Projektowanie rewitalizacji zabudowy czynszowej z uwzględnieniem uwarunkowań ekologicznych : na wybranych przykładach śródmiejskiej zabudowy z XIX i początku XX w.

• Autorzy: Wołoszyn M.A.

Warianty tytułu

EN

Design of revitalisation process for tenement housing quarters, taking into account the ecological conditions

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zabudowa mieszkaniowa z XIX i początku XX wieku stanowi ciągle znaczącą część istniejącej tkanki miejskiej, szczególnie na terenie dużych miast zarówno w Polsce jak i w Europie. Przyczyną tak gwałtownego rozwoju miast był rozwój przemysłu i to, co wiąże się z pierwszą rewolucją naukowo -techniczną. Forma zabudowy mieszkaniowej wznoszonej sto lat temu wynikała z ówczesnych stosunków społecznych i ekonomicznych. Domy miały charakter domów czynszowych budowanych dla średniej i niższych klas społeczeństwa. To rozwarstwienie miało odniesienie do rozwiązania zabudowy działki budowlanej. We frontowych kamienicach były duże, wygodne mieszkania, a w oficynach małe, pozba-wione wszelkich wygód substandartowe lokale. Urbanistyka i zasady kompozycji tkanki miejskiej były kontynuacją zasad wypracowanych w poprzednich stuleciach. Tak ukształtowana zabudowa kwartałów często przetrwała do chwili obecnej w niezmienionym stanie. Warunki mieszkalne i środowisko mieszkaniowe, szczególnie mieszkań znajdujących się wewnątrz kwartałów, muszą ulec zmianie. Konieczność poprawienia warunków mieszkaniowych w tego typu zabudowie była artykułowana już od lat dwudziestych XX wieku przez ruch nowoczesny w architekturze, a następnie przez każdą następną generację. Postulowano wyburzanie całych dzielnic XIX-wiecznych, by w ich miejsce postawić nowoczesne wieżowce i wolno stojące domy w zieleni. W następnej epoce proponowano wyburzanie całych wnętrz kwartałów, by tam założyć tereny zielone i rekreacyjne. W latach osiemdziesiątych XX w. zaczęła się formować teoria zrównoważonego rozwoju na bazie ekofilozofii. Ruch postmodernistyczny w architekturze i teoria zrównoważonego rozwoju spowodowały odmienną ocenę zabudowy XIX-wiecznej i sposobów jej naprawienia. Zmienia się świadomość społeczeństw, zmieniają się konteksty, być może następuje przełom cywilizacyjny. Na podstawie paradygmatu zrównoważonego rozwoju zmienia się projektowanie architektoniczne i metody rewitalizacji. To, czy tego typu podejście stanie się nową metodą twórczą, czy tylko modnym dodatkiem, zależy od całego środowiska architektów i od każdego z projektantów z osobna. Problemy związane z koniecznością odnowy struktur zabudowy czynszowej i ciągłym przystosowywaniem do obecnych potrzeb, czyli rewitalizacją, proponuje się rozwiązywać całościowo - wieloaspektowo (holistycznie) wykorzystując teorię zrównoważonego rozwoju. W tej teorii problemy społeczne, ekonomiczne (gospodarcze) i ekologiczne są równoważne i ściśle się ze sobą wiążą. Wszystkie one wywierają istotny wpływ na architekturę, a więc na rozwiązania przestrzenno-techniczne. Aspekty ekologiczne występujące w procesie rewitalizacji w istotny sposób wpływają zarówno na rozwiązania planistyczne w dużej skali, jak i rozwiązania architektoniczne, techniczne i materiałowe w małej skali - budynku, mieszkania. Spośród wszystkich aspektów ekologicznych istotnymi dla projektowania architektonicznego i rewitalizacji są: aspekty energetyczne, aspekty materiałowe i przestrzenne, a raczej czasoprzestrzenne (analiza całego cyklu życiowego). Te aspekty w powiązaniu z etyką środowiskową i zasadą minimalizacji oddziaływania na środowisko w istotny sposób zmieniają architekturę i proces jej projektowania. W pracy wyodrębniono aspekty ekologiczne w projektowaniu rewitalizacji i przeanalizowano ich wpływ na przestrzeń i architekturę. Szczególnie szeroko poddano analizie aspekt energetyczny w projektowaniu rewitalizacji zabudowy czynszowej. W tym zagadnieniu dodatkowo przeanalizowano elementy związane z wykorzystaniem energii słonecznej w obiektach poddanych rewitalizacji. Stwierdzono, że wywierają one istotny wpływ na architekturę istniejącą i nowo projektowaną. Nie bez znaczenia dla kształtowania i zmian związanych z rewitalizacją zabudowy czynszowej, są procesy związane z gospodarką materiałową, gospodarką wodną, zielenią i środowiskiem mieszkaniowym. Szeroko omówione aspekty ekologiczne, częściowo omówione aspekty społeczne i pominięte aspekty ekonomiczne dają dopiero pełen obraz projektowania opartego na teorii zrównoważonego rozwoju. Opisane prace autora, a szczególnie demonstracyjna realizacja ekologicznej renowacji Kwartału Turzyńskiego w Szczecinie, ukazują materialne i niematerialne korzyści dla ludzi i środowiska wynikające z takiego podejścia do rewitalizacji. Stanowiły również doskonały materiał do analiz, opisanych badań i wniosków istotnych dla procesu rewitalizacji.

