Kontrola i ocena jakości wody w ochronie środowiska i zdrowia publicznego

• Autorzy: Guz K. , Doroszkiewicz W.

Warianty tytułu

EN

Control and assessment of water quality in the protection of environment and haelth

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Woda, jako jeden z cennych bogactw mineralnych, używana jest we wszystkich działach gospodarki narodowej. Wraz z rozwojem cywilizacji postępuje również degradacja środowiska naturalnego, między innymi ekosystemów wodnych. Poważnym problemem jest nadal nieprawidłowa gospodarka wodna wyrażająca się nadmierną eksploatacją wody i złą jakością środowisk wodnych wywołaną zanieczyszczeniami fizyczno-chemicznymi i mikrobiologicznymi. Wiele z tych czynników obniża walory użytkowe wody w codziennym życiu człowieka (woda pitna, rekreacyjna, gospodarcza itp.). Następstwem zanieczyszczenia wody, głównie związkami organicznymi i biogenicznymi, są niekorzystne zjawiska eutrofizacji i występowanie wszelkich chorobotwórczych czynników takich jak: toksyny, wirusy, zarodniki patogennych grzybów, zjadliwe bakterie i formy inwazyjne pasożytniczych pierwotniaków i helmintów. To z kolei stanowi poważny problem ekologiczny (zaburzenie naturalnej mikroflory wody) i epidemiologiczny (woda jako źródło zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt hodowlanych). Stałe monitorowanie środowiska wodnego stało się konieczne i zmierza w kierunku zarówno do poprawy stanu czystości jak i rewitalizacji ekosystemów wodnych. W kontroli i ocenie stanu jakości środowiska wodnego wciąż powszechnie stosuje się kompleksowe zestawienia wskaźników: organoleptycznych, fizyczno-chemicznych i biologicznych. Te ostatnie coraz częściej zwracają uwagę badaczom na całym świecie. Pozwalają one bowiem stwierdzać w dużym przybliżeniu czas i długość trwania skażenia mikrobiologicznego, rodzaj i źródło zanieczyszczenia, potencjalne zagrożenie zdrowotne wywołane obecnością patogenów, poziom trofizmu i stopień nasilonych procesów mineralizacji, a także wczesne zmiany środowiska wodnego (saprobowość, biomarkery molekularne i taksonów, bakteryjne testy sreeningowe w badaniach ekotoksylogicznych). Nadal trwają badania i poszukiwania uniwersalnych metod kontroli i oceny jakości środowiska wodnego na bazie miarodajnych i efektywnych bioindykatorów.

EN

Water as one of mineral resources is commonly in all branches of national economy. Together with civilization development the envinromental degradation of water ecosystems is growing up. Uncorret water economy, i. e. drainage on water resources and bad water quality caused by physico-chemical and microbiological pollutants is still serious problem. Many of those factors reduce water values in every day human life (drinking water, recreation water, economic water, etc.). Water pollution is caused by toxins, viruses, spores of pathogenic fungi, bacteria as well as invasive stages of parasitic protozoa and helminthes. It creats serious ecological problem (upsets in the ecological balance of natural water microflora) and epidemiological problem (water can be danger to public health). Constant environmental monitoring of water is necessary and goes towards both water cleanliness improvement and renaturalisation of water ecosystems. Presently in the control and assessment of water quality the complex of set indicators (organoleptic, physico-chemical and biological) are commonly used. The last one are more and more accepted. They show time and duration of microbical contamination, nature and source of pollution, potential danger to public health caused by the presence of pathogens, trophic level and degree of mineralization processes as well as early environmental changes of water (saprophytic indicators, molecular biomarkers, set of toxins, bacterial investigations). Experiments and search for a new universal methods of control and water assessment based on the reliable and effective bioindicators is carried out.

Słowa kluczowe

PL

wody powierzchniowe; czystość wód; zanieczyszczenia fizyko-chemiczne; zanieczyszczenia mikrobiologiczne; eutrofizacja wód; monitoring wód; biomarkery; bioindykator

EN

monitoring; surface water; water cleanliness; chemical contamination; physico-chemical indicators; microbiological indicators; biomarkers; ecotoxicological assay

• Wydawca: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe
• Czasopismo: Ekologia i Technika
• Rocznik: 2003
• Tom: R. 11, nr 4
• Strony: 22--31
• Opis fizyczny: Bibliogr. 85 poz.

