Historia miasta zapisana w jego murach - refleksje o autentycznych pozostałościach i przeszłości odczytanej z ikonografii

• Autorzy: Kulig A.

Warianty tytułu

EN

History of a city recorded in its walls - reflections on authentic relics and the past deciphered from iconography

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Obraz dawnego miasta utrwalony w rycinach nakłada się nieraz na kształt współczesnego miasta. W sztychach odnajdujemy budowle znane i w podobnej postaci, zatem dokumentują one nieprzerwane istnienie w nieskażonej postaci - najważniejszych obiektów architektury, dominant pejzażu miasta. Ryciny przywołują też obraz obiektów dawno nieistniejących, zapomnianych lub ocalałych tylko we fragmentach, jak w przypadku średniowiecznych założeń obronnych: murów, bram, baszt. Obwarowania miast ukazane na historycznych rycinach są ważnym obiektem badań dziejów, szczególnie gdy zostały wiernie odzwierciedlone, np. w sposób perspektywiczny z lotu ptaka czy kartograficzny wraz z ukształtowaniem terenu. Ikonografia wraz ze źródłami pisanymi i badaniami archeologicznymi pozwala odtworzyć ich kształt, usytuowanie, odnaleźć relikty. Twórcy panoram miast XVII- i XVIII-wiecznych ukazywali je często od strony najlepiej zachowanych partii murów, z systemem wież, średniowiecznych fos, które traciły już znaczenie strategiczne. Przedstawiali też miasta z nowoczesnym systemem fortyfikacji i bastionów, często w stanie oblężenia, toczącej się wojny. Eksponowanie fortyfikacji miało podkreślić potęgę i obronny charakter miasta. W średniowiecznych przedstawieniach warownych miast stosowano podstawowe trzy typy ujęć: widok perspektywiczny z lotu ptaka, widok ogólny z boku ukazujący sylwetę zwaną panoramą, widok perspektywiczny zabudowy wnętrza miasta przedstawiony planistycznie, a bryłowo jedynie monumentalne obiekty i obwarowania. Pierwowzory przedstawień uznanych za wybitne wpływały silnie na utwory wtórne, wierne kopie bądź wersje swobodne w interpretacji na pograniczu fantazji i prawdy. Wersje naśladowcze często nie aktualizowały faktycznych zmian w zabudowie. Obowiązujące maniery grafiki wedutowej, jak na przykład "wysmuklanie", podwyższanie ważniejszych budowli, potęgowanie skali założeń militarnych, wpływały na przekształcenia rzeczywistości. Warto pamiętać o tych konwencjach przedstawień przy odczytywaniu treści historycznych wizerunków.

EN

A picture of an old town preserved in drawings sometimes overlaps the shape of a modern city. In old sketches we find familiar buildings and in a similar form, which thus document uninterrupted existence in an unblemished form of the most important architectural structures, dominating the city landscape. Prints also recall the images of objects no longer existing, forgotten or preserved merely in fragments, as is frequently the case with medieval defensive fortifications: walls, gates or towers. Town fortifications shown in historic prints constitute an important object of historical research, particularly when they were accurately copied, e.g. in perspective from a bird's eye view or cartographically together with the lie of the land- Iconography together with written records and archaeological excavations allows for recreating their shape, locations or find relics. The creators of panoramas of the 17th- and 18th-century towns frequently presented them from the side of the best preserved sections of walls, with a system of towers and medieval moats which were already losing their strategic importance. They also presented towns with modern systems of fortifications and bastions, frequently during a siege or an ongoing war. Exhibiting fortifications was to emphasise the power and defensive character of the town. In representations of medieval fortified towns three basic types of perspectives were applied: a bird's eye view perspective, a general view from one side showing the silhouette called the panorama, or a perspective view of the building development within the town as a planning representation, with only monumental edifices and fortifications marked as blocks. Original representations regarded as outstanding strongly influenced secondary works, faithful copies or free interpretations bordering on the edge of fantasy and truth. Imitations frequently neglected to update the actual changes in building development. Obligatory trends in veduta graphics as e.g. "slimming", heightening more significant buildings or increasing the scale of military layouts had their impact on transforming reality. Those depiction conventions are worth remembering about when interpreting the content of historic images.

Słowa kluczowe

PL

ikonografia; miasto; historia

EN

iconography; city; history

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2011
• Tom: Nr 29
• Strony: 126--134
• Opis fizyczny: Bibliogr. 26 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Kulig A.

Bibliografia

• [1] Banach J., Dawne widoki Krakowa, Kraków 1983.
• [2] Banach J., Kraków malowniczy. O albumach z widokami miasta z XIX wieku, Kraków 1980.
• [3] Blum H., Bochnak A., Dąbrowski J., Demel J., Rederowa D., Kraków jego dzieje i sztuka, Warszawa 1965.
• [4] Bogdanowski J., Barbakan krakowski jako dzieło „kluczowe” miasta, Teka KUiA, IX, 1975.
• [5] Bogdanowski J., Warownie i zieleń twierdzy Kraków, Kraków 1979.
• [6] Borowiejska-Birkenmajerowa M., Barbakan krakowski, Kraków 1979.
• [7] Cercha S., Katalog wystawy widoków starego Krakowa, Kraków 1910.
• [8] Dąbrowska-Budziło K., Panoramy Krakowa i ich przemiany w czasie, Teka KUiA, XII, 1978.
• [9] Dobrowolski T., Sztuka polska, Kraków 1974.
• [10] Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kraków 1971 (wyd. IV).
• [11] Dobrzycki J., Dawne warownie Krakowa, Kraków 1952.
• [12] Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. IV. Miasto Kraków, cz. X. Śródmieście, mury obronne i Plany, Rynek Główny, pod red. Michała Myślińskiego, Warszawa 2005.
• [13] Jakrzewska-Śnieżko Z., Gdańsk w dawnych rycinach, 1980.
• [14] Kawecki S., Opis miasta Krakowa w obrębie okopów w roku 1636, wyd. A. Chmiel (Bibl. Krak. 65, 1927).
• [15] Klein F., Planty krakowskie, Kraków 1914.
• [16] Kolak W., Ikonografia Krakowa w zbiorze rycin Grabowskiego, Rocz. Krak., XL, 1970.
• [17] Mączyński J., Ze starego Krakowa. Ulice. Bramy. Sienie, Kraków 1908.
• [19] Muczkowski J., Dawne warownie krakowskie, Rocz. Krak., XIII,1911.
• [20] Pachoński J., Dawne mury floriańskie, Kraków 1956.
• [21] Świszczowski S., Gródek krakowski i mury miejskie między Gródkiem a Wawelem, Rocz. Krak., XXXII, 1952.
• [22] Świszczowski S., Mury miejskie Krakowa, Ochrona Zabytków, 3, 1955.
• [23] Świszczowski S., Problemy murów miejskich w otoczeniu bramy floriańskiej w Krakowie, BHS, XXIV, 1962.
• [24] Tomkowicz S., Atlas planów, widoków i zdjęć architektonicznych z XVII, XVIII i XIX wieku, Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, IV, 1908.
• [25] Tomkowicz S., Kołłątajowski plan Krakowa z roku 1878, Rocz. Krak., IX, 1907.
• [26] Widawski J., Miejskie mury obronne w Państwie Polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.