Średniowieczne lokacje miejskie nad Dunajcem. Czchów. Ze studiów nad budową i kształtem miasta lokacyjnego

• Autorzy: Malik R.

Warianty tytułu

EN

Medieval urban locations on the Dunajec River. Czchów. From the studies on building and layout of a located town

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Czchów - dziś niewielkie miasteczko położone w granicach województwa małopolskiego jest jednym ze starszych ośrodków miejskich Ziemi Krakowskiej. Jego początki sięgają co najmniej XIII wieku i związane są z przedlokacyjną fazą rozwoju tutejszej osady. Koniec tego okresu przypada na lata pomiędzy 1288 a 1333 rokiem, kiedy to Czchów otrzymuje prawo lokacyjne i staje się miastem. W fazie trzeciej otrzymuje ono umocnienia obronne. Zamknięte obwodem obronnym miasto zmieniło swój dotychczasowy charakter z układu dynamicznego w kierunku układu statycznego posiadającego wyraźnie wyznaczone i nieprzekraczalne ramy dalszego rozwoju przestrzennego. Faza czwarta - kończąca w zasadzie okres - średniowiecznego rozwoju przestrzennego Czchowa odpowiada dogęszczeniu osadnictwa wewnątrz obwodu obronnego miasta. Związana jest tez z jego wyjściem poza narys umocnień obronnych i początkami formowania się struktur przedmiejskich Czchowa.

EN

Czchów - today a small town situated in the Lesser Poland Voivodeship is one of the oldest urban centres in the Krakow area. Its beginnings date back at least to the 13th century, and are associated with the phase of the development of the local settlement from before the location period. That period ended between 1288 and 1333, when Czchów was granted its location rights and became a town. At he third phase, defensive fortifications were built around Czchow. The town enclosed within the surrounding defensive walls changed its previously dynamic character towards more static one, with clearly defined and impassable boundaries of further spatial development. The fourth phase, which practically ended the medieval period of Czchow spatial development, witnessed the increase in the number of inhabitants settling within its defensive perimeter. It was also connected with the town transgressing the fortification outline and the beginnings of the formation of suburban areas in Czchow.

Słowa kluczowe

PL

średniowiecze; miasto średniowieczne; miasto lokacyjne; Czchów; Dunajec

EN

Middle Ages; medieval town; located town; Czchów; Dunajec

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2008
• Tom: Nr 24
• Strony: 48--56
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., fot.

Twórcy

autor

Malik R.

Bibliografia

• 1. A. Hirschberg, Stosunki osadnicze w dobrach klasztoru tynieckiego w począ¹tkach jego istnienia, Lwów 1925.
• 2. S. Mastalerz, F. Sikora, Osadnictwo i stosunki własnościowe w regionie tarnowskim do końca XVI wieku, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t.1, pr. zb. pod red. F. Kiryka i Z. Ruty, Tarnów 1981.
• 3. F. Kiryk, Miasta regionu tarnowskiego, [w:] Tarnów. Dzieje miasta i regionu, t.1, op. cit., Tarnów 1981; tenże, Rozwój urbanizacji Małopolski XIII . XV wieku. Województwo Krakowskie (powiaty południowe), Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Monografia nr 70, Kraków 1985, s. 49-59.
• 4. A. Żaki, Archeologia Czchowa nad Dunajcem, cz. I, Zamczysko Baszta w świetle wstępnych badań, Acta Archeologica Carpathica, nr 9/1967, z. 2, s. 59-67.
• 5. A. Szpunar, Czchów, stanowisko 1 . zamek, woj. Tarnów, badania 1983, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego O.rodka Archeologicznego za rok 1993, Rzeszów 1994, s. 327-337
• 6. A. Szpunar, B. Szpunar, A. Michta, Czchów . zamek, stanowisko 1. Dokumentacja badań archeologicznych, mpis. Muzeum Okręgowe w Tarnowie, 2001
• 7. L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, red. L. Kajzer, Warszawa 2001.
• 8. M. Pietrusińska, Katalog zabytków, bibliografia [w:] Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, pr. Pod red. M.Witwickiego, Warszawa 1971, t.1
• 9. A. Włodarczyk, Czchów. Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Panny Marii, [w:] Architektura gotycka w Polsce, pr. zbiorowa pod red. A. Mroczki i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995.
• 10. Z. Beiersdorf, B. Krasnowolski, Czchów, studium historyczno-urbanistyczne, mpis., PKZ Kraków 1980, arch. WKZ Tarnów oraz ROSODK Kraków
• 11. B. Krasnowolski, Zabytkowe układy urbanistyczne na obszarze Ziemi Krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. I, Miasta Ziemi Krakowskiej, chronologia procesów osadniczych i typologia układów urbanistycznych
• 12. Katalog lokacyjnych układów urbanistycznych, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2004.
• 13. S. Kutrzeba, S¹dy ziemskie grodzkie, s.12, zob. też Źródła Dziejowe (dalej D) Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1886, t. XIV, s. 8 i 17.
• 14. W. Pałucki, Kasztelania czchowska, Warszawa 1964, s. 18
• 15. Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, t. 1-19, Lwów 1870-1906, VI, nr 114; S. Mataszew, Zarys dziejów powiatu brzeskiego do roku 1772, [w:] Ziemia Biecka, Kraków 1966
• 16. A. Żaki, Karpacka ekspedycja archeologiczna w latach 1951-1955, Sprawozdania Archeologiczne, t. V/1959. s. 206-208.
• 17. A. Michta, Zamek w Czchowie, (zbiory IHA i KZ PK).
• 18. Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876-1905, t. I, nr 137, t. III, s. 134-135.
• 19. Album Paleoghraphium, wyd. S. Krzyżanowski, opatrzony tekstem W. Semkowicz i S. Budkowa, Kraków 1935, s. 42.
• 20. Zbiór Dokumentów Małopolskich (dalej ZDM), wyd. S. Kura i Sułkowska-Kurasiowa, cz. 1-8, Kraków-Wrocław 1962-1975, I, nr 31
• 21. Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, wyd. S. Kętrzyński i S. Smolka, Lwów 1875, nr 36. Archiwum Diecezjalne (dalej AD) 514, k. 39, 64, 81, 125; ASK XVIII, ks. 18, k. 33.
• 22. Dok. dep. 1268; AD 514, k. 25, 44, 198, 221; Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis, wyd. A. Przyśdziecki, t. 1-3, Kraków 1863-64, t. I, s. 174; t. II, s. 239-241
• 23. Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie, Akta wizytacji biskupich, sygn. AV cap. 1, k. 282.
• 24. Matricularum Regni Poloniae Summaria (dalej MS), t. IV, wyd. Th. Wierzbowski, Warszawa 1905-1919, nr 7463;
• 25. Lustracja województwa krakowskiego 1564, cz.1-2, wyd. J. Małecki, Warszawa 1962-1964 (dalej LK), I, s. 97; ZDM I, nr 31.
• 26. Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, t.1- 19, Lwów 1870-1906, t. IX, nr 32.