Twórcy

autor

Guz K.

• Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Przyrodniczych, Instytut Genetyki i Mikrobiologii, Zakład Mikrobiologii, 51-148 Wrocław, ul. Przybyszewskiego 63

autor

Doroszkiewicz W.

• Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Przyrodniczych, Instytut Genetyki i Mikrobiologii, Zakład Mikrobiologii, 51-148 Wrocław, ul. Przybyszewskiego 63

Bibliografia

• [1] Paluch J. (red.). (1973). Mikrobiologia wód. PWN, Warszawa.
• [2] Boschet A.F., Nixon S.C., Lack T.J. (2001). European Topic Center on Inland Water. Annual topic update 2000. topic report 2. EEA, Copenhagen: 13- 25.
• [3] Boschet A.- F., Wahliss W., Lack T. J. (1999). Inland Water. Annual topic update 1998. Topic report 2. EEA, Copenhagen: 9- 29.
• [4] Lack T., Gardner M., Cullingford R. (2003). Eurowatemet: towards an index of quality of the national data in Waterbase, technical report 98. EEA, Copenhagen: 6- 20.
• [5] Luxemgurg: Office for Official Publications of European Communitis. (2003). Environmental signals 2002. Benchmarking the millenium- summary. EEA, Copenhagen: 2- 22.
• [6] Raport Europejskiej Agencji Środowiska. (2000). Środowisko w Uni Europejskiej. Przyroda Polska(10).
• [7] Scheidleder A., GrathJ., Winkler G., Staerk U., Koreiman C., Gemeiner C. 1999. Groundwater quality and quantity in Europe. EEA, Copenhagen: 12- 101.
• [8] Kamieński Z. (red.). (1998). Stan środowiska w Polsce. Raport Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska; rozdz.: 2.1, 2.3, 3.3. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa.
• [9] Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w latach 1997 - 1998. (1999). Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wrocław: 15, 88- 200.
• [10] Staśko S. (red.). (1999). System wodny Odry i instytucje jej dorzecza. Wyd. IMS Sp. Z o. o, Wrocław: 35- 99.
• [11] Kurnatowska A. (2001). Ekologia i jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy medycznej. PWN, Warszawa.
• [12] Cullingford R., Nixon S., Bjerkeng B. (2003). Eurowaternet: technical guidelines for implementation in transitional, costal and marine waters. Technical report 97. EEA, Copenhagen: 26- 30.
• [13] Luxemgurg: Office for Official Publications of European Communitis. (2003). Europe’s water: An indicator- based assessment summary. EEA, Copenhagen: 7- 22.
• [14] Zioła A., Szymański M., Kaźmierczak A., Kubiński A., Kuleczka M., Siepak M., Siepak J. (2003). Wpływ presji antropogenicznej na stan czystości wód jezior okolic Trzcianki. Ekologia i Technika, Vol. 9, Nr 1.
• [15] Baan P. J. A., Gwenereld G. J. J. (2003). testing of indicators for the marine and coastal environment in Europe. Part 2: Hazardous substances. Technical report 85. EEA, Copenhagen: 7- 23.
• [16] Baker K. H., Bovard D. S. (1996). Detection and occurrence of indicator organisms and pathogens. Wat. Environm. Res. (68): 406- 417.
• [17] De Pauw N., Hawkes H. A. (1993). Biological monitoring of river water qaulity. W: River water quality monitoring and control, W. J. Walley & S. Judd (eds.). Aston University, U. K: 87- 111.
• [18] Kańska Z., Grabińska- Łoniewska A., Łebkowska M., Rzedowska E. (1998). Ćwiczenia laboratoryjne z biologii sanitarnej. Część 1 i 2. Wyd. Polit. Warszawskiej, Warszawa.
• [19] Kocwa E. (1971). Mikrobiologia i hydrobiologia. Wyd. Polit. Krakowskiej, Kraków.
• [20] Pawlaczyk- Szpilowa M. (1980). Mikrobiologia wody i ścieków. PWN, Warszawa.
• [21] Staniszewska M., Hajduk E. (2001). Czyste i pachnące? Dlaczego na polskich plażach pełno jest glonów. Biuletyn Polskiego Klubu Ekologicznego (7).
• [22] Wójcik M. (2003). Saprobowość i troficzność. Przyroda, serwis internetowy.
• [23] Wójcik M. (2003). Biologiczna analiza wód. Przyroda, serwis internetowy.
• [24] Wlazło D. (2001). Ożywienie Europejskich rzek. Biuletyn Polskiego Klubu Ekologicznego (5).
• [25] Tyski S., Krogulska B.(l 999). Mikrobiologiczne kryteria jakości wody przeznaczonej do różnych celów- obowiązujące zalecenia i przepisy oraz projekty nowelizacji. Mikrob. Med. 4 (21): 9- 17.
• [26] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Z dnia 16 grudnia 2002r.), Dz. U. 02.212.1799.
• [27] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2000r. w sprawie szczególnych warunków i wymagań sanitarnych przy produkcji naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych oraz wód stołowych w opakowaniach jednostkowych, Dz. U. Nr 4 poz. 38.
• [28] Elbanowska H., Zerbe J., Siepak . (1999). Fizyczno-chemiczne badania wód. Wyd. Nauk. UAM, Poznań.
• [29] Alloway B. J., Ayres D. C. (1999). Chemiczne podstawy zanieczyszczenia środowiska. PWN, Warszawa.
• [30] Bączkowski W., Bodzek D. (1998). Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne w naturalnym środowisku człowieka- pochodzenie, występowanie, toksyczność, oszacowanie emisji w Polsce. Arch. Ochr. Środ. Nr 3 - 4.
• [31] Dojlido J., Dożańska W., Hermanowich W., Koziorkowski B., Zerbe J. (1999). Fizykochemiczne badanie wody i ścieków. Arkady, Warszawa.
• [32] Niedzielski P., Siepak M., Przybyłek J. Siepak J. (2002). Arsen, antymon i selen w wodach miasta Poznania- mikrozanieczyszczenia czy mikroskładniki. Wyd. Nauk. UAM, Poznań.
• [33] Świderska-Bróż M. (1993). Mikrozanieczyszczenia w środowiska wodnego. Wyd. Polit. Wrocławskiej, Wrocław.
• [34] Świderska- Bróż M. (1985). Interakcje związków humusowych z wybranymi metalami ciężkimi oraz jej wpływ na usuwanie wybranych metali z wody. Wyd. Polit. Wrocławskiej, Wrocław.
• [35] Gacka-Grzesikiewicz E. (2001). Program ochrony dolin rzecznych w Polsce. Przyroda Polska (2).
• [36] Pawlaczyk- Szpilowa M. (1993). Biologia i ekologia wód. Wyd. Polit. Wrocławskiej, Wrocław.
• [37] Pawlaczyk- Szpilowa M. (1973). Biologia sanitarna. Wyd. Polit. Wrocławskiej, Wrocław.
• [38] Kurnatowska A. (1997). Ekologia i jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy. PWN, Warszawa.
• [39] Stosik M., Deptuła W., Poleszczuk G., Hłyńczak A Zielińska R. (1998). Próba opracowania nowego modelu oceny wód powierzchniowych. Mat. I Kraj. Kon. pt.: Biomarkery stanu środowiska wodnego. Zielona Góra: 6- 13.
• [40] Turoboyski L. (1976). Analiza biologiczna wody. Zesz. Nauk. ART. Olsztyn (6): 3- 15.
• [41] Welch E. B. (1992). Ecological effects of wastewater. Applied limmology and pollutant effects. Chapman & Hall, London.
• [42] Zaremba M. L. (1994). Podstawy mikrobiologii lekarskiej. PZWL, Warszawa: 177- 223, 550- 543, 585- 642, 778- 824.
• [43] Guidlines for drinking- water quality. Secend Ed., Vol. 1, Recommendations. (1993). WHO, Geneva.
• [44] Norma ISO 6222: (1988) (E) Water quality- Enumeration of viable microrganisms. Colony count by inoculation in or on a nutrient agar culture medium.
