Radymno. Charakterystyka budowy przestrzennej miasta lokacyjnego w świetle analizy materiałów kartograficznych

• Autorzy: Malik R.

Warianty tytułu

EN

Radymno. Characteristics of the spatial layout of a chartered town in the light of an analysis of cartographic materials

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Radymno to małe miasteczko ulokowane na lewym brzegu Sanu, nad rzeką Radą w pół drogi pomiędzy Jarosławiem a Przemyślem. Badania zachowanych po dzień dzisiejszy reliktów dawnego układu przestrzennego miasta lokacyjnego dostarczają licznych dowodów na to, iż układ ten przeszedł tę samą drogę rozwojową, jaką przeszło wiele innych miast tego regionu zakładanych w okresie XIV i XV wieku. W początkowym okresie Radymno wytwarza dwa elementy - wieś i dwór obronny. Stały ekonomiczny wzrost wsi doprowadza z czasem do powstania miasta. Wybór miejsca lokacji pozwala na zastosowanie zgeometryzowanej ortogonalnej konstrukcji opartej na powszechnie stosowanym na Podkarpaciu modelu rynkowym. Elementy tego modelu, ich wielkość oraz sposób wzajemnego powiązania również wydają się być charakterystyczne dla niewielkich średniowiecznych miasteczek tego obszaru. Lata kolejne to czasy krzepnięcia tak wyznaczonego układu miejskiego. Jednoznaczne wyznaczenie granic miasta zmienia jego dotychczasowy charakter z dynamicznego na statyczny, zaś dalszy jego rozwój idzie już tylko po linii zagospodarowywania wolnego jeszcze miejsca, zawartego pomiędzy narysem obronnym a ortogonalnym jądrem miasta. Etap kolejny - to wyjście osadnictwa poza granice miasta. Powstające wówczas nowe struktury formułują się wzdłuż głównych traktów komunikacyjnych w sposób organiczny, na zasadzie poszukiwania wolnego miejsca i zajmowania go do celów osadniczych.

EN

Radymno is a small town located on the left bank of the San, on the River Rada, halfway between Jarosław and Przemyśl. Research of the relics of the former spatial layout of the chartered town preserved until today has yielded plenty of evidence to confirm that its layout has developed in the same way as many other towns founded during the 14th and 15th century in this region. In the initial period Radymno consisted of two elements - the village and the fortified manor. Constant economic growth of the village led in time to the creation of a town. The choice of location allowed for using the geometrised orthogonal structure based on the market square model generally applied in the region of Podkarpacie. Elements of that model, their size and their mutual interrelations also seem to be characteristic for small medieval towns in this area. Subsequent years were the time when the so marked out urban layout strengthened. Marking clearly the borders of the town changed its character from previously dynamic into static, and its further development was limited merely to developing the remaining empty space contained between the defensive outline and the orthogonal core of the town. The next stage involved settlers moving outside the town. The new structures created then were formed organically along the main traffic routes, on the basis of seeking free space and using it for settlement.

Słowa kluczowe

PL

Radymno; budowa przestrzenna; historia

EN

Radymno; spatial layout; history

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2011
• Tom: Nr 30
• Strony: 71--80
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys.

Twórcy

autor

Malik R.

Bibliografia

• [1] K. Gottfried, Z przeszłości Radymna, „Rocznik Przemyski”, t. X, Przemyśl 1965.
• [2] J. Malczewski, Miasta między Wisłoką a Sanem do początku XVI wieku. Rzeszów 2006.
• [3] J. Burszta, Zabudowa miasta Radymna w połowie XVIII w., „Roczniki Województwa Rzeszowskiego”, R.1/1958.
• [4] M. Horn, Miejski ruch osadniczy na Rusi Czerwonej do końca XV wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” (dalej RDSG), t. XXXV, r. 1974, Warszawa – Poznań 1974.
• [5] A. Prochaska, Radymno. Miasteczko i klucz biskupów przemyskich, „Prze- wodnik Naukowy i Literacki”, Dodatek miesięczny do „Gazety Lwowskiej”, R.XIX/1891, Lwów 1981.
• [6] M. Baliński, T. Lipiński, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym opisana, t. II, Warszawa 1845, s. 649
• [7] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, F. Sulimirskiego, t. IX, Warszawa 1888.
• [8] Władysław Opolczyk Mikołajowi Żelazna Głowa nadaje sołectwo wraz z prawem poboru czynszu od kramów (J. Krochmal, Przywilej lokacyjny wsi Radymno z 1377 r., Przemyśl 1984).
• [9] J. Kurtyka, Osadnictwo średniowieczne. Początki osady i miasta, (w:) Dzieje Rzeszowa, t. 1, red. F. Kiryk, Rzeszów 1984.
• [10] A.S. Fenczak, Lwów i Przemyśl. Z rozważań nad fazami rozwojowymi procesu wprowadzania prawa niemieckiego w ośrodkach miejskich Rusi Halicko – Włodzimierskiej w XII i XIV wieku, Rocznik Przemyski, t.23,
• [11] E. Dybek, Lokacje na prawie niemieckim w Ziemi Przemyskiej w latach 1354-1434, Lublin 2004.
• [12] Przywilej lokacyjny miast Lubaczowa z 1376 roku, oprac. M. Dalecki, Przemyśl 1991.
• [13] A. Gilewicz, Stanowisko i działalność gospodarcza Władysława Opolczyka na Rusi w latach 1372-1378, (w:) Prace badawcze wydane ku uczczeniu 50-lecia Akademickiego Koła Historyków Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie 1878-1928, Lwów 1928.
• [14] J. Motylewicz, Dzieje Kańczugi, Przemyśl 1984, s. 24-25, S. Szczur, Dzieje Leżajska do roku 1324, (w:) Dzieje Leżajska, pr. pod red. K. Baczkowskiego, J. Półćwiartka, Leżajsk 1996.
• [15] Przywilej lokacyjny wsi Rzozowa z 1359 roku, oprac. M. Proksa, wyd. II, Przemyśl 1994; S. Szaro, Z dziejów Brzozowa, (w:) Sześć wieków Brzozowa, Księga Pamiątkowa, Brzozów 1959.
• [16] A. Fastnacht, Średniowieczne osadnictwo w regionie brzozowskim, (w:) Brzozów. Zarys monograficzny, pr. zb. pod red. A.F. Adamskiego i innych, Brzozów 1990, s. 22-23.
• [17] P. Haszczyn., Zarys dziejów parafii w Krzywczy 1398-1998, Krzywcza 1998, s. 13-14; E. Dybek, Lokacje na prawie niemieckim…
• [18] K. Chłapowski, Dzieje dubiecka, Rzeszów 1983.
• [19] L. Włodek, Zarys dziejów Birży, Przemyśl 1981.
• [20] B. Jaśkiewicz, Dynów i okolice do początku XVI wieku (w:) Dynów. Studia z dziejów miasta, red. B. Jaśkiewicz i inni, Rzeszów 1995.
• [21] Miasta polskie w Tysiącleciu, t. II, s. 384; A. Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, cz. I, Brzozów 1991.