O potrzebie badań ciesielskich konstrukcji młynów wietrznych na przykładzie prac konserwatorskich przy koźlaku z Bierzgłowa na ziemi chełmińskiej

• Autorzy: Prarat M.

Warianty tytułu

EN

On the need of research into windmill carpentry constructions on the example of conservation work on the post mill in Bierzgłowo in the Chełmno region

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Tekst dotyczy badań architektonicznych drewnianego wiatraka z Bierzgłowa na ziemi chełmińskiej. Obecny stan badań nad konstrukcjami ciesielskimi pozwala na nowe spojrzenie również na tego typu zabytek. Na podstawie inwentaryzacji pomiarowo-rysunkowej przeprowadzono analizę węzłów badawczych, rodzaju zastosowanego budulca oraz systemu ciesielskich znaków montażowych. Na ich podstawie możliwe było rozwarstwienie chronologiczne poszczególnych elementów. I tak do oryginalnych zaliczono główne elementy konstrukcyjne, takie jak sztember z podwalinami i mącznica, czy praktycznie wszystkie ściany szkieletowe. Przekształceniom uległ natomiast system transmisji i przemiału, a także konstrukcja dachu. Wiedza ta pozwala na wyartykułowanie podstawowych wniosków konserwatorskich. Powinny one być podstawą wszelkich prac przy zabytku, które w omawianym przypadku są bardzo zaawansowane. Bardzo zły stan spowodował wymianę większości substancji zabytkowej podczas prowadzonych prac. W przypadku architektury drewnianej, przy której dokonuje się tego rodzaju zabiegów, zdobyta podczas badań architektonicznych wiedza jawi się zatem jako jedyne źródło rejestrujące nie tylko warsztat cieśli, ale i wszelkie późniejszych zmiany w zabytkowej strukturze.

EN

The article concerns architectonic research conducted in the wooden windmill in Bierzgłowo, in the Chełmno region. The present state of research on carpentry constructions allows for a new outlook also on this type of historic building. On the basis of a measuring and drawing inventory, an analysis of research spots was carried out concerning kinds of building material used and a system of carpentry assembly marks. On its basis it was possible to chronologically stratify particular elements. And so the main construction elements, such as 'sztember' with its footings, and 'mącznica', or practically all framework walls, were recognized as original. However, the system of transmission and grinding as well as the roof construction have been transformed. Such knowledge allows for articulating the essential conservation conclusions that should be the basis of all work carried out in the historical building, which in the case in question is fairly advanced. The poor state of preservation resulted in replacing the most of historical substance during the conducted work. In the case of wooden architecture to which such treatment is applied, the knowledge obtained during architectonic research appears to be the sole source registering not only the carpenter's workmanship but also all changes introduced later into the historic structure.

Słowa kluczowe

PL

młyn wietrzny; prace konserwatorskie

EN

conservation works; windmill

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2011
• Tom: Nr 30
• Strony: 94--104
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Prarat M.

Bibliografia

• [1] W. Kalinowski, Dokumentacja zabytków techniki wiejskiej, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1978, nr 24.
• [2] J. Pazdur, Ideologiczne aspekty ochrony zabytków techniki (głos w dyskusji), „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1978, nr 24.
• [3] I. Pieczul, Dokumentacja młynów i wiatraków na przykładzie prac związanych z organizacją Muzeum Wsi Kieleckiej, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1978, nr 24.
• [4] K. Uszyński, Formy społecznego zagospodarowania zabytkowych młynów i wiatraków, „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”, 1978, nr 24.
• [5] W. Chodkowska, W krainie wiatraków [w:] X Polsko-Niemiecka Konferencja Architektura ryglowa – wspólne dziedzictwo, 22-24 września 2009, Szczecin 2009, s. 73-100; J. Adamczewski, Młynarstwo magiczne, Wrocław 2005.
• [6] J. Święch, Paltraki. Przyczynek do młynarstwa wietrznego na Kujawach, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Toruniu”, t. 2, Toruń 1999, s. 169-191; idem, Wiatraki. Młynarstwo wietrzne na Kujawach, Włocławek 2001; idem, Tajemniczy świat wiatraków, Łódź 2005.
• [7] U. Schaaf, Uwagi do metod badań architektonicznych konstrukcji drewnianych na przykładzie osiemnastowiecznej więźby mansardowej dworu Studzienka w Gdańsku, [w:] Problemy konserwacji i badań zabytków architektury, red. A. Kociałkowska, Studzienka 2007.
• [8] D. Mączyński, Znaki, inskrypcje i ślady na powierzchni drewna w zabytkowych konstrukcjach dachowych, „Wiadomości Konserwatorskie” 2009, nr 25, s. 28-37
• [9] M. Prarat, U. Schaaf, Wyniki badań historyczno-architektonicznych zagrody nr 4 w Niedźwiedziu, pow. Świecie – przyczynek do dyskusji nad metodyką badań drewnianej architektury wiejskiej dla celów konserwatorskich, [w:] Wobec zabytku... tradycje i perspektywy postaw. Studia dedykowane pamięci prof. Jerzego Remera, red. J. Raczkowski, E. Pilecka, Toruń 2010.
• [10] B. Baranowski, Polskie młynarstwo, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977, s. 17.
• [11] W. Łęga, Obraz gospodarczy Pomorza Gdańskiego w XII i XIII w., Poznań 1949, s. 130.
• [12] H. Wesołowska, Etnograficzne badania nad młynarstwem wiejskim Opolszczyzny, Opole 1961, s. 3.
• [13] Katalog zabytków sztuki w Polsce. Dawne województwo bydgoskie, t. XI, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 4, Dawny powiat chełmiński, oprac. T. Mroczko, Warszawa 1976, fig. 239.
• [14] W. Łęga, Ziemia chełmińska, Wrocław 1961.
• [15] Topographische Karte: nr 2578, Graudenz 1911; nr 2676, Culm 1906; nr 2677, Wabcz 1911; nr 2775, Rasmushausen 1906; nr 2776, Unislaw 1906; nr 2777, Papau 1911; nr 2778, Lissewo 1909; nr 2876, Birglau 1909; nr 2877, Culmsee 1909; nr 2878, Kielbasin 1910; nr 2976, Pensau 1940; nr 2977, Thorn 1909; nr 2978, Gramtschen 1944; nr 2479, Roggenhausen 1909; nr 2480, Lessen 1910; nr 2579, Okonin 1900; nr 2679, Rehden 1909; nr 2779, Briesen 1911; nr 1353, Wrotzk 1911; nr 1178, Skarlin 1928; nr 1268, Lemberg 1911; nr 2581, Gr. Plowenz 1926; nr 2780, Wittenburg 1911; nr 2580, Kgl. Lindenau 1911; nr 2680, Gosslershausen 1911; nr 2782, Strasburg Westpr. 1911; nr 2682, Pokrzydowo 1911.
• [16] Maercker H., Geschichte der ländlichen ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren ausdehnung von der abzweigung des Kreises Briesen in Jahre 1888, Danzig 1899-1900, s. 182.
• [17] Historia Torunia, red. M. Biskup, t. 2, Toruń 1992, cz. 1, s. 77.
• [18] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich, t. 1, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, s. 221.
• [19] Topographische Karte, nr 2876, Birglau 1909.
• [20] J. Adamczewski, Koźlak reaktywacja – finał blisko, „Nowości”, z dnia 7.10.2010, s. IV; R. Ponczek, Wiatrak wkrótce zaskrzypi…,
• [21] „Nowy informator gminny. Magazyn mieszkańców gminy Łubianka”, październik 2010, nr 7 (195), s. 1-2.