Historia i Współczesność. Górnicy Stanisława Staszica – organizacja władz górniczych Królestwa Polskiego

• Autorzy: Wójcik A.

Warianty tytułu

EN

History and the Present Day. The miners of Stanislaw Staszic - organisation o mining authorities in the Kingdom of Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Rozwój przemysłu górniczego i hutniczego w Królestwie Polskim był możliwy tylko dzięki opiece rządu, podobnie jak w wielu krajach europejskich w XVIII i początkach XIX wieku. Warunki te pogarszały się od czasu likwidacji zarządu Banku Polskiego w 1843 r. Utrata odrębności Królestwa Polskiego, po powstaniu styczniowym w 1863 r., zbiegła się z ostatecznym upadkiem rządowych zakładów górniczych i hutniczych. W artykule podano listę specjalistów rządowego górnictwa Królestwa Polskiego z lat 1817-1825.

EN

Development of coal and steel industry in the Kingdom of Poland was only possible thanks to the care of the government similarly like in many European countries in the XVIII and at the beginning of the XIX centuries. The conditions deteriorated after liquidation of the Board of Polish Bank in 1843. The loss of separateness of the Kingdom of Poland, after January uprising in 1863, coincided with the final collapse of the government mining and steel plants. The article presents also the list of government specialists of mining industry in the Kingdom of Poland in 1817-1825.

Słowa kluczowe

PL

Królestwo Polskie; władze górnicze; Staszic Stanisław; przemysł górniczy; przemysł hutniczy

• Wydawca: Wydawnictwo Górnicze Sp. z o.o.
• Czasopismo: Budownictwo Górnicze i Tunelowe
• Rocznik: 2005
• Tom: nr 2
• Strony: 41--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz.

Twórcy

autor

Wójcik A.

