Stan rozpoznania użytków zielonych regionu kujawsko- pomorskiego (klasa Molinio-Arrhenatheretea)

• Autorzy: Ratyńska H. , Waldon B.

Warianty tytułu

EN

Status of grasslands (Molinio-Arrhenatheretea class) identification in Kuyavian-Pomerianian province

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W oparciu o dostępną literaturę, dane niepublikowane i własne rozpoznania przedstawiono zróżnicowanie zbiorowisk z klasy Molinio-Arrhenathe-retea w regionie kujawsko-pomorskim oraz oceniono stan ich poznania. Zwrócono uwagę na rolę użytków zielonych w zachowaniu różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego na poziomie roślinności i flory ze szczególnym uwzględnieniem "najcenniejszych" - rzadkich, zagrożonych i chronionych elementów. Zgodnie z najnowszym ujęciem syntaksonomicznym [65] w regionie zidentyfikowano 36 zbiorowisk z klasy Molinio-Arrhena-theretea (nie uwzględniając szeregu ugrupowań kadłubowych, o trudnej do ustalenia przynależności fitosocjologicznej), a 3 dalsze mogą zostać odnalezione. Aż 20 zbiorowisk (55,5%) należy do zagrożonych w skali kraju. Większość to częste i pospolite (łącznie 22-61,1%), a 14 (38,9%) reprezentuje rzadkie. Ochronie prawnej formalnie podlega 9 zespołów, reprezentatywnych dla 5 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika l Dyrektywy Siedliskowej [83]. Większość zbiorowisk, zajmujących znikomą powierzchnię, nie ma znaczenia gospodarczego. Stanowią one ważne z biocenotycz-nego punktu widzenia elementy szaty roślinnej, wpływające na bioróżnorodność regionu. Ze względu na rolę w produkcji paszy oraz rozległy areał występowania, do najistotniejszych należą zbiorowiska o ubogim składzie florystycznym trudnym do jednoznacznego zdefiniowania, a ponadto: Angelico-Cirsietum oleracei, Ranunculo repentis Alopecuretum pratensis, Molinietum coemleae sl., Arrhenatheretum elatioris, zb. Poa pratensis-Festuca rufara i Lolio perennis-Cynosuretwn cristati, co znalazło odzwierciedlenie w liczbie zdjęć fitosocjologicznych wykonanych w tych zbiorowiskach. Co najmniej 70 gatunków występujących wśród użytków zielonych to chronione i zagrożone, a przynajmniej 8 można uznać za wymarłe. Przedstawiono najistotniejsze czynniki wpływające na bardzo dynamiczne zmiany zachodzące w obrębie łąk i pastwisk w ostatnim półwieczu oraz zagrożenia dla istniejących zbiorowisk roślinnych i flory.

EN

Based on available literature, unpublished data, and own identification, diversity of communities from Molinio-Arrhenatheretea class grown in Kuyavian-Pomeranian province, has been presented. A special attention has been paid to the role of grasslands in maintaining the biological diversity of agricultural landscape on a level of vegetation and flora with particular emphasis laid on "the most valuable elements" (i.e. rare, endangered, and protected ones). According to a contemporary syntaxonomic understanding [65], 36 communities from Molinio-Arrhenatheretea class (not considering a variety of fragmentarily developed communities of phytosociological affinity difficult to determine) have been identified in studied region, while another 3 ones can be found. Up to 20 communities (55.5%) are endangered on a scale of Poland. Most of them are often and common ones (in to tal 22- 61.1%), whereas 14 (38.9%) represent rare communities. Nine associations representative for 5 types of natura! habi-tats (from Attachment No l of Habitats Directive) are formal subject to legal protection. Most of communities occupying inconsiderable areas, are not economically important. From a biocenotic point of view, they are significant elements of vegetation and affect the biodiversity of the region. Considering the role in fodder production and large acreage, communities of poor floristic composition, that are difficult to univocally defining, are the most significant, as well as following: Angelico-Cirsietwn oleracei, Ranunculo repentis-Alnpecuretum pratensis, Molinietum coeruleae sl., Arrhenatheretum elatioris, Poa pratensis-Festuca rubra comm., and Lolio perennis-Cynosuretum cristati, which has been reflected in the number of phytosociological releves taken in these communities. At least 70 specłes grown within grasslands are protected and endangered, and at least 8 can be considered as extinct. The most important factors affecting very dynamic alterations present within meadows and pastures for the last 50 years, as well as threats for existing plant communities and flora have been underlined.

Słowa kluczowe

PL

flora; roślinność użytków zielonych; region kujawsko-pomorski; syntaksonomia; zagrożenia; ochrona

EN

flora and vegetation of grassland; Kujavian-Pomeranian region; syntaxonomy; threat; protection

• Wydawca: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe
• Czasopismo: Ekologia i Technika
• Rocznik: 2012
• Tom: R. 20, nr 1
• Strony: 47--62
• Opis fizyczny: Bibliogr. 97 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Ratyńska H.

autor

Waldon B.

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Instytut Biologii Środowiska, Zakład Botaniki, 85-093 Bydgoszcz, Al. Ossolińskich 12

Bibliografia

• 1. Barabasz B. 1997. Zmiany roślinności łąk w północnej części Puszczy Niepołomickiej w ciągu 20 lat. Stud. Natur. Ser. A 43: 1-99.
• 2. Bator I. 2005. Stan obecny i przemiany zbiorowisk łąkowych okolic Mogilan (Pogórze Wielickie) w okresie 40 lat. Fragm. Flor. Geobot. Suppl. 7, 97 ss.
• 3. Bednarek B., PrusinMewicz Z. 2001. Zróżnicowanie i rozmieszczenie gleb. [W:] Przyroda województwa kujawsko-pomorskiego. A. Przystalski (red.). Kujawsko-pomorski Urząd Wojewódzki, Konserwator Przyrody, Bydgoszcz: 33-40.
• 4. Brzeg A., Wojterska M. 1996. Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Wielkopolski wraz z oceną stopnia ich zagrożenia. Bad. Fizjogr. nad Polską Zach. s. B. 45: 7-40.
• 5. Brzeg A., Wojterska M. 2001. Zespoły roślinne Wielkopolski, ich stan poznania i zagrożenie. [W:] Szata roślinna Wielkopolski i Pojezierza Połudnlowopomorskiego, Przewodnik sesji terenowych 52. Zjazdu PTB, 24-28 września 2001. M. Wojterska (red.). Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 39-110.
• 6. Ceynowa-Giełdon M., Waldon B. 2001. Flora i zbiorowiska roślinne rezerwatu stepowego w Gnieźnie. Zesz. Nauk. Akad. Byd. Stud. Przyr. 15: 5-96.
• 7. Cramer V. A., Hobbs R. J. (red.) 2007. Old elds: dynamics and restoration of abandoned farmland. Island Press, Washington, DC.
• 8. Dąbrowski M., Leszczyńska-Deja K., Machnikowski M. (red.) 2004. Raport o stanie przyrody województwa kujawsko-pomorskiego stan na dzień 30 kwietnia 2004 r. Grabowski Drukarnia. Bydgoszcz, 117 ss.
• 9. Denisiuk Z. 1978. Ochrona łąk naturalnych. [W:] Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego 1: 237-277. W. Michajłow, K. Za-bierowski (red.). Zakł. Ochr. Przyr. PAN, PWN. Warszawa-Kraków.
• 10. Dołek M., Geyer A. 2002. Conserving biodiversity on calcareous grassland in the Franconian Jura by grazing: a comprehensive approach. Biol. Conserv. 104: 351-360.
• 11. Elberse W.T., van den Bergh J.P., Dirven J.G.P. 1983. Effects of use and mineral supply on the botanical composition and yield of old grassland on heavy-clay soil. Neth. J. Agric. Sci. 31: 63-88.
• 12. Falińska K. 2004. Ekologia roślin. Wyd. trzecie, poprawione i uzupełnione. PWN. Warszawa, 511ss.
• 13. Fenner M., Thompson K. 2005. The ecology of seeds. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
• 14. Garcia A. 1992. Consendng the species-rich meadows of Europę. Agric. Ecosyst. and Envir. 40: 219-232.
• 15. Grubb P. J. 1977. The maintenance of species-richness in plant communities: the importance of the regeneration niche. Biol. Rev. 52: 107-145.
• 16. Grynia M. 1962. Łąki trzęślicowe Wielkopolski. PTPN, Prace Kom. Nauk Roln. Kom. Nauk Leśn. 13, 2: 145-262.
• 17. Heise W. 2006 (mscr). Skład florystyczny i rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych w dolinie środkowej Noteci. Praca magisterska. UMK, Toruń.
