Ochrona zabytków i organizacja urzędów konserwatorskich w Polsce okresu międzywojennego (na przykładzie woj. pomorskiego) a unormowania Ustawy z dn. 23 VII 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

• Autorzy: Zimna-Kawecka K.

Warianty tytułu

EN

Monument protection and organisation of conservation offices during the interwar period in Poland (on the example of Pomeranian Voivodeship) and the norms in the Act from 23 July 2003 concerning monument protection and care for monuments

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule podjęto próbę przybliżenia problematyki ochrony zabytków w okresie międzywojennym w Polsce, wraz z organizacją i kompetencjami urzędów konserwatorskich i skonfrontowania z obecnie funkcjonującym w Polsce systemem prawnym. Reguluje go ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dn. 23 VII 2003 r. Organizacja urzędów konserwatorskich w obu omówionych okresach i zakres kompetencji poszczególnych organów związanych z ochroną zabytków posiadają wiele analogii, mimo kilkudziesięcioletniego przedziału czasowego, jakie je dzieli. Dekretem Rady Regencyjnej z 1918 r., a następnie Rozporządzeniem Prezydenta RP z dn. 6 III 1928 r. powołano okręgowych konserwatorów zabytków, którzy zostali włączeni w skład wojewódzkich urzędów, jako fachowi funkcjonariusze do spraw opieki nad zabytkami. Specyficzny status obecnych wojewódzkich konserwatorów podlegających organizacyjnie wojewodzie, a zarazem będących organem zespolonej administracji rządowej w województwie, jest rozwinięciem zasady ukształtowania struktury urzędowej w okresie międzywojennym. Oczywiście nie należy sądzić, że obecnie obowiązująca ustawa o ochronie zabytków pomijając doświadczenia kolejnych kilkudziesięciu lat XX w., czerpie wyłącznie bezpośrednio z ustawodawstwa okresu międzywojennego. Uwidacznia się tu zwłaszcza różnica w polityce administracyjnej państwa zmierzającej do decentralizacji, co widać w przekazaniu właściwości wojewódzkiego konserwatora zabytków jednostkom samorządowym. Ale i w tym wypadku takie przekazanie właściwości odnajdujemy już w okólniku wojewody z 1935 r. Warto zatem uzmysłowić sobie, że dokonania polskiej państwowej ochrony zabytków w latach dwudziestych zeszłego stulecia nie straciły na aktualności u progu XXI wieku. Współczesne konserwatorstwo kontynuuje i twórczo wykorzystuje myśl, doktryny i praktyki przedwojenne.

EN

The article attempts to popularise the issue of monument protection during the interwar period in Poland, with the organisation and competence of conservation offices, and to confront it with the legal system currently functioning in Poland which is regulated by the Ancient Monuments Protection and Preservation Act from July 23, 2003. Organisation of conservation offices in both discussed periods and the competence range of particular bodies associated with monument protection display numerous analogies despite the several decades that separate them. By the Decree of the Regency Council in 1918, and then the Regulation of the President of the Republic of Poland issued on March 6, 1928, regional monument conservators were appointed, who became members of voivodeship offices as professional officials to deal with issues concerning monument protection. The specific status of the present voivodeship monument conservators organisationally subordinate to the voivode, and at the same time being a body representing united government administration in the voivodeship, is a continuation of the principle of forming official structures during the interwar period. Naturally it should not be assumed that the currently binding legal Act concerning monument protection draws directly and exclusively from the legislature of the interwar period, ignoring the experience of the following decades of the 20th century. There is a clearly visible difference in the administrative policy of the state directed at decentralisation, which was noticeable when the rights of a Voivodeship Monuments Conservator were ceded onto local authority units. But even in this case such cession of rights can be found in the circular of the voivode from 1935. It is worth realizing that the achievements of Polish state monument protection service from the 1920s lost none of their relevance on the threshold of the 21st century. Present-day conservation services continue and creatively use the thought, doctrines and practices from the pre-war period.

Słowa kluczowe

PL

ustawa; prawo; ochrona zabytków; opieka nad zabytkami

EN

act; monument protection; care of monument

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2010
• Tom: Nr 27
• Strony: 123--144
• Opis fizyczny: Bibliogr. 33 poz., fot.

Twórcy

autor

Zimna-Kawecka K.

Bibliografia

• [1] Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Urząd Wojewódzki Pomorskiego w Toruniu 1919- 1939, sygn. 4303, 24528, 24531-24533, 24535-24537, 24539-24540, 24554-24556, 24564, 24567, 24573, 24575, 24578, 24586, 24588, 24606, 24611, 24617.
• [2] Archiwum miasta stołecznego Warszawy, Akta Konserwatora Zabytków m. st. Warszawy i woj. Łódzkiego 1919-1939, sygn. 390.
• [3] Archiwum Akt Nowych, Akta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1917-1939, sygn. 707.
• [4] Dekret Rady Regencyjnej z dn. 31 X 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury, „Dziennik Praw Państwa Polskiego” (DzPrPP), R. 1918, nr 16, poz. 36.
• [5] Dekret z dn. 3 I 1919 r. o zatwierdzaniu projektów pomników ze stanowiska artystycznego, DzPrPP, R. 1919, nr 5, poz. 93.
• [6] Ustawa w sprawie zmiany dekretu z dn. 3 I 1919 r., „Dziennik Ustaw” (DzU), R. 1934, nr 33 poz. 298.
• [7] Rozporządzenie Ministra Sztuki i Kultury z dn. 5 IV 1919 r. w przedmiocie organizacji urzędów konserwatorskich, „Monitor Polski” (MP), R. 1919, nr 81.
• [8] Rozporządzenie Ministra Sztuki i Kultury z dn. 5 IV 1919 r. w przedmiocie wpisywania zabytków sztuki i kultury do inwentarza, MP, R. 1919, nr 81.
• [9] Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 20 II 1922 r. w przedmiocie rozciągnięcia mocy obowiązującej dekretu o zatwierdzaniu projektów pomników ze stanowiska artystycznego na obszarze b. dzielnicy pruskiej, DzU, R. 1922, nr 14, poz. 123.
• [10] Rozporządzenie Ministra WRiOP z dn. 17 V 1924 r. o utworzeniu okręgowych komisji konserwatorskich, MP, R. 1924, nr 135, poz. 391.
• [11] Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską podpisany w Rzymie 10 II 1925 r., DzU, R. 1925, nr 72, poz. 501.
• [12] Rozporządzenie Ministra WRiOP z dn. 19 XII 1925 r. w sprawie mieszanych Komisji Konserwatorskich dla ochrony zabytków sztuki i kultury, znajdujących się w katolickich kościołach i lokalach kościelnych, DzU, 1926, nr 6, poz. 35.
• [13] Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 16 II 1928 o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli, DzU, R. 1928, nr 23, poz. 202.
• [14] Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 6 III 1928 r. o opiece nad zabytkami, DzU, R. 1928, nr 29, poz. 265.
• [15] Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 22 III 1928 r. o postępowaniu administracyjnym, DzU, R. 1928, nr 36, poz. 341.
• [16] Rozporządzenie Ministra WRiOP z dn. 17 VII 1928 r. o prowadzeniu rejestru zabytków, DzU, R. 1928, nr 76, poz. 675.
• [17] Instrukcja MWRiOP z dn. 2 VI 1930 r. o prawach i obowiązkach konserwatorów, MP, R. 1930, nr 156, poz. 239.
• [18] Rozporządzenie Ministra WRiOP i Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 15 I 1931 r. o utworzeniu okręgowych komisji konserwatorskich, DzU, R. 1931, nr 16, poz. 84.
• [19] Rozporządzenie Ministra WRiOP z dn. 16 VI 1931 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych o przekazaniu Wojewodom decyzji w sprawach zatwierdzania projektów pomników ze stanowiska artystycznego”, DzU, R. 1931, nr 62, poz. 502.
• [20] Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 23 IX 1932 r. o sposobie chronienia przedmiotów zabytkowych będących własnością państwa, DzU, R. 1932, nr 89, poz. 750.
• [21] Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską z dn. 28 VII 1993 r., DzU, R. 1998, nr 51, poz. 318.
• [22] Ustawa z dn. 23 VII 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, DzU, R. 2003, nr 162, poz. 1568 z późn. zm.
• [23] Ustawa z dn. 16 IV 2004 r. o ochronie przyrody, DzU, R. 2004, nr 92, poz. 880. 21.
• [24] Rozporządzenie Ministra Kultury z dn. 14 V 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, DzU, R. 2004, nr 124, poz. 1305.
• [25] „Dziennik Urzędowy Województwa Kujawsko-Pomorskiego z dn. 1 III 2004”, nr 25, poz. 325, 326.
• [26] Gruchalski Marek, Administracyjno-prawne formy działania w zakresie ochrony zabytków, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Eugeniusza Ochendowskiego na Wydziale Prawa UMK w Toruniu, mps, Toruń 2005.
• [27] Kaczmarek Hieronim, Zakrzewski Zygmunt, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 2, Poznań 2006, s. 298-299.
• [28] Karczewski Antoni, Problemy i zagadnienia opieki nad zabytkami w Polsce, cz. II, Kraków 1947.
• [29] Pruszyński Jan, Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, T. I, Kraków 2001, s. 344-345.
• [30] Pruszyński Jan, Ochrona zabytków w Polsce. Geneza, organizacja, prawo, Warszawa 1989, s. 79, 84.
• [31] Pruszyński Jan, Prawna ochrona zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1977, s. 27.
• [32] Wojciechowski Jarosław, Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki”, 1930/1931, nr 1-2, s. 3-33.
• [33] „Kurier Poznański”, R. 1925, nr 237 (5 X), s. 7.