Bibliografia

• 1. Niektóre zagadnienia organizacji górnictwa i hutnictwa Królestwa Polskiego do 1830 r. przedstawiła Giisiorowska N.. 1922: Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskiem 1815-1830. Bibl. Wyż. Szkoły Handl., Warszawa, Wydaw. Gebethner i Wolff, Warszawa, 1-592 i Szczepański J., 1997: Modernizacja górnictwa i hutnictwu w Królestwie Polskim w I polowie XIX wieku. Rola specjalistów niemieckich i brytyjskich. Wyż. Szkoła Pedag. Kielce, 1-294. Należy zaznaczyć, że tylko nieliczne opracowania stanowiły podstawę do analiz i studiów - por. Bukowiecki S., 1912: Naczelne zasady górniczego prawa cywilnego na ziemiach polskich w przeszłości i teraźniejszości, [w:] „Pam. II Zjazdu Pol. Górn. i Hut., we Lwowie w roku 1910". Zw. Górn. i Hut. Pol., Kraków, 182-221, a także Jaros J., 1968: Organizacja administracji górniczej w Królestwie Polskim (1815-1830). „Slud. z Dziejów Górn. i Hutn.", 12, 116-139; Jaros J., 1970: Własność górnicza na ziemiach polskich w XVIII i XIX wieku. „Wiad. Górn.". 10, 303-305 oraz Wójcik Z., 1997: Studia z dziejów rozpoznania bogactw mineralnych regionu świętokrzyskiego. Tow. Przyj. Górn., Hut. i Przem. Staropol., Kielce, 1-21
• 2. W nazewnictwie zgodnym z propozycją przedstawioną w opracowaniu: Kleczkowski A. S., 1994: Stan badań nadi dziejami Akademii Górniczej (Szkoły Akademiczno-Górniczej) i Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach. „Kwart. Hist. Nauki i Techn.". I, 61-70; tenże, 1995: Staszic i Akademia Górnicza w Kielcach. .Nowe spojrzenie, [w:] „Stanislaw Staszic". Mater. Sesji Staszicowskiej, 19-20 X 1995, Piła, Muz. Stanisława Staszica, Pila, 113-124
• 3. Ustawa konstytucyjna Królestwa Polskiego, art. 26. „Dziennik Praw Królestwa Polskiego". I, 14
• 4. Tamże, 111, 152. Pozwolenie to obowiązywało aż do wprowadzenia w dniu 28 VI 1870 r. postanowienia o poszukiwaniach i nadaniach górniczych w guberniach Królestwa Polskiego, które było uzupełnione dodatkowymi przepisami z dnia 10 V 1873 r. Postanowienie to oddzielało własność górniczą od własności powierzchni ziemi, wprowadzając jednocześnie obowiązek uzyskiwania nadań górniczych na eksploatację kopalin. Por. O poszukiwaniach górniczych i wydzieleniu przestrzeni górniczego wydobywania ciał kopalnych. „Dziennik Praw Królestwa Polskiego". LXX, 327, Władze górnicze mogły udzielić zezwolenia na poszukiwanie na cudzym gruncie jedynie rud miedzi, ołowiu, srebra i soli. Przedsiębiorca obowiązany był natomiast do rekompensaty właścicielowi terenu z tytułu wyrządzonych szkód. W razie znalezienia kopaliny mógł on natomiast sam przystąpić do eksploatacji, zwracając znalazcy poniesione nakłady na poszukiwania. Jeśli rezygnował z tego prawa, przysługiwała mu jedna trzecia udziałów w kopalni oraz 5 % czystego zysku. Właściciele gruntu byli również zobowiązani do zawiadamiania władz górniczych o znalezieniu na terenie swoich posiadłości miedzi, ołowiu, srebra oraz soli, jeżeli sami prowadzili poszukiwania. Inne kopaliny (rudy żelaza, węgiel kamienny i galman) mogły być poszukiwane i eksploatowane tylko za zgodą właścicieli gruntów, którzy nic potrzebowali nawet zawiadamiać władz górniczych o założeniu kopalń
• 5. O ustanowieniu głównej dyrekcji i szkoły górniczej w m. Kielcach, „Dziennik Praw Królestwa Polskiego". I, 169. Pierwszym dyrektorem był Jan Ullmann, pracujący już w czasach Księstwa Warszawskiego w urzędzie górniczym w Krakowie. Względy oszczędnościowe zdecydowały o „unii personalnej" w tych instytucjach. Por. Szczepański J., 1997: Modernizacja górnictwa..., 1997 oraz Wójcik Z., 1999: Stanislaw Staszic. Organizator nauki i gospodarki. Stow. Wych. AGH, Kraków, 1-220
• 6. Por. przypis 2
• 7. W 1831 r. formalnie zamknięto wszystkie szkoły wyższe w Królestwie Polskim. Por. Miąso J., 1966: Szkolnictwo zawodowe w Królestwie Polskim w latach 1815-1915. Zakł. Naród. im. Ossolińskich, Wyd. PAN, Wrocław, 1-324, a także Rybicka I., 1975: Kształcenie zawodowe w górnictwie i hutnictwie Królestwa Polskiego w XIX wieku. „Zesz. nauk. AGH". 469, Górn. 64, 1-120, a przede wszystkim opracowania Kleczkowski A. S., 1994: Stan badań nad dziejami..., tenże, 1995: Staszic i Akademia....
• 8. Por. Szczepański J., 1997: Poglądy Staszica na modernizację górnictwa i hutnictwa, [w:] „Stanisław Staszic". Mater. Sesji Staszicowskiej, 19-20 X 1995, Piła, Muzeum Stanisława Staszica, Piła, 141-154, gdzie podaje, że Saksonia posiada najlepszą i najsławniejszą szkołę i odpowiednio wykształconą kadrę, która może się zaangażować do pracy w Królestwie Polskim
• 9. O ustanowieniu korpusu górniczego, ..Dziennik Praw Królestwa Polskiego". 111. 188. oraz Gąsiorowska N., 1922: Górnictwo i hutnictwo..., 66: „Gdy Opatrzność rozmaitymi minerałami ziemię naszego Królestwa Polskiego zbogacila, chcąc wydobywanie onych, wznieść i zachęcić talenty poświęcających się tym trudnym pracom oraz w nich wzbudzić tego ducha jedności, za pomocą którego owoce ich nauk i doświadczenie wzajemnie dla nich pożytecznymi by się stały". Por. także Lukasiewicz W. 1966: Korpus Górniczy w Okręgu Zachodnim, [w:] Kula W. (red.): „Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej". 2. PWN, Warszawa, 7-110
• 10. Archiwum Państwowe w Katowicach, AGD - Archiwum Górnicze Dąbrowy [Górniczej] - AGD sygn. 2852, 2865; a także Majewski S., 1939: Rzut oka na historię rozwoju prawa i administracji górniczej w Polsce do powstania 1830 r. (w:] „Kalendarz Górniczo-Hutniczy". Chrześcijańska Druk. „Nakładowa", Będzin, 1-14; Łukaszewicz W., 1966: Korpus Górniczy .... Bicniarzówna J., 1977: Kadra techniczna w przemyśle Królestwa Polskiego, [w:] Pawlowska-Pietrzak I. (red.), „Gospodarka przemysłowa i początki cywilizacji technicznej w rolniczych krajach Europy. Studia i materiały". Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydaw., Wroclaw, 271-294
• 11. Archiwum Państwowe w Katowicach, AGD - Archiwum Górnicze Dąbrowy [Górniczej] - AGD sygn. 363, 364, 365, 366, 367, 368, 376, 378, 766, 5248
• 12. Por. Przesmycki P., 1927: Historia rozwoju Dąbrowy Górniczej. „Prz. Górn.-Hutn.". 10, 298-303; 11, 336-341, który przedstawił między innymi bardzo interesujący opis uroczystości w dniu św. Barbary, patronki górników (4 XII)
• 13. Pazdur J., 1961: Organizacja i polityka górnicza (1772 do 1918 г.). [w:] Pazdur J., (red.): „Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich". 2, Wydaw. Górn.-Hutn., Katowice, 17-38
• 14. Ze względu na duże trudności interpretacyjne, w ustaleniu list osobowych, zestawienie to zostało opracowane do 1849 r. O kłopotach i trudnościach związanych z brakiem monografii ustroju władz górniczych wspominał Wójcik Z., 1997: Studia z dziejów rozpoznania..., (Szkic: Wschodni Okręg Górniczy Królestwa Polskiego, jego organizacja i specyfika). Należy stwierdzić, że słowa autora, 68: ,. W rezultacie do dziś praktycznie nie znamy wszystkich naczelników Wschodniego Okręgu Górniczego", powinny zostać rozszerzone również na Okręg Zachodni Królestwa Polskiego. Duże rozbieżności w stosowanym nazewnictwie formalnym powodują zrozumiale trudności interpretacyjne. W źródłowych materiałach archiwalnych stosowane są na zamiennie różne nazwy, jak na przykład Okręg Zachodni, czy też Zakłady górnicze Oddziału Dąbrowskiego, Zakłady górnicze Oddziału Dąbrowa oraz Okręg Oddziału Dąbrowa. Por. Archiwum Państwowe w Katowicach. AGD - Archiwum Górnicze Dąbrowy [Górniczej] - AGD sygn. 316, 356, 362, 363, 364, 365, 366, 367, 382, 384, 398, 437
• 15. Łabęcki H., 1841: Górnictwo w Polsce. Opis kopalnictwa i hutnictwa polskiego, pod względem technicznym, historyczno-statystycznym i prawnym. Drukarnia J. Kaczanowskiego, Warszawa, 1. 1-538
• 16. Gąsiorowska N., 1922: Górnictwo i hutnictwo....
• 17. O reorganizacji górnictwa i oddaniu łąkowego pod zarząd Kommissji rządowej przychodów i skarbu, „Dziennik Praw Królestwa Polskiego", XI, 374
• 18. Por. Łabęcki H., 1841: Górnictwo w Polsce..., a także Jaros J., 1956: Organizacja rządowej administracji... oraz Jahoda K., 1961: Przyczynek do historii prawa górniczego i organizacji władz górniczych w Polsce, [w:] (pr. zbiór.) „Materiały z prac Rady", 30, E (2). „Górnictwo polskie w tysiącletnim okresie istnienia państwa polskiego". Wydaw. Geol., Warszawa, 84-116
• 19. Kalendarzyk Polityczny. Wydaw. F, Radziszewskiego, Warszawa - z lat 1819-1834 oraz Nowy Kalendarzyk Polityczny. Wydaw. J. Neto, Warszawa - z lat 1834-1849, oraz zbiór Archiwum Państwowego w Katowicach, AGD - Archiwum Górnicze Dąbrowy [Górniczej], a lakże Gąsiorowska N.. 1922: Górnictwo i hutnictwo..., Jaros J., 1968: Organizacja administracji górniczej.... Pazdur J., 1961: Organizacja i polityka górnicza..., Szczepański J., 1997: Modernizacja górnictwa i hutnictwa...
• 20. Zbiór w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie