Badania nad budownictwem domów drewnianych Pacławia i okolic (powiat przemyski)

• Autorzy: Gosztyła M. , Motyl B.

Warianty tytułu

EN

Research on timber house construction in Pacław and its area (Przemyśl county)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł zawiera kontynuację, rozpoczętych przez znanych badaczy w latach 50. XX wieku badań domów drewnianych Pacławia w województwie podkarpackim. Problematyka budownictwa drewnianego ożyła na nowo w obliczu pojawiających się zagrożeń stopniowej likwidacji tych domostw. Przedstawiona koncepcja rodowodu domów drewnianych oscylująca pomiędzy warsztatem niemieckim a polskim wymaga dalszych archiwalnych badań. Natomiast przebadane ustroje architektoniczne i konstrukcyjne reprezentatywnych domów wykazują związki z systemem sumikowo-łątkowym połączonym konstrukcją ryglową. Stropy w izbach, sieni i stajni wykonywano jako drewniane nagie. Dachy o tzw. miękkiej linii, pierwotnie pokryte gontami albo słomą, budowano w oparciu o konstrukcję krokwiowo-jętkową. Część mieszkalna poprzez sień łączyła się ze stajnią i stodołą. Należy zauważyć, że elementy drewniane wykazują staranną obróbkę ciesielską. Fakt ten może wskazywać na działanie na tym terenie warsztatów budowlanych zatrudniających ludzi o wysokich kwalifikacjach zawodowych.

EN

The article describes the continuation of research on timber house in Pacław, Podkarpackie Voivodeship, initiated by well-known scientists during the 1950s. The issue of timber building was revived when faced with the danger of the house being gradually demolished. The presented concept of the timber house origin oscillating between the German and Polish workshop requires further research. On the other hand, the examined architectonic and construction systems of representative house display connections with the vertical-post log system joined by a spandrel beam construction. Ceilings in rooms, hallway and stables were made as bare wood. Roofs with the so called 'soft line', originally covered with shingle or straw, were built on the basis of the rafter - collar beam construction. The dwelling section was connected with the stable and the barn by means of the hallway. It should be noticed that wooden elements show traces of careful carpenter's treatment. The fact could indicate that building workshops with very high professional qualifications operated in the area.

Słowa kluczowe

PL

dom drewniany; ściany sumikowo-łątkowe; strop drewniany nagi; rygiel; dach krokwiowo-jętkowy; zabytek

EN

wooden house; vertical-post log walls; naked timber ceiling; spandrel beam; rafter-collar beam roof; monument

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2012
• Tom: Nr 31
• Strony: 44--56
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 , fot., rys.

Twórcy

autor

Gosztyła M.

autor

Motyl B.

• Katedra Konserwacji Zabytków, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Rzeszowskiej

Bibliografia

• [1] Bogusław Knotz, Opracowanie Fizjograficzne Szczegółowe do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miejscowości Kalwaria Pacławska, Geoprojekt Rzeszów 1977, maszynopis, w zbiorach Podkarpackiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu.
• [2] o. J. Marianowicz, o. W. Czarnecki, o. L. Sembratowic, Pacławska Kalwaria, Wydawnictwo Bazylianów, Żółkiew 1929.
• [3] Krzysztof Wolski, Osadnictwo dorzecza Wiaru w XV w., Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1956.
• [4] Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, Lwów 1888.
• [5] Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000.
• [6] Jan hr. Drohojowski, Kronika Drohojowskich, Kraków 1904.
• [7] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich, pod redakcją Bronisława Chlebowskiego, Warszawa 1895.
• [8] Kasper Lisiecki, Herbarz Polski, Lipsk 1839-1845.
• [9] Jerzy Sewer hr. Dunin-Borkowski, Spis nazwisk Szlachty Polskiej, Lwów 1887.
• [10] Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy, Lwów 1917.
• [11] Kazimierz Kuśnierz, Sieniawa, Rzeszów 1984.
• [12] O. Józef Symeon Barcik, Kalwaria Pacławska, Warszawa 1985.
• [13] Olgierd Łotoczko, Zabytkowa zabudowa drewniana Kalwarii Pacławskiej. Dokumentacja naukowo historyczna, 1975, w zbiorach Podkarpackiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu.
• [14] Marek Gosztyła, Jan Szpyt, Sanktuarium Męki Pańskiej i Matki Bożej w Kalwarii Pacławskiej, Kalwaria Pacławska 1999.
• [15] Stanisław Grodziński, Sejm Krajowy Galicyjski 1861-1914, Warszawa 1993.
• [16] Zabytki Architektury i Budownictwa w Polsce, Województwo Przemyskie, nr 33, Warszawa 1998.
• [17] Stefan Lew, Budownictwo ludowe dorzecza Sanu, Rzeszów 2003.
• [18] Franciszek Kotula, Pochodzenie domów przysłupowych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1957, nr 3/4.
• [19] Fryderyk Papee, Historia miasta Lwowa w zarysie, wydanie drugie, Lwów – Warszawa 1924.
• [20] Rocznik Przemyski, Tom III, TPN 1913-1922.
• [21] Ks. Szymon Starowolski, Polska albo opisanie położenia Królestwa Polskiego. Przewodnik po Kraju, w przekładzie A. Piskadły, Kraków 1976.
• [22] Maciej Stryjkowski, Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i Wszystkiej Rusi, Królewiec 1582.
• [23] Franciszek Bujak, Studia nad osadnictwem Małopolskim, Poznań 2001.
• [24] Andrea Palladio, Cztery księgi o architekturze, w przekładzie Marii Rzepińskiej, Warszawa 1955.
• [25] Adam Miłobędzki, Zarys dziejów architektury w Polsce, wydanie drugie, Warszawa 1968.
• [26] August Fenczak, Inwentarz Zespołu Akt Cechu Rzemieślników w Przemyślu – grupa zespołów z lat 1884-1951, wstęp, Archiwum Państwowe w Przemyślu.
• [27] Ustawa budownicza – ogniowa dla gmin wiejskich z 28 lipca 1786 r., w zbiorze ustaw i rozporządzeń administracyjnych pod redakcją J. Piwockiego, Lwów 1910, w zasobach Archiwum Państwowego w Przemyślu.
• [28] Ustawa budownicza dla wsi i pomniejszych miast i miasteczek z 13 października w zbiorze ustaw i rozporządzeń administracyjnych pod redakcją J. Piwockiego, Lwów 1910, w zasobach Archiwum Państwowego w Przemyślu.
• [29] Studium planu szczegółowego zagospodarowania przestrzennego Kalwarii Pacławskiej i Pacławia, Monika Trochym-Cynko i Koło Naukowe Studentów Wydziału Architektury, Instytut Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Politechniki Warszawskiej, w zbiorach Podkarpackiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków z siedzibą w Przemyślu.
• [30] Marek Gosztyła, Beata Jagieła, Reprezentatywne zabytki kultury materialnej Podkarpacia, Jarosław 2004.
• [31] Badania z dziejów społecznych i gospodarczych, pod redakcją Franciszka Bujaka, nr 29, Henryk Lepucki, Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji 1772-1790, Lwów 1928.
• [32] Józef Burszta, Dawne budownictwo „na sochy” w Wielkopolsce i jego zanik, „Ochrona Zabytków” VI, nr 4217, 1953.
• [33] Jerzy Czajkowski, Wiejskie budownictwo mieszkalne w Beskidzie Niskim i na przyległym Pogórzu, „Rocznik Muzeów Województwa Rzeszowskiego”, Tom 2, Rzeszów 1969.
• [34] Stanisław Jerzy Olczak, Władysław Jędrejek, Wacław Wiater, Roboty ciesielskie, stolarskie i dekarskie, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1961.