• [45] PN- 75/C- 04615/03. 1975. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne-oznaczanie liczby bakterii metodą płytkową.
• [46] Święcicka J., Buczek J., Hauschild T. (1997). Psychrofile i psychrotrofy. Post. Mikrob. XXXV, 2.
• [47] PN- 75/C- 04615/05. 1975. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne - oznaczanie bakterii grupy coli metodą fermentacyjno- probówkową.
• [48] PN- 75/C- 04615/07. 1975. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne - oznaczanie bakterii grupy coli typu kałowego (fekalnego) metodą fermentacyjno- probówkową.
• [49] Derrirse L. A. (1991). Streptococcal ecovar associated with different animal species: epidemiological significance of serogroup and biotupes. J. App. Bactenol. (71): 478- 483.
• [50] Charriere G., Mossel D. A., Beandeau P., Lecllerc. (1994). Assessment of the marker value of various components of the coliaerogmes group of Enterobacteriaceae and of a selection of Enterococcus spp. Fot the official monitoring of drinking water supplies. J. App. Bacteriol. (76): 336- 344.
• [51] Krogulska B., Szlachta R. (1996). Dobór podłoży do wykrywania paciorkowców kałowych w badaniach rutynowych wody. Rocz. Państwow. Zakł. Hig. (47): 319-323.
• [52] PN-75/C-04615/25. 1982 Wody i ścieki. Badania mikrobiologiczne – oznaczanie paciorkowców kałowych metodą filtrów membranowych (FM) i metodą probówkową.
• [53] PrPN-EN – 26461 – 2. Jakość wody – wykrywanie i oznaczanie ilościowe przetrwalników beztlenowców redukujących siarczyny (Clostridia) – metoda filtracji membranowej.
• [54] Kowal A.L., Świderska-Bróż M. (2000). Oczyszczanie wody. PWN, Warszawa.
• [55] PN- C- 0415/30: 1999. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne- oznaczanie bakterii Pseudomonas aeruginosa metodą filtrów membranowych.
• [56] PrPN- Z- 11001. Jakość wody- wykrywanie i oznaczanie bakterii z rodzaju Legionella.
• [57] Majewska A. C. (2001). Środowiskowe uwarunkowania chorób pasożytniczych.. Parazytologia w ochronie środowiska i zdrowia. Lonc E. (red.), Volumed, Wrocław: 163- 178.
• [58] Buczek J. (1998). Wirusy w środowisku wodnym .Mat. I Kraj. Kon. pt.: Biomarkery stanu środowiska wodnego, Zielona Góra: 33- 38.
• [59] Collier L., Oxford J. (1996). Wirusologia. PZWL Warszawa: 129- 151, 171- 253, 409- 425.
• [60] Lone E., Okulewicz A. (1996). Biologiczny monitoring z uwzględnieniem pasożytów. Wiad. Parazyt. 42: 29- 35.
• [61] Kadłubowski R. (red.). (1979). Zarys parazytologii lekarskiej. PZWL, Warszawa: 110- 124, 156- 252.
• [62] Witkowski J. Z. (2000). Rzeki, świadomość i przyroda. Biuletyn Polskiego Klubu Ekologicznego (10).
• [63] Pełechaty M., Pełechata A., Owsianny P. M., Burchardt L., Siepak J. (2002). Badania hydrobiologiczne na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego. Wyd. Nauk. UAM, Poznań.
• [64] Mudryk Z., Donderski W. (19980. Badania bakteriologiczne jezior estuariowych o zróżnicowanym statusie troficznym. Mat. I Kraj. Kon. pt.: Biomarkery stanu środowiska wodnego, Zielona Góra: 40- 56.
• [65] De Pauw N., Van Damme D., Bij De Vaate A. (1996). Manual for macroinvertebrate identification and water qaulity assessment. Manuskrypt.
• [66] De Pauw N., Ghetti P. P., Manzini P., Spaggiari R. (1992). Biological assessment methods for running water. W: Ecological assessment and control, P. J. Newman, M. A. Piavaux, R. A. Sweeting (eds.), Commission of the European Communities, Brussels: 217- 248.
• [67] Gacka- Grześkiewicz E. (2000). Różnorodność biologiczna dolin rzecznych. Przyroda Polska (10).
• [68] Persoone G., Janssen C. R. (1993). Freshwater invertebrate toxicity tests. W: Calow P. (ed.). Handbook of Ecotoxicology. Vol. 1, Chaper 4. Black- well Sci. Publ.
• [69] Slobe J. F., AlabasterrJ. S. (1982). Biological tests- screening test. W: Examination of Water for Pollution Control (ed.). Suess M. J., Pergania Press Oxford (3): 194- 200.
• [70] Turoboyski L. (1973). Organizmy wskaźnikowe I ich znaczenie ekologiczne. Acta Hydrobiol. (15): 259-274.
• [71] Slooff W. (1983). Benthic macroinvertebrates and water quality assessment: some toxicological considerations. Aquat. Toxicol. (4): 73- 82.
• [72] Tolkamp H. H. (1984). Biological assessment of water quality in running water using macroinvertebrates: a case study for Limburg, the Netherlands. Wat. Sci. Tech. (17): 867- 878.
• [73] Woodiwiss F. S. (1980). Biological monitoring of surface water quality- summary report. Commision of the European Communities.
• [74] Sladecek V. (1973). System of water quality from the biological point of view. Arch Hydrobiol (7): 1- 128.
• [75] Washington H. G. (1984). Diversity, biotica and similarity indices, a review with special relevance to aquatic ecosystems. Wat. Res. (18): 653- 694.
• [76] Żmijewski M. J., Bielecka L. (1998). Pelagiczne migratory, jako biomarkery mas wodnych Oceanu Południowego. Mat. I Kraj. Kon. pt.: Biomarkery stanu środowiska wodnego. Zielona Góra: 16-31.
• [77] Tittizer T., Kothe P. (1979). Posibilities and limitations of biological methods of water analysis. W: Biological Indicators of water quality. James A. & Evison L. (eds.). J. Wiley & Sons, Chichester: 4-19.
• [78] Młyńczak A Stosik M., Deptuła W., Poleszczuk G., Zielińska R. (1992). Parametry hematologiczno- immunologiczno- genetyczne oraz zawartość niektórych metali (Cd, Pb, Cu, Zn) u leszczy przebywających w wodach Odry Wschodniej i jeziora Dąbie. Mat. Kon. pt.: Działalność gospodarcza a ochrona środowiska przyrodniczego, Szczecin.
• [79] Siwicki A. K, Studnicka M., Morand M. (1998). Im- munotoksykologia porównawcza w kontekście jej zastosowania w monitoringu środowiska wodnego. . Mat. I Kraj. Kon. pt.: Biomarkery stanu środowiska wodnego, Zielona Góra:57- 63.
• [80] Skowroński T. (1994). Produkcja fitochelatyn u glonów jako reakcja na pobieranie kadmu. Biuletyn Informacyjny Lubelskiego Oddziału PAN (4).
• [81] ECETOX. (1993). Aquatic toxicity data evaluation. Technical Report 56. European Centre for Ecotoxicology and Toxicology of Chemicals. Brussele.
• [82] Słomczyńska B. (1997). Testy toksykologiczne w pracach ISO. W: Karska Z., Groniec M. (ed.). Badania toksykologiczne w ochronie wód. JAWQ, Warszawa: 69- 79.
• [83] Słomczyńska B. (1988). Metody określania toksyczności zanieczyszczeń wprowadzanych do wód. Wiad. Ekolog. (34); 307- 323.
• [84] Nałęcz- Jawecki G. (2003). Badania toksyczności środowiska wodnego metodą bioindykacji. Biul. Wydz. Farm. AM. (2), Warszawa.
• [85] Kopczyński A., Podsiadły T. 1999. Przydatność skryningowych testów bakteryjnych i testu SMART w ocenie genotoksycznych wody surowej i po różnych etapach uzdatniania. Zakład Higieny Komunalnej, Warszawa.