Wczesnośredniowieczne zespoły paIatiaIne w Polsce jako przykład adaptacji i transformacji tradycji antycznej za pośrednictwem europejskich wzorców architektonicznych

• Autorzy: Stala K.
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Podjęcie w Polsce na przełomie II i III tysiąclecia szeroko zarysowanych dwóch wielkich programów badawczych dedykowanych generalnie kulturze Polski wczesnopiastowskiej w kontekście Jej chrystianizacji i ożywienia związków z kulturą Europy wczesnośredniowiecznej, a związanych z 1000 rocznicą Zjazdu Gnieźnieńskiego i Kościoła Polskiego oraz 2000 lat kultury chrześcijańskiej w Europie, przyniosły niespodziewane rezultaty, czyniące milowy postęp w wiedzy o początkach naszej państwowości Stało się to możliwe dzięki zaangażowaniu się w realizację tego programu wielu ośrodków naukowych oraz wyspecjalizowanych zespołów badawczych i organizacji tych badań w trybie interdyscyplinarnym, angażującym archeologów, architektów, historyków i specjalistów technologów. Otwartość i szybka wymiana informacji pomiędzy badaczami, oraz sięgnięcie po nowe metody badawcze stosujące szeroko weryfikację dotychczasowych badań i analizę porównawczą, znaczne rozszerzenie obszarów badań poza dotąd ujawnione centra kulturowe z wykorzystaniem bazy AZP, a także rozwój technik pomocniczych, takich jak datowanie metodą C14, czy analizy dendrologicznej, pozwoliły zebrać bogaty materiał badawczy, który zapewne przez wiele jeszcze lat będzie przedmiotem naukowej komparatystyki i konfrontacji. Niniejszy artykuł dotyczący wczesnośredniowiecznych zespołów palatialnych w Polsce i konfrontuje dotychczasową wiedzę z najnowszymi wynikami badań uzyskanymi w ramach wspomnianych powyżej programów badawczych. Przedstawiono tu zarówno bardzo szczegółowy stan badań dotyczący omawianych obiektów, jak i proponowaną w efekcie najnowszych odkryć weryfikację obejmującą sporne problemy związane z rekonstrukcją niektórych budowli, a także chronologią. Autorka opowiadając się za określonymi teoriami uzasadnia merytorycznie swoje stanowisko, proponując w kilku przypadkach, własne odrębne rozwiązania. Równorzędne zagadnienie artykułu dotyczy tradycji antycznych w budownictwie, które rysują się wyraźnie w wielu omawianych tu obiektach, dowodząc niezbicie, iż poddana transformacji, terytorialnie obca, spuścizna antyku została zaadoptowana na ziemiach polskich dzięki pośrednictwu europejskich wzorców architektonicznych. Wyraźne analogie polskich rozwiązań architektury palatialnej do rozwiązań zastosowanych w sztuce karolińsko-ottońskiej zostały tu mocno zaakcentowane.

Słowa kluczowe

PL

wczesnośredniowieczne zespoły paIatiaIne; tradycje antyczne w budownictwie; rezydencje monarsze; palatium

• Wydawca: Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie
• Czasopismo: Przestrzeń i Forma
• Rocznik: 2007
• Tom: Nr 7-8
• Strony: 119--166
• Opis fizyczny: Bibliogr. 72 poz., rys.

Twórcy

autor

Stala K.

• Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków

Bibliografia

• - ANTONIEWICZ W., Znaczenie odkryć w Wiślicy, Silesia Antiqua, t. 10, 1968
• - BARRAL i ALTET X., Wczesne średniowiecze od późnego okresu antycznego do roku tysięcznego, Warszawa 1988
• - BINDING G., Deutsche Konigspflazen von Karl dem Grossen bis Friedrich II (765-1240), Darmstadt 1996
• - DALBOR W., Gród książęcy na Ostrowie Lednickim., Slavia Antiqua 4, Warszawa-Poznań-Kraków, 1959
• - FIRLET J., PIANOWSKI Z., Badania ratownicze na dziedzińcu Batorego na Wawelu w 1983. Problem zachodniej części bazyliki tzw. św. Gereona, Sprawozdania Archeologiczne, T.XXXIX, 1987
• - FIRLET J., Wawel wczesnośredniowieczny w świetle nowszych badań., [w:] Kraków Przedlokacyjny, Kraków 1987
• - GĄSSOWSKI J., Archeologia Wiślicy. Hipotezy i kontrowersje, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, A. Grzybkowski (red.), Warszawa 1997
• - GLIŃSKI W., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku Regia w Wiślicy w 1994 roku, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, A. Grzybkowski (red.), Warszawa 1997
• - GLIŃSKI W., Zespół palatialny w Wiślicy w świetle badań archeologicznych, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa 2000
• - GLIŃSKI W., Wiślica plemienna czy wczesnopaństwowa, [w:] Civitates Principales, Gniezno 1998
• - GODŁOWSKI K., KOZŁOWSKI J.K., Historia starożytna ziem polskich, Warszawa 1985
• - GOŁEMBNIK A., Początki Płocka w świetle ostatnich prac weryfikacyjnych i nowych odkryć archeologicznych, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa 2000
• - GOMBRICH E.H., O sztuce, Warszawa 1997
• - GÓRECKI J., Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, Poznań 2001
• - GÓRECKI J., Kultowo-rezydencjonalny ośrodek pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim, [w:] Civitates Principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Gniezno 1998
• - GYULA H.J., Pannonia Romai Romjai, Budapeszt 1987
• - Informator Archeologiczny 1970
• - JASTRZĘBOWSKA E., Sztuka wczesnochrześcijańska, Warszawa 1988
• - KALINOWSKI L., Antyk w dziejach sztuki polskiej, [w:] Tradycje antyczne w kulturze europejskiej-perspektywa polska, Warszawa 1995
• - KOCKA-KRENZ H., Badania zespołu pałacowo-sakralnego na Ostrowie Tumskim w Poznaniu [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa 2000
• - KOCKA-KRENZ H., Wczesnopiastowski Poznań w świetle źródeł archeologicznych [w:] Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, Poznań 2000
• - KOCKA-KRENZ H., Początki monumentalnej architektury świeckiej na grodzie poznańskim [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, Wyd. PPP w Gnieźnie, Gniezno 2004
• - KRĄPIEC M., Wynik analizy dendrochronologicznej i dendrologicznej prób drewna z badań archeologicznych prowadzonych na Ostrowiu Tumskim w Poznaniu, Kraków 2000-2003, m-pis w Instytucie Prahistorii UAM w Poznaniu
• - KRUSZYŃSKI T., Dzieje sztuki starochrześcijańskiej, Kraków (bez daty wydania)
• - KURNATOWSKA Z., Wczesnopiastowskie grody centralne. Podobieństwa i różnice [w:] Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, Poznań 2000
• - MOLE W., Historia sztuki starochrześcijańskiej i wczesnobizantyńskiej. Wstęp do historii sztuki bizantyńskiej u Słowian, Lwów 1931
• - MONE R., Geschichte des Heidentums im nordlichen Europa I, (bez imienia i miejsca wydania)
• - MULLER W., VOGEL G., Atlas architektury, tom I, Warszawa 2003
• - PIANOWSKI Z., Z dziejów średniowiecznego Wawelu, Kraków 1984
• - PIANOWSKI Z., Sedes regni principales. Wawel i inne rezydencja piastowskie do polowy XIII wieku na tle europejskim, Kraków 1994
• - PIANOWSKI Z., Problem rezydencji i stolicy w architekturze monarchii wczesnopiastowskiej, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, A. Grzybkowski (red.), Warszawa 1997
• - PIANOWSKI Z., Architektura monumentalna Wawelu od 1000 do około 1300 roku, [w:] Civitates Principales, Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Gniezno 1998
• - PIANOWSKI Z., PROKSA M., Przedromańskie palatium i rotunda na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu, Przemyśl 2000
• - PIANOWSKI Z., FIRLET J., Przemiany architektury rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań., Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, TOM XLIV, z.4, Wrocław 2000
• - PIANOWSKI Z., FIRLET J., Kraków-Wawel. Badania archeologiczno-architektoniczne Pałacu Królewskiego oraz Katedry w latach 1995-1998., [w:] Osadnictwo i Architektura Ziem Polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa 2000
• - PIANOWSKI Z., Królewska kaplica pałacowa na grodzie przemyskim w świetle najnowszych badań, Rocznik Przemyski t. XXXVIII, 2002, z. 2 (archeologia), TPN Przemyśl 2002
• - PIANOWSKI Z., Badania przedromańskiego palatium na zamku przemyskim w roku 2002, Rocznik Przemyski t. XXXIX, 2003, z. 2 (archeologia), TPN Przemyśl 2003
• - RACZYŃSKI E., Wspomnienia Wielkopolski, I, II, Poznań 1842/3
• - RACZYŃSKI E., Wyspa na Jeziorze pod Lenną Górą, Przyjaciel Ludu R.9, t. 2, 1843
• - RODZIŃSKA-CHORĄŻY T., BIEDROŃ A., Stan badań nad budowlami Ostrowa Lednickiego
• - RODZIŃSKA-CHORĄŻY T., Co nam mówi architektura murowana, [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, (red.) H. Samsonowicz, Kraków 2000
• - RODZIŃSKA-CHORĄŻY T., Wczesnopiastowski zespół pałacowy na Wzgórzu Zamkowym oraz rotunda prosta pod katedrą w Przemyślu w świetle ostatnich badań, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996
• - ROZPĘDOWSKI J., Ze studiów nad palatiami w Polsce, Biuletyn Historii Sztuki R. 24, nr 3/4,1962
• - SKUBISZEWSKI P., L'art des Slaves Occidentaux autour de l'an mille., [w:] XXX Settimane di studi del centro italiano di studi sul L'alto medioevo. Spoleto
• - SKUBISZEWSKI P., Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku., Lublin 2001
• - SOKOŁOWSKI M., Ruina na Ostrowie Jeziora Lednicy. Studyjum nad budownictwem w pierwszych chrześcijańskich i przedchrześcijańskich wiekach w Polsce, Kraków 1876
• - SOSNOWSKA E., Rotunda i palatium na wzgórzu zamkowym w Przemyślu w świetle badań z lat 1982-1985", Kwartalnik Architektury i Urbanistyki t. 37, z. 1, Warszawa 1992,
• - SOSNOWSKA E., Przegląd badań archeologicznych na wzgórzu zamkowym w Przemyślu w latach 1956-1993", Rocznik Przemyski t. 29-30, 1993/1994, z. 1 (archeologia), TPN Przemyśl 1994
• - STACHURSKA A., STACHURSKI P., Rekonstrukcja Stanowiska archeologicznego "Regia" w Wislicy, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa 2000
• - STALA K., Starochorwacka sakralna architektura wybrzeża dalmatyńskiego. Przykład ciągłości kulturowo-artystycznej od schyłku antyku po wczesne średniowiecze, Czasopismo Techniczne, z. 12-A/2004
• - SZYSZKO-BOHUSZ A., Ruiny na Ostrowie Jeziora Lednicy, Prace Komisji Historii Sztuki, 8,1939/46
• - SZYSZKO-BOHUSZ A., Z historii romańskiego Wawelu, Rocznik Krakowski, T.XIX, 1923
• - SZYSZKO-BOHUSZ A., Wawel średniowieczny., Sprawozdania PAU, t. 35,1930
• - SZYSZKO-BOHUSZ A., Studia nad katedrą wawelską., Prace Komisji Historii Sztuki, t.8, 1946
• - ŚWIECHOWSKI Z., U progu chrześcijaństwa w Polsce, Ostrów Lednicki., prac.zb.(red.) K. Żurowska, 1-2, Kraków 1993 (recenzja), Biuletyn Historii Sztuki 56,1994
• - ŚWIECHOWSKI Z., Architektura Romańska w Polsce, Warszawa 2000
• - ŚWIECHOWSKI Z., Situation europeene de l'architecture romane en Pologne, L'information d'Histoire de l'art, R. 2, 1966
• - ŚWIECHOWSKI Z., Wczesna architektura murowana na ziemiach polskich-jak dawna?, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, Materiały z Sesji Naukowej Gniezno, 20-21 Listopada 2003 Roku, Gniezno 2004
• - TOMASZEWSKI A., Kolegiata wiślicka. Badania 1958-1963, [w:] Kolegiata wiślicka. Konferencja zamykająca badania wykopaliskowe, Kielce 1965
• - URBAŃCZYK P., Wczesnośredniowieczna architektura polska w kontekście archeologicznym, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, Materiały z Sesji Naukowej Gniezno, 20-21 Listopada 2003 Roku, Gniezno 2004
• - WARTOŁOWSKA Z., Dzieje Wiślicy w świetle badań archeologicznych, [w:] Sprawozdania Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej, V Konferencja Naukowa, Warszawa 1968
• - WARTOŁOWSKA Z., Dzieje Wiślicy, [w] Dzieje archeologii, Warszawa 1993
• - WEBER-KOZIŃSKA M., Budowle na kulminacji wyspy miejskiej w Wiślicy, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, A. Grzybkowski (red.), Warszawa 1997
• - WEIDHAAS H., Ein Denkmal karolingisch-wikingischer Baukunst im Piastischen Kernland. [w:] Zeitschrift des Deutschen Vereins fur Kunstwissenschaft 7, 1940
• - WĘCŁAWOWICZ T., Krakowski kościół katedralny w wiekach średnich. Funkcje i możliwości interpretacji, Kraków 2005.
• - ZACHWATOWICZ J., Architektura, [w:] Sztuka polska przedromańska i romańska, M. Walicki (red.), Warszawa 1971
• - ŻAKI A., Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Prace Komisji Archeologicznej PAN w Krakowie, t. 13, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1974
• - ŻAKI A., Wczesnopiastowskie budowle Przemyśla i problem ich konserwacji, Ochrona Zabytków, t.14, z. 1-2, Warszawa 1961
• - ŻUROWSKA K., RODZIŃSKA-CHORAŻY T., et al., U progu chrześcijaństwa w Polsce. Ostrów Lednicki. Tom I, Kraków 1993
• - ŻUROWSKA K., RODZIŃSKA-CHORĄŻY T., Odpowiedź na recenzję Zygmunta Świechowskiego, Folia Historiae Artium, Seria Nova 2-3
• - ŻUROWSKA K., Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Zeszyty Naukowe UJ, Prace z Historii Sztuki t. 17, 1983
• - ŻUROWSKA K., Zagadnienie transeptu pierwszej katedry wawelskiej., Zeszyty Naukowe UJ, nr 86: Prace z historii sztuki, z. 2,1965.