EN

Residential quarters from the 19th and early 20th century are still a major part of existing urban tissue, especially in big cities - same in Poland as in other European countries. The reason for such a rapid growth of cities was a development of industry and the factors associated with the first scientific-technological revolution. Forms of residential buildings built hundred years ago stemmed from social and economic reality of that era. Tenement houses were built for middle and lower social classes, and this social context had a clear impact upon the plans of building sites Frontal tenement houses had large, comfortable flats, while the annexes had small, sub-standard flats devoid of any amenities. Urban planning and the rules for urban tissue composition were a continuation of rules set during former centuries, and such a form of residential quarters often manages to survive to this day in an unchanged state. Living conditions and the living environment must be changed now, especially with regard to flats located inside quarters. The necessity to improve living conditions in residential quarters of this type was articulated already in 1920s by the "modern movement in architecture", and then by each following generation. Postulates to demolish whole 19th century quarters were raised together with proposals to instead build modern high-rise buildings and detached houses surrounded by greenery old one. During the next era it was proposed to demolish whole insides of quarters and to establishment green and recreational areas there. 1980s have seen a birth of a sustainable development theory based on ecological philosophy. Post-modernist movement in architecture and the theory of sustainable development have led to a changed view on 19th century quarters and the ways to improve them. The social awareness is changing together with contexts, and possibly a watershed in the growth of civilisation is taking place. Architectural design and the methods of revitalisation are changing following the sustainable development paradigm. Architectural design methods are being elaborated on the basis of sustainable development paradigm. Whether this approach becomes a new method of creation or only a trendy addition is up to the circle of architects, and each of designers separately. The problems connected with a necessity to renovate the tenement housing structures and their ongoing adaptation to current needs (revitalisation), are proposed to be solved in a multi-aspect way (holistically), on the basis of the sustainable development theory. In this theory, social, economic and ecological problems are equal and deeply intertwined. They all have a significant impact on architecture, and thus on spatial and technical arrangements adopted. Ecological aspects present in the revitalisation process have a significant impact on both the planning solutions in big scale, and the small-scale architectural, technical and material solutions used in particular buildings or flats. Among all the ecological aspects the ones important for architectural design and revitalisation are energy-related, material-related and space-related, or better time-space-related, where the analysis of a whole life cycle is conducted. These aspects, connected with environmental ethics and the rule of minimal impact on environment significantly change the architecture and the architectural design process. The underlying work isolates ecological aspects in the understanding of revitalisation process and analyses their influence on space and architecture. The energy-related aspect of the design of revitalised tenement quarters has been given a detailed analysis, with the elements of the problem connected with usage of solar energy for the revitalised objects having been made a particular subject of this analysis. It was established that they have a significant influence on both existing and newly designed architecture. The processes connected with resources materials management, water management, greenery and living environment are also important for shaping the changes brought by revitalisation of tenement housing. Only the broad discussion of ecological aspects conducted in the work together with partial discussion of social aspects and the economic aspects (the latter skipped here) give a full picture of design methodology based on sustainable development theory. The presented works of the author, and especially the flourishing implementation of an ecological renovation of a Turzyn Quarter in Szczecin, are the showcase of the material and non-material benefits for people and environment, which are brought by such an approach to revitalisation. These works were also an excellent material for analysis done in that research, as a good base for interesting conclusion, important in revitalization process.

• Wydawca: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej
• Czasopismo: Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej. Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
• Rocznik: 2005
• Tom: Nr 585 (44)
• Strony: 1--224
• Opis fizyczny: Bibliogr. 180 poz., ryc., rys., tab.

Twórcy

autor

Wołoszyn M.A.

Bibliografia

• [1] A city in progres. Physical Planning in Amsterdam, Wyd. Stadsdrukkerij, Amsterdam 1994 r.
• [2] Achievements and Results. Annual Report, Fraunhofer Institut fur Solare Energiesysteme, Freiburg 1995 r. i 1997 r.
• [3] Anderson B., Riordan M: The soiar home book, Brick House Publication Co. Inc., Andover, Massachusetts 1976 r.
• [4] Anink D., Boonstra Ch., Mak J.: Handbook of sustainable building: An environmental preference method for selection of materials for use in construction and refurbishment, James & James. Londyn 1996 r.
• [5] Architektura energooszczędna dziś i jutro, Międzynarodowa konferencja w Kazimierzu Dolnym 04.1989, Wyd. Instytut Podstawowych Problemów Techniki - PAN, Warszawa 1990 r.
• [6] Bać Z. (red.): Habitat - Filozofia kształtowania przestrzeni, Wyd. Naukowe, Poznań 1996 r.
