F. R. S., The modern house, London, The Architectural Press 1948.
• 186. Zalewska D., Ubóstwo. Teorie badania, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1997.
• 187. Załącznik do Zarządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska nr 9 z dnia 29 stycznia 1974 roku w sprawie wskaźników i wytycznych urbanistycznych dla terenów mieszkaniowych w miastach, Dziennik Budownictwa, 1974, nr 2, poz. 3.
• 188. Założenia do Programu Rządowego PR-5, Warszawa, Centralny Ośrodek Budownictwa i Przemysłu Budownictwa Ogólnego 1974.
• 189. Zarządzanie zasobami mieszkaniowymi. Utrzymanie i odnowa, red. H. Zaniewska, Kraków, Instytut Rozwoju Miast 2003.
• 190. Zarządzenie nr 15 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 28 czerwca 1982 roku zmieniające zarządzenie w sprawie ustanowienia normatywu technicznego projektowania mieszkań i budynków mieszkalnych wielorodzinnych dla ludności nierolniczej, Dziennik Urzędowy MAGTiOŚ, 1982, nr 2, poz. 3.
• 191. Zarządzenie nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 stycznia 1974 roku w sprawie wskaźników i wytycznych urbanistycznych dla terenów mieszkaniowych w miastach, Dziennik Budownictwa, 1974, nr 2, poz. 2.
• 192. Zarządzenie nr 118 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 15 czerwca 1964 roku w sprawie wskaźników wykorzystania terenów zainwestowania miejskiego, Dziennik Budownictwa, 1964, nr 14.
• 193. Zarządzenie nr 10 Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 30 czerwca 1972 roku w sprawie odstępstw od normatywu projektowania mieszkań i budynków mieszkalnych wielorodzinnych w miastach i osiedlach, Dziennik Budownictwa, 1972, nr 6, poz. 10.
• 194. Zarządzenie nr 10 Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 stycznia 1974 roku w sprawie ustanowienia normatywu technicznego projektowania mieszkań i budynków mieszkalnych wielorodzinnych dla ludności nierolniczej, Dziennik Budownictwa, 1974, nr 2, poz. 3.
• 195. Żarski T, Analiza i ocena inwestycji i budownictwa mieszkaniowego w latach 1981 - 1986, Warszawa, Zakład Wydawnictw IGPiK 1988.
• 196. Żarski T., Inwestycje i budownictwo mieszkaniowe w okresie planu pięcioletniego 1956 -1960, Prace IBM, 1963, nr 39.