• 18. Herbich J. (red.) 2004. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Tom l, 2, 3. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
• 19. Heubes J., Retzer V., Schmidtlein S., Beierkuhnlein C. 2011. Historical Land Use Ex-plains Current Distribution of Calcareous Grassland Species. Folia Geobot. 46:1-16.
• 20. Jasnowski M., Unicki P. 1988. Przykłady przeobrażeń gleby i roślinności pod wpływem zmian stosunków wodnych. [W:] Zasoby glebowe i roślinne - użytkowanie, zagrożenie, ochrona. R. Olaczek (red.). PWRiL, Warszawa: 427-469.
• 21. Jongman R.H.G. (ed.). 1996. Ecological and landscape consequences of land use change in Europę. Proceedings of the first ECNC seminar on land use change and its ecological conseąuences. 16-18 February 1995 Tilburg, The Netherlands. ECNC 2.
• 22. Kępczyński K. 1960. Zespoły roślinne Jezior Skępskich i otaczających je łąk. Studia Soc. Sci. Toruń. Suppl. 6. 244 ss.
• 23. Kępczyński K. 1965. Szata roślinna Wysoczyzny Dobrzyńskiej. Wyd. UMK, Toruń. 321 ss.
• 24. Kępczyński K. 1975. Zbiorowiska roślin sy-nantropijnych na terenie miasta Bydgoszczy. Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 17. 219 ss.
• 25. Kępczyński K., Ceynowa-Giełdon M. 1988. Roślinność brzeżna Zalewu Koronowskiego w okresie obniżonego poziomu wody w zbiorniku. Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 29, 63: 25-51.
• 26. Kępczyński K., Matuszkiewicz J.M., Ćwikliński E., Jasnowski M., Markowski S., Olaczek R., Wojterska H., Wojterska M., Wojterski T. 1995. Arkusz 5. Pojezierze Wielkopolskie i Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie. [W:] Potencjalna Roślinność Naturalna Polski. Mapa przeglądowa 1:300 000. W. Matuszkiewicz, J.B. Faliński, A.S. Kostrowicki, J.M. Matuszkiewicz, Olaczek R., T. Wojterski (red.). Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania.
• 27. Kępczyński K., Noryśkiewicz A. 1992. Szata roślinna wybranych torfowisk w północnej części Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 40, 79: 59-120.
• 28. Kępczyński K., Rutkowski L. 1992. Interesujące zbiorowiska roślinne w dolinie Dolnej Wisły na odcinku Nowe-Gniew. Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 40: 187-204.
• 29. Kępczyński K., Załuski T. 1987. Szata roślinna rezerwatu „Szumny Zdrój". Stud. Soc. Scient. Toruń. Sec. D (Botanica). 11, 6: 1-49.
• 30. Kępczyński K., Załuski T. 1988. Udział Betula humilis Schrk. w różnych zbiorowiskach roślinnych na Pojezierzu Dobrzyńskim. Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 34: 3-23.
• 31. Kępczyński K., Załuski T. 1991 a. Zróżnicowanie roślinności łąk trzęślicowych w dolnym odcinku doliny Rakutówki. Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 36: 41-55.
• 32. Kępczyński K., Załuski T. 1991b. Szata roślinna projektowanego rezerwatu „Dębice". Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 34, 74: 1-40.
• 33. Kępczyński K., Zielski A. 1974. Zespoły roślinne jeziora Mieliwo i torfowiska do niego przyległego w powiecie brodnickim. Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 16: 125-167.
• 34. Kępczyński K., Zienkiewicz I. 1974. Zbiorowiska ruderalne miasta Torunia. Stud. Soc. Scient. Toruń. Sec. D (Botanica). 10, 2: 1-53.
• 35. Kondracki J. 1998. Geografia fizyczna Polski. PWN. Warszawa, 440 ss.
• 36. Kotańska M. 1993a. Responseofwetmeadows of the Calthion alliance to variations of weather and management practices - a thirteen-year study of permanent plots. Studia Naturae 40, 40 ss.
• 37. Kotańska M. 1993b. Dynamics of wet meadow communities (Colthion alliance) in the Wierzbanówka valley in 1976-1988. Frag. Flor. Geobot. 38, 2: 593-619.
• 38. Kornaś J., Dubiel E. 1990. Przemiany zbiorowisk łąkowych w Ojcowskim Parku Narodowym w ostatnim trzydziestoleciu. Prądnik. Pr. Muz. Szafera 2: 97-106.
• 39. Kornaś J., Medwecka-Kornaś A. 2002. Geografia roślin. PWN. Warszawa, 287 ss.
• 40. Krasicka-Korczyńska E. 2008. Flora łąk w Dolinie Kanału Bydgoskiego. [W:] Zasoby przyrodnicze i kulturowe drogi wodnej Wisła-Odra. D. Szumińska (red.). Urząd Marszałkowski woj. kuj.-pom. Inst. Geogr. UKW, Bydgoszcz: 38-50.
• 41. Krasicka-Korczyńska E., Załuski T., Ratyń-ska H., Korczyński M. 2008. Roślinność siedlisk łąkowych i użytków przyrodniczych w regionie kujawsko-pomorskim. Podręcznik dla doradców rolnośrodowiskowych. Kujawsko-pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, Minikowo, 182 ss.
• 42. Kucharski L. 1996. Szata roślinna gleb hydro-genicznych Kujaw Połudnlowych. III. Zespoły i zbiorowiska roślinne łąk, torfowisk i zarośli. Acta Univ. Lodź. Folia Bot. 11: 33-63.
• 43. Kucharski L. 1997. Roślinność łąk w województwie skierniewickim i jej zmiany w bieżącym stuleciu. Przegl. Przyr. 7, 1/2: 63-72.
• 44. Kwinichidze M., Marcinek J. 1957. Zagadnienia degradacji gleb łąkowych wytworzonych z torfów w dolinie Noteci. Rocz. Nauk Roln. T. 72-F-2: 657-728.
• 45. Losvik M.H. 1988. Phytosociology and ecology of old hay meadows in Hordaland western Norway in relation to management. Vegetatio 78: 157-187.
• 46. Losvik M.H. 1993. Hay meadow communities in western Norway and relations between vegetation and environmental factors. Nord. J. Bot. 13: 195-206.
• 47. Lundekvam H.E., Gauslaa Y. 1986. Phytosociology and ecology of mown grasslands in western Norway. Meld. Norg. LandbrHrgsk. 65, 22: 1-26.
• 48. Mac Donald D., Crabtree J.R, Wiesinger G., Dax T., Stamou N., Fleury P., Lazpita J.G., Gibon A. 2000. Agricultural abandonment in mountain areas of Europe: environmental conseąuences and policy response. J. Environ. Mań. 59: 47-69.
• 49. Mander U., Aaviksoo K., Palang H., Yisse U. 1996. Landscape change and ecological conseąuences in Estonia in the twentieth century. [In:] Ecological and landscape conseąuences of land use change in Europe. R.H.G. Jongman (ed.). Proceedings of the first ECNC seminar on land use change and its ecological consequences. 16-18February 1995 Tilburg, The Netherlands. ECNC 2: 314-335.
• 50. Marrs H. 1993. Soil fertility and naturę conser-vation in Europę: theoretical considerations and practical management solutions. Adv. Ecol. Res. 24: 241-300.
• 51. Moog D., Poschlod P., Kahmen S., Schreiber K-F. 2002. Comparison of species composition between different grassland management treatments after 25 years. Appl. Veg. Sci. 5: 99-106.
• 52. MatuszkiewiczJ.M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geogr. 158: 5-107.
• 53. Matuszkiewicz W. 1990. Regionalizacja geobotaniczna. [W:] Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski na podstawach ekologiczno-fizjograficznych. T. Trampler, A. Kliczkowska, E. Dmyterko, A. Sierpińska. PWRiL. Warszawa: 134-157.
• 54. Matuszkiewicz W. 1999. Szata roślinna. [W:] Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. L. Starkel (red.). PWN. Warszawa: 427-475.
• 55. Michalik S. 1990a. Przemiany roślinności łąkowej w toku sukcesji wtórnej na stałej powierzchni badawczej w Ojcowskim Parku Narodowym. Prądnik, Prace Muz. Szafera 2: 149-159.
• 56. Michalik S. 1990b. Sukcesja wtórna i problemy aktywnej ochrony biocenoz pomaturalnych w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. Prądnik, Prace Muz. Szafera 2: 175-198.
• 57. Noryśkiewicz A. 1978. Zbiorowiska roślinne torfowiska Zgniłka oraz zmiany zachodzące w nich pod wpływem gospodarki człowieka. Stud. Soc. Scient. Toruń. Sec. D (Botanica). 10, 3: 1-100.
• 58. Nowiński M. 1967. Polskie zbiorowiska trawiaste i turzycowe. PWRiL. Warszawa, 284 ss.
• 59. Nowiński M. 1978. Użytki trawiaste świata pod względem przyrodniczym i gospodarczym. [W:] Łąkarstwo i gospodarka łąkowa. M. Falkowski (red.). PWRiL. Warszawa: 19-47.
• 60. Noy-Meir L, Gutman M., Kapłan Y. 1989. Responses of mediterranean grassland plants to grazingand protection. J. Ecol. 77: 290-310.
• 61. Passendorfer E., Wilczyński A. 1961. Przewodnik geologiczny po Kujawach i Pomorzu. Wyd. Geol. PWN. Warszawa.
• 62. Poschlod P., WallisDeYries M. F. 2002. The historical and socioeconomic perspective of calcareous grasslands - lessons from the distant and recent past. Biol. Conserv. 104: 361-376.
• 63. Ratyńska H. 1997. Głos w dyskusji nad zagrożonymi i ginącymi ekosystemami i zbiorowiskami roślinnymi Polski. Zesz. Nauk. WSP Bydgoszcz. Stud. Przyr. 13: 49-61.
• 64. Ratyńska H. 2008. Bioróżnorodność użytków zielonych regionu kujawsko-pomorskiego. [W:] Krajobraz i bioróżnorodność. S. Kaczma-rek (red.). Wyd. UKW. Bydgoszcz: 106-127.
• 65. Ratyńska H., Wojterska M., Brzeg A. 2010. Multimedialna encyklopedia zbiorowisk roślinnych Polski. Ver. 1.1. Nar. Fund. Ochr. Śród. i Gosp. Wód. w Warszawie.
• 66. Roczniki statystyczne województwa kujawsko-pomorskiego 1980-2010. Urząd Statystyczny w Bydgoszczy.
• 67. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, póz. 1764.
• 68. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000, załączniki I-IV. Dz. U. Nr 94, póz. 795.
• 69. Rutkowski L. 2004. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN. Warszawa, 814 ss.
• 70. Rutkowski L. 2011 (mat. npbl.) Czerwona lista roślin naczyniowych zagrożonych w regionie kujawsko-pomorskim.
• 71. Sala O. E., ChapinF. S., Armesto J. J., Berlow E., Bloomfield J., Dirzo R., Huber-Sanwald E., Huenneke L. F., Jackson R. B., Kinzig A., Leemans R., Lodge D. M., Mooney H. A., Oesterheld M., Poff N. L., Sykes M. T, Walker B. H., Walker M., Wall D. H. 2000. Biodiversity - Global biodiversity scenarios for the year 2100. Science 287: 1770-1774.
• 72. SkanesH. 1990. Changes in the rurall and scape and the impact on the flora - a retrospective case study using aerial. Geograflska. Annaler 72 A, 1: 129-134.
• 73. Stosik T. 2006. Udział Rwnex confertus Willd. W zbiorowiskach roślinnych Doliny Fordońskiej. [W:] Flora i Fauna Pomorza i Kujaw 2: 31-42. E. Krasicka-Korczyńska (red.). PTB, Oddział Bydgoszcz:
• 74. Szafer W. 1972. Szata roślinna Polski Niżowej. [W:] Szata roślinna Polski. W. Szafer, K. Zarzycki (red.). T. 2: 17-188. PWN. Warszawa.
• 75. Tallowin J., Kirkham F., Wilkins R, Smith R., Thomas G., Mountford J., Lakhani K. 1994. The effects of inorganic fertilizers in flower-rich hay meadows on the somerset levels. IGER, North Wyke Research Station, 30 ss.
• 76. Tórók P., Vida E., Deak B., Lengyel S., Tóth-meresz B. 2011. Grassland restoration on for-mer croplands in Europe: an assessment of applicability of techniques and costs. Biodiv. Conserv. 20: 2311-2332.
• 77. Tumidajowicz D., Zubel E. 1978. Zanikanie i przemiany łąk trzęślicowych (Molłnietum coeruleae) w dolinie Wisły koło Czernichowa (Polska połudnlowa). Fragm. Flor. Geobot. 24(4): 643-650.
• 78. Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2009 r. Informacje i opracowania statystyczne. GUS, Departament Rolnictwa i Gospodarki Żywnośclowej .
• 79. Van Dijk G. 1991. The status of semi-natural grasslands in Europe. [In:] The conservation of lowland dry grassland birds in Europe. P.D. Goriup, L.A. Batten, J.A. Norton (eds.). JNCC, Newsbury.
• 80. Wellstein C., Otte A., Waldhardt R. 2007. Seed bank diversity in mesie grasslands in relation to vegetation type, management and site conditions. J. Yeget. Sci. 18: 153-162.
• 81. Wilson D. 1994. The contribution of grazing to plant diversity in alpine grassland and heath. Austral. J. Ecol. 19,2: 137-140.
• 82. Woś A. 1999. Klimat Polski. PWN. Warszawa, 302 ss.
• 83. Załącznik l do Dyrektywy 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: Typy siedlisk naturalnych ważnych dla miejscowych społeczności, których ochrona wymaga wyznaczenia obszarów szczególnie chronionych.
• 84. Załącznik 2 do Dyrektywy 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: Gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony.
• 85. Załącznik 3 do Dyrektywy 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: Kryteria wyboru obiektów kwalifikujących je do określenia jako obiekty będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty i wyznaczenia jako specjalne obszary ochrony.
• 86. Załącznik 4 do Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory: Gatunki roślin i zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony.
• 87. Załuski T. 1987. Roślinność murawowa południowo-zachodniej części garbu lubawskiego i terenów przyległych. Studia. Soc. Scient. Tor. Sec. D (Botanica), 11, 5: 1-71.
• 88. Załuski T. 1989. Zróżnicowanie zbiorowisk łąkowych z klasy Molinio-Arrhenaiheretea w dolinach Brynicy i jej dopływów. Studia Soc. Sci. Toruń., Sec. D (Botanica), 12. 74 ss.
• 89. Załuski T. 1992. Zbiorowiska roślinne projektowanego rezerwatu „Olszyny Bobrowe". Acta Univ. Nic. Copern. Biol. 40: 205-234.
• 90. Załuski T. 1995. Łąki selernicowe (związek Cnidion dubii Bal.-Tul. 1966) w Polsce. Mon. Bot. 77. 142 ss.
• 91. Załuski T. 2002. Zagrożenie i ochrona zespołów trawiastych. [W:] Polska Księga Traw. L. Frey (red.). Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków: 245-274.
• 92. Załuski T., Gawenda D., Stasiewska K. 2003. Udział Euphorbia lucida w zbiorowiskach roślinnych na półwyspie Potrzymiech w Nadgoplańskim Parku Tysiąclecia. [W:] Flora i Fauna Pomorza i Kujaw 1: 75-92. E. Krasicka-Korczyńska (red.). PTB, Oddział Bydgoszcz.
• 93. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R. (red.) 2001. Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Instytut Botaniki im. W. Szafera. Inst. Ochr. Przyr. PAN. Kraków.
• 94. Zarzycki K., Korzeniak U. 1992. Roślinność łąkowa Pienin i jej przemiany w ostatnim sześć-dziesięcioleciu. Pieniny - Przyroda i Człowiek. 2: 5-12.
• 95. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. [In:] Red list of plants and fungi in Poland. Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (eds.). Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków: 11-20.
• 96. Ziaja W. 1966. Łąkowe zbiorowiska roślinne w dolinie Noteci. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 66: 155-168.
• 97. Ziaja W., Churska C. 1957. Próba zastosowania metody typologicznej do inwentaryzacji łąk w rejonie Nakła i Szubina, Rocz. Nauk Roln. T. 72-F-2: 817-842.