• [7] Bać Z. (red.): Habitat - Środowisko mieszkaniowe człowieka, (pr. zbiorowa), Wyd. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1987 r.
• [8] Bać Z. (red.): Habitat w regionie - Habitat '96, Prace Naukowe Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1998 r.
• [9] Bać Z. (red.): Psychologia organizacji przestrzeni środowiska mieszkaniowego - Habitat 2003, Wydział Architektury Pol. Wrocławskiej i Komitet Architektury i Urbanistyki PAN 24 - 28.11. 2003 r., Prace Naukowe Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej nr 4, Wrocław 2004 r.
• [10] Banham R.: Rewolucja w architekturze, teoria i projektowanie w pierwszym wieku maszyny, Wydaw-nictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1979 r.
• [11] Baraboj W.: Słoneczny promień, Wiedza Powszechna, Warszawa 1983 r.
• [12] Baranowski A.: Projektowanie zrównoważone w architekturze, monografia 2, Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 1998 r.
• [13] Barańska J. Latour S. Lipiński L.: Modelowe przykłady rewaloryzacji wybranych zespołów zabytkowych na Pomorzu Zachodnim, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej nr 373, Szczecin 1990 r.
• [14] Bardzińska-Bonenberg M.: Tendencje kształtowania zabudowy śródmiejskiej w procesie rewitalizacji, monografia, Wyd. Politechniki Wrocławskej, Wrocław 1998 r.
• [15] Baubilanz 1990-Berlin, Wyd. Felgentreff & Goebel GmbH, Berlin 1990 r.
• [16] Baumann R.: Domy w zieleni, Arkady, Warszawa 1991 r.
• [17] Benevolo L.: Miasto w dziejach Europy, PWN, Warszawa 1995 r. Best Practices of the City of Vienna,
• [18] Best Practices of the City of Vienna, Best Practices Hub - Wien, Wiedeń 2000 r.
• [19] Białkiewicz J. Z.: Przemiany architektury krakowskiej XIX wieku, monografia, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej nr 176, Kraków 1994 r.
• [20] Bielecki Cz.: O ciągłości w architekturze, w Architektura nr 3 - 4/1978 r.
• [21] Bioarchitektura - zagadnienia społeczne, pod red. M. Ostrowskiej, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej nr 464, Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej 1992 r.
• [22] Bizio K.: Rewaloryzacja wielorodzinnej czynszowej zabudowy mieszkaniowej, maszynopis rozprawy doktorskiej, Politechnika Krakowska, 2002 r.
• [23] Bogdanowski J.: Problemy urbanistycznej rewaloryzacji zabudowy mieszkaniowej z przełomu XIX/XX w. na przykładzie Krakowa, w Ochrona Zabytków- nr 2 (129) 1980 r.
• [24] Botta M.: How good is Ekoporten? w Swedish Building Research, Sztokholm nr 2/99 r.
• [25] Braun P. O., Goetzberger A., Schmid J., Stahl W.: Transparent insulation of building fasades - steps from research to commercial applications, w Solar Energy, Pergamon Press nr 5/1992 r.
• [26] Brinkworth B.: Energia słoneczna w służbie człowieka, PWN, Warszawa 1979 r.
• [27] Brown L. R., Kane H., Rodman D. M.: Świat, w którym żyjemy. Trendy kształtujące naszą przyszłość. Książka i Wiedza, Warszawa 1995 r.
• [28] Buchanan P.: 1997: Milenium po modernizmie, w: Architektura - Murator, Warszawa nr 12/1997 r.
• [29] Budownictwo spełniające wymagania zrównoważonego rozwoju, Konferencja naukowo-techniczna w Mrągowie 27 - 29.11.2002 r., Wyd. Instytutu Techniki Budowlanej, Warszawa 2002 r.
• [30] Capra F.: Punkt zwrotny, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987 r.
• [31] Chmielewski J.M., Mirecka M.: Modernizacja osiedli mieszkaniowych, Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001 r.
• [32] Cofaigh E. O., Olley J.A., Lewis J. O.: The Climatc Dwelling; an Introduction to Climate-Responsi\e Residential Architecture, James & James (Science Publ.) Ltd, Londyn 1996 r.
• [33] Conference Report Eco - Logical Architecture - Europen Congres '92 UIA, U1A & The National Association of Swedish Architects, Stockholm 1992 r.
• [34] Daniels K.: Low-Tech. Light-Tech, High-Tech. Building in the Information Age, Birkhauser Publishers Basel, Bazylea 1999 r.
• [35] De Gautier J.: Encyklopedia życia, Oficyna Reporter, Warszawa 1992 r.
• [36] Der Block 103 in Berlin - Kreuzberg, STATTBAU, Wyd. Uwe Friedrich, Berlin 1994 r.
• [37] Dubel K.: Uwarunkowania przyrodnicze w planowaniu przestrzennym, Wyd. Ekonomia i Środowisko. Białystok 1998 r.
• [38] Dobrzański G., Dobrzańska B.M., Kiełczewski D.: Ochrona środowiska przyrodniczego, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1997 r.
• [39] Dzieje Szczecina 1806 ~ 1945, T. III, pod redakcją B. Wachowiaka, PWN, Warszawa 1994 r.
• [40] Eco U.: Pejzaż semiotyczny. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1972 r.
• [41] Ecological Urban Renewal in Holding, broszura, Danish Ministry of Housing, Kopenhaga 1993 r.
• [42] Ecolonia - Demonstration Project for Energy Saving and Environmentally Aware Building Living, broszura NOVEM, Amsterdam 1992 r.
• [43] Edwards B.: Sustainable Architecture - European directives and building design, Architectural Oxford 1999 r.
• [44] Encyklopedia Szczecina, pod red. T. Białeckiego, Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1999
• [45] Energochłonność skumulowana, red. S. Bibrowski, PWN, Warszawa 1983 r.
• [46] Enwironmental Data Report 1993 -94- UNEP, Blackwell Publishers, Oxford 1993 r.
• [47] Environmentally Friendly Cities, Proceedings of PLEA 98 - Lizbona, James & James (Science Ltd., Londyn 1998 r.
• [48] Europan Conference on Solar Energy in Architecture and Urban Planning - wydawnictwo pokonferencyjne Berlin 26 - 29. 03. 1996 r., Berlin 1996 r.
• [49] European Directory of Renewable Energy Supliers and Services 1994, James & James (Science Ltd., Londyn 1994 r.
• [50] European Directory of Sustainable and Energy Efflcient Building 1996, James & James (Science Publ.) Ltd. Londyn 1996 r.
• [51] Fiuk P.: Miejska kamienica czynszowa z drugiej połowy XIX i przełomu XIX/X1wieku na przy: Szczecina, maszynopis pracy doktorskiej, Czytelnia Wydziału Architektury Poli' Krakowskiej 1999/2000 r.
• [52] Garg H.P., Mullick S.C., Bhargava A.K.: Solar thermal energy storage, Dordrecht 1985 r.
• [53] Ghirardo D.: Architektura po modernizmie, Wydawnictwo VIA, Toruń 1999 r.
• [54] Giedion S.: Przestrzeń, czas, architektura - Narodziny nowej tradycji, PWN, Warszawa 1968 r.
• [55] Glazed balconies in building renovation, broszura pod redakcją Boonstra C, W/E Gouda. James & James Ltd., Londyn 1997 r.
• [56] Globalne zmiany środowiska naturalnego wyzwaniem dla ludzkości, Międzynarodowa konferencja 22 - 23.10.1992 r. Kraków, Wyd. Secesja, Kraków 1992 r.
• [57] Globalny program działań - Agenda 21 i inne porozumienia przyjęte na Szczycie Ziemi w Rio, Publikacja The Centrę for Our Common Futurę, Warszawa 1994 r.
• [58] Goetzberger A.: Transparen insulation technology for solar energy conversion, Fraunhofer Institut fur Solare Energiesysteme, Freiburg 1991 r.
• [59] Goulding J. R., Lewis J. O., Stimers T.C.: Energy in architecture. The European Passive Solar Handbook, Batsford for the Commission of the European Comumunities, B.T. Batsford Limited, Londyn 1992 r.
• [60] Górzyński J.: Podstawy metodyczne analizy energetyczno-ekologicznej obiektu budowlanego w pełnym cyklu istnienia, Wyd. Instytutu Techniki Budowlanej, Warszawa 2000 r.
• [61] Green Building Handbook, Wyd. Woolley, Kimmins and Harrison, Londyn 1997 r.
• [62] A Green Vitruvius, Principles and practice of sustainable architectural design, James & James Ltd., Londyn 1999 r.
• [63] Guidelines for Life-Cycle Assessment: A code of Practice, SETAC (Society of Ervironmental Toxicology and Chemistry) Bussels, Pensacola 1993 r.
• [64] Herzog T.: Solar Energy in Architecture and Urban Planning, Wyd. Prestel, Munich - N. York 1996r.
• [65] Humm O., Toggweiler P.: Photovoltaik und Architectur, Birkhauser Verlag, Basel, Boston, Berlin 1993 r.
• [66] Internationale Bausstellung Berlin 1987 - Projektubersicht, Senatsverwaltung fur Bau und STERN, Berlin 1989 r.
• [67] Jacyna I.: A jednak miasto, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1984 r.
• [68] Jungk R.: Człowiek tysiąclecia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981 r.
• [69] Kadłuczka A.: Konserwacja zabytków i architektoniczne projektowanie konserwatorskie, Wyd. Politechniki Krakowskiej, Kraków 1999 r.
• [70] Kassenberg A., Marek M.J.: Ekologiczne aspekty przestrzennego zagospodarowania kraju, PWN, Warszawa 1986 r.
• [71] Kazmerski L.: Photovoltaics - exploding the myths, w Renewable Energy World 07 - 08. 2002, vol. 5., James & James Ltd., Londyn 2002 r., s. 175 - 183.
• [72] Kobylański P.: Forma wyniknie z energii?, w: Architektura nr 4/83, Warszawa 1983 r.
• [73] Kołakowski M.: Ruch modernizacji miast - ewolucja teorii i samoświadomości, w: Habitat w regionie - Habitat '96, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Wrocławskiej 1998 r.
• [74] Konserwacja zabytków i rewaloryzacja miast po II wojnie światowej, Materiały z międzynarodowej konferencji, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, 1987 r.
• [75] Konwersja termiczna energii promieniowania słonecznego w warunkach krajowych, ekspertyza PAN pod redakcją W. Gogóła, Wyd. PAN, Warszawa 1993 r.,
• [76] Korbel A.J.: Architektura żywa, Arkady, Warszawa 1987 r.
• [77] Kotarbiński A.: O ideowości i ideologii w architekturze i urbanistyce, Arkady, Warszawa 1985 r.
• [78] Kozińska B.: Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej, Stowarzyszenie Historyków Sztuki Oddział Szczeciński, Szczecin 2002 r.
• [79] Kozłowski S.: Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa 2002 r.
• [80] Kożuchowski K., Przybylak R.: Efekt cieplarniany, Wiedza Powszechna, Warszawa 1995 r.
• [81] Kucza - Kuczyński K.: Czwarty wymiar architektury miasta, Arkady, Warszawa 1982 r.
• [82] Lamm J. O.: Energy in Physical Planning, Swedish Council for Building Research, Stockholm 1986 r.
• [83] Larsson N.: Ekologia, a przemysł budowlany", w: Architektura - Murator, Warszawa 12/2002, s. 54 - 56 [84] Laskowski L.: Systemy biernego ogrzewania słonecznego, Studia z zakresu inżynierii nr 34, Wyd. PAN, Warszawa 1993 r.
• [85] Laskowski L.: Określenie efektywności biernych systemów słonecznych, w: Ciepłownictwo Ogrzewnictwo Wentylacja, miesięcznik, Warszawa, nr 3/1986 r.
• [86] Laskowski L.: Zwiększenie efektywności biernych systemów słonecznych, w: Ciepłownictwo Ogrzew¬nictwo Wentylacja, miesięcznik, Warszawa, nr 7 - 8/1987 r.
• [87] Latour S.: Plac miejski w Szczecinie w XIX i XX stuleciu. Geneza i rola w warunkach współczesnych, w Kwartalnik Historii Kultury Materialnej nr 4/93, Warszawa 1993 r.
• [88] Latour S., Orlińska H.: Szczecin w Miasta historyczne. Zabytki urbanistyki i architektury w Polsce, 1.1, pod red. W. Zina, Arkady, Warszawa 1995 r.
• [89] Latour S.: Rewaloryzacja zabytkowych miast na Pomorzu Zachodnim, PWN, Warszawa, 1981 r.
• [90] Lebens R.: Passive solar heating design,, James & James Ltd., Londyn 1980 r.
• [91] Lewandowski W. M.: Proekologiczne źródła energii odnawialnej, Wydawnictwa Naukowo-Tech-niczne, Warszawa 2001 r.
• [92] Lewis J. O., Goulding J. R., Stimers T. C: Energy Conscious Design, B.T. Batsford Limited, Londyn 1995 r.
• [93] Lipiński W.: Domy ekologiczne - dalekie, czy bliskie? w: Architektura nr 4, Warszawa 1983 r.
• [94] Lorenz K.: Regres człowieczeństwa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986 r.
• [95] Marzęcki W.: Ciągłość kulturowa w kształtowaniu przestrzeni miejskiej. Charakterystyka i metoda oceny jakości i zmienności tej przestrzeni, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej nr 564, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 2002 r.
• [96] Mastalerz P.: Ekologiczne kłamstwa ekowojowników, Wyd. Chemiczne, Wrocław 2000 r.
• [97] Maycock P.: The world PV market w: Renewable Energy World, 07 - 08. 2002, vol. 5, James & James Ltd., Londyn 2002 r., s. 147-161.
• [98] Mączeński Z.: Elementy i detale architektoniczne w rozwoju historycznym, Arkady, Warszawa 1998 r.
• [99] Meadows D. H.: Granice wzrostu, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1973 r.
• [100] Meadows D. H., Meadows D. L., Randers J.: Przekraczanie granic. Globalne załamanie, czy bezpieczna przyszłość? Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim, Wyd. Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, Warszawa, 1995 r.
• [101] Miasto - historia i współczesność, Materiały z międzynarodowej konferencji z okazji jubileuszu prof. St. Latoura, Wydawnictwo Politechniki Szczecińskej, Szczecin 2001 r.
• [102] Mikos J.: Budownictwo ekologiczne, Arkady, Warszawa 2002 r.
• [103] Milczyńska D.: Prawne i organizacyjne podstawy rewitalizacji. Założenia do projektu ustawy, w: Podstawy procesu modernizacji obszarów zurbanizowanych w Polsce i w Danii, Wydawnictwo SARP, Warszawa 2000 r.
• [104] Najnowsze kierunki rozwoju energetyki słonecznej, Ogólnopolskie seminarium PTES - 1SES i 1PPT PAN, Wyd. Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN, Warszawa, 200Ir.
• [105] Nowa Karta Ateńska 1998 i Karta Ateńska 1933, Zasady planowania miast przyjęte przez Europejską Radę Urbanistów, Biuletyn Informacyjny Tow. Urbanistów Polskich, Warszawa 09. 1998 r.
• [106] Nowicki M.: Strategia ekorozwoju Polski, Agencja Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1993 r.
• [107] Ochrona środowiska 1992 i 1996, GUS, Warszawa 1992 i 1996 r.
• [108] Odnawialne źródła energii w strategii rozwoju zrównoważonego, materiały z Międzynarodowego seminarium 17 - 19.11.1997, Wyd. IBMER i EC BREC, Warszawa 1998 r.
• [109] Okologisch orientierte Stadterneuerung in Berlin-Schóneberg, Berlin Baut 11, Wyd. Senats- verwaltung fur Bau., Berlin 1991 r.
• [110] Okologisches Planen und Bauen - Berlin, Wyd. Kupijai & Prochnow, Berlin 1991 r.
• [111] Paszkowski Z.: Restrukturalizacja miasta historycznego jako metoda jego współczesnego kształtowania na przykładzie Starego Miasta w Szczecinie, maszynopis pracy doktorskej.Politechnika Szczecińska, Szczecin 1986 r.
• [112] Paszkowski Z.: Transformacja przestrzeni śródmiejskich. Na przykładach wybranych miast europejskich, Wyd. Walkowska, Szczecin 2003 r.
• [113] Pawłowska K.: Idea swojskości w urbanistyce i architekturze miejskiej, monografia 203, Wyd. Politechniki Krakowskiej, Kraków 1996 r.
• [114] Pevsner N.: Historia architektury europejskiej, PWN, Warszawa 1978 r.
• [115] Pevsner N.: Pionierzy współczesności, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978 r. [116] Pęski W.: Zarządzanie zrównoważonym rozwojem miast, Arkady, Warszawa, 1999 r.
• [117] Polsko-holenderskie seminarium na temat budownictwa zrównoważonego i mieszkalnictwa, Materiały pokonferencyjne z konferencji w Jachrance 25-27.10.1999, Wyd. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Warszawa 1999 r.
• [118] Problemy modernizacji zasobów mieszkaniowych, Materiały pokonferencyjne, Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 2001 r.
• [119] Problemy rewaloryzacji XIX-wiecznych centrów miast, Materiały pokonferencyjne, Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 1990 r.
• [120] Projektowanie w procesie przebudowy wewnętrznej struktury bloków śródmiejskich o przewadze funkcji mieszkaniowej, Materiały z obrad konferencji SARP w Nowym Sączu 09.1976 r., Wyd. Stowarzyszenia Architektów Polskich, Warszawa 1976 r.
• [121] Purchla J.: Jan Zawiejski - architekt przełomu X1X/XX wieku, PWN, Warszawa 1986 r.
• [122] Randall T.: Environmental Design, E & FN SPON, Londyn 1996 r.
• [123] Renewabłe energy world, Review issue 2002 - 2003, James & James Science Publishers Ltd, Londyn 2002 r.
• [124] Renowacja i rehabilitacja zabudowy miejskiej - Materiały pokonferencyjne z międzynarodowej konferencji, Szczecin 05.1997r., Edycja: Bongwa N. A., Stachowiak-Bongwa K. Z., Brown M. R., Szczecin 1997 r.
• [125] Roguska J.: Wpływ przepisów na kształtowanie zabudowy Warszawy w drugiej połowie XIX i na po¬czątku XX w., w: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki t. XXV, zeszyt 3-4, Warszawa 1980 r.
• [126] Roguska J.: Czynniki formowania się i cechy charakterystyczne śródmiejskiej zabudowy miesz-kaniowej w XIX i początku XX wieku, w: Projektowanie w procesie przebudowy wewnętrznej struktury bloków śródmiejskich o przewadze funkcji mieszkaniowej, Mat. Konferencyjne SARP 21 - 23. 09.1976r., Wyd. Stowarzyszenie Architektów Polskich, Warszawa 1976 r.
• [127] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12.04. 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie D.U. nr 75 zdn. 15.06.2002 r.
• [128] Schumacher E. F.: Małe jest piękne, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981 r.
• [129] Simmons I. G.: Ekologia zasobów naturalnych, PWN, Warszawa 1979 r.
• [130] Siuta J.: Raport o degradacji gleb w: Aura, Warszawa nr 4/1985 r., s. 25.
• [131] Skalski K.: O budowie systemu rewitalizacji dawnych dzielnic miejskich, Wyd. Krakowski Instytut Nieruchomości, Kraków 1996 r.
• [132] Skalski K.: Rewitalizacja dawnych dzielnic miejskich. Prezentacja doświadczeń polskich po 1990 r., w: Podstawy procesu modernizacji obszarów zurbanizowanych w Polsce i w Danii, Wy&. Stowarzyszenie Architektów Polskich, Warszawa 2000 r.
• [133] Skibniewska H.: Architektura, Człowiek, Środowisko, referat generalny na XIV Światowy Kongres Międzynarodowej Unii Architektów, Warszawa 1981 r.
• [134] Slessor C: Eco - Tech. Sustainable Architecture and High Technology, Thames and Hudson, Londyn 1997 r.
• [135] Smith P. & Pitts A.: Concepts inpractice - energy. Buildingfor the ThirdMillennium, B.T. Batsford Ltd, Londyn 1997 r.
• [136] Solar energy in architecture and urban planning, Proceedings of an International Conference Berlin 26 -29.03. 1996 r., Wyd. H.S. Stephens & Associates, Bedford 1996 r.
• [137] Solar energy in building renowation, broszura pod redakcją C. Boonstra - W/E Gouda, NL, Wyd. James & James Ltd, Londyn 1997 r.
• [138] Stadterneuerung und Wohnungsverbesserung in Danemark, Wyd. Ministerium fur Wohnungsbau und Bauwesen, Kopenhaga 1998 r.
• [139] Stawicka-Wałkowska M: Procesy wdrażania zrównoważonego rozwoju w budownictwie, Wyd. Instytutu Techniki Budowlanej, Warszawa 2001 r.
• [140] Sterowanie ekorozwojem, T-l, materiały pokonferencyjne pod red. B. Poskrobki, Wyd. Politechniki Białostockiej 1998 r.
• [141] Sumień T., Wegner- Sumień A.: Ekologiczne miasta, osiedla, budynki, Wyd. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa 1991 r.
• [142] Sun and architecture, W/E - Gouda, Wyd. Novem - Holandia, Amsterdam 2000 r.
• [143] Sustainable Building 2002 - 3rd International Conference on Sustainable Building, Summary book, Wyd. Eco Build, Oslo 09.2002 r.
• [144] Syrkus H.: Ku idei osiedla społecznego, PWN, Warszawa 1976 r.
• [145] Szulczewska B.: Polityka ekologiczna w gospodarce miejskiej, Wyd. Instytut Gospodarki Przestrz. i Komunalnej, Warszawa 1992 r.
• [146] Świątek L.: Projektowanie architektoniczne, a gospodarowanie odpadami w świetle założeń ekorozwoju, na przykładzie budownictwa mieszkaniowego, maszynopis rozprawy doktorskiej. Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej 2000 r.
• [147] Świątek L., Wołoszyn M.A.: Architektura ekologiczna - nowe sposoby myślenia, w: W. Jarzynka, M. Wołoszyn, L. Świątek: Środowisko mieszkaniowe - Dom - Mieszkanie, a ekologia, Prace Naukowe Pol. Szczecińskiej nr 466, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 1992 r., s. 92-97.
• [148] Toffler A.: Trzecia fala, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980 r.
• [149] Tołwiński T.: Urbanistyka - budowa miasta współczesnego, Wyd. Trzaska, Ewert, Michalski, Warszawa 1948 r.
• [150] Transparent insulation in building renowation, broszura pod redakcja A. Hallera, Wyd. - James & James Ltd, Londyn 1997 r.
• [151] Transparent insulation technolog)', red. L. F. Jesch, Thermie brochure - renewable energy, for the European Communities Directorate - General XVII for Energy, Wyd. Franklin Com. Consultants Ltd. Birmingham 1993 r.
• [152] Use the rain water in courtyards, broszura The Ministry of Housing and Building - Kopenhaga 1996 r.
• [153] Valaskakis K., Smith G., Fitzpatrick-Martin I.: Propozycja dla przyszłości - społeczeństwo konserwa¬cyjne, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1988 r.
• [154] Walter B., Arkin L., Crenshaw R.: Sustainable Cities. Concepts and Strategies for Eco - City Development, Wyd. EHM, Los Angeles 1993 r.
• [155] Wartości kulturowe, a zrównoważony rozwój miast, materiały pokonferencyjne z 3.12.1998r., Wyd. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa 1998 r.
• [156] Weiss W.: Time to come in from the cold? The solar thermal market in Europę, w: Renewable Energy World - Review issue 2002 - 2003, Wyd. James & James Ltd, Londyn July - August 2002, Vol 5.
• [157] von Weizsacker E. U., Lovins A.B., Lovins L.H.: Mnożnik Cztery, Raport dla Klubu Rzymskiego. Wydawnictwo Rolewski, Toruń 1999 r.
• [158] Williamson E., PevsnerN., Tucker M.: London Docklands, Penguin Books, Londyn 1998 r.
• [159] Wiśniewski G.: Energia słoneczna. Przetwarzanie i wykorzystanie energii promieniowania sło-necznego, Wyd. Fundacja Ekologiczna Silesia, Katowice 1999 r.
• [160] Wiśniewski G.: Kolektory słoneczne, Wyd. Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa, Warszawa 1992 r.
• [161] Wołoszyn M. A.: Wpływ systemów biernych wykorzystania energii słonecznej na architekturę domów jednorodzinnych, maszynopis rozprawy doktorskiej Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej 1990 r.
• [162] Wołoszyn M. A.: Centrum Szczecina - nobilitacja architektury eklektycznej, w: Problemy rewaloryzacji XIX-wiecznych centrów miast, Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 1990 r.
• [163] Wołoszyn M. A.: Wykorzystanie energii słonecznej w budownictwie jednorodzinnym, monografia, Wyd. Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa, Warszawa 1991 r.
• [164] Wołoszyn M. A.: Domy ekologiczne czy energooszczędne? w: EKOPARTNER miesięcznik popularno¬naukowy nr VIII, Warszawa IX 1992 r.
• [165] Wołoszyn M. A.: Kolektor słoneczny własnym sumptem, w: MURATOR miesięcznik nr 151/96/7, Warszawa 1996 r. s. 88
• [166] Wołoszyn M. A.: Kolektory słoneczne - Wykorzystanie energii słonecznej do przygotowania ciepłej wody użytkowej, w: MURATOR miesięcznik nr 171/98/7, Warszawa 1998 r. s. 90 - 97.
• [167] Wołoszyn M. A.: Kolektory słoneczne, w: Technika Rolnicza dwumiesięcznik nr 5/2000, Warszawa 2000 r., s. 23-26.
• [168] Wołoszyn M. A.: Słońce dla domów, w: MURATOR miesięcznik nr 171/98/7, Warszawa 1998 r., s. 88-89.
• [169] Wołoszyn M. A.: Wtopione w zbocze Muzeum Przyrody Wolińskiego Parku Narodowego w Między¬zdrojach, w: Magazyn Budowlany miesięcznik nr 6/98/9, Warszawa 1998 r.
• [170] Wołoszyn M. A.: Ciepła woda z kolektora, w: MURATOR miesięcznik nr 208/01/8, Warszawa 2001 r., s. 109 - 112.
• [171] Wołoszyn M. A.: Zasady ekologicznej renowacji zabudowy mieszkaniowej na przykładzie kwartału turzyńskiego w Szczecinie, w: Polsko - holenderskie seminarium na temat budownictwa zrównoważonego i mieszkalnictwa, konferencja Warszawa - Jachranka 25 - 27.10.1999r., Wyd. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, ITB., Warszawa 1999 r. s. 147-167
• [172] Wołoszyn M. A.: Budownictwo ekologiczne, a renowacja ekologiczna, w wydawnictwie pokonferencyjnym: Problemy modernizacji zasobów mieszkaniowych, Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 200 lr., s. 153 - 170
• [173] Wołoszyn M. A.: Budownictwo ekologiczne, w wydawnictwie pokonferencyjnym: Ekologia w bu¬downictwie, Wyd. Urząd Wojewódzki i T.B., Szczecin 19-21.03.1996 r.
• [174] Wołoszyn M. A.: Koszty eksploatacji domu jednorodzinnego, a bierne systemy wykorzystania energii słonecznej\ w materiałach pokonferencyjnych: Najtańszy dom jednorodzinny, PAN i Poli-technika Wrocławska, 26.03. 1992 r.
• [175] Wołoszyn M.,A.: Pięć zasad kształtowania funkcji w nowo projektowanych domach energo-oszczędnych w wydawnictwie pokonferencyjnym: Architektura energooszczędna dziś i jutro, Wyd. Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN i SARP, Tuczno - Warszawa 1990 r.
• [176] Wołoszyn M. A.: Projekty domów jednorodzinnych wykorzystujących energię słoneczną z bilansem ciepła, w: Środowisko mieszkaniowe - dom - mieszkanie, a ekologia, Zeszyty Naukowe nr 466, Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 1992 r., s.73 -90
• [177] Wołoszyn M. A.: Ściana Trombe'a - stara zasada, nowe idee, w wydawnictwie pokonferencyjnym: Architektura energooszczędna dziś i jutro, Wyd. Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN i SARP, Tuczno - Warszawa 1990 r.
• [178] Wołoszyn M. A.: Wpływ rozwiązań technicznych absorberów pozyskujących energię słoneczną na wybrane elementy architektury domów jednorodzinnych, w: Konferencja naukowa z okazji 45 -lecia WB i A-PS, Zeszyty Naukowe WB i A - PS, Wyd. Uczelniane Politechniki Szcze¬cińskiej, Szczecin 1992 r.
• [179] Wołoszyn M. A.: Wybrane problemy architektoniczne występujące przy projektowaniu budynków jednorodzinnych wykorzystujących bierne systemy ogrzewania słonecznego, w: Konferencja Naukowa z okazji 45-lecia WB i A -PS, Zeszyty Naukowe WB i A - PS, Wyd. Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin 1992 r.
• [180] Wołoszyn M. A.: Ekologiczna renowacja zabudowy mieszkaniowej z przełomu XIX i XX w. w Szcze¬cinie, w wydawnictwie pokonferencyjnym: HABITAT-98 - Modernizacja struktury mieszka¬niowej na przykładzie terenów popowodziowych we Wrocławiu, PAN i WA-PW, Wyd. Politechniki Wrocławskiej 2003 r.