Związki metaloorganiczne w glebach i osadach dennych - występowanie, przemiany i oznaczanie

Dubiella-Jackowska, A.; Wasik, A.; Namieśnik, J.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Związki metaloorganiczne w glebach i osadach dennych - występowanie, przemiany i oznaczanie

Autorzy

Dubiella-Jackowska A. , Wasik A. , Namieśnik J.

Identyfikatory

Warianty tytułu

Organometallic compounds in soils and sediments - occurrence, transformations and determination

Języki publikacji

Abstrakty

Związki metaloorganiczne są powszechnie stosowane w niemal wszystkich sektorach przemysłu. W wyniku emisji ze źródeł naturalnych i antropogennych następuje ich uwolnienie do środowiska, w którym ulegają rozmaitym przemianom i interreakcjom. Niektóre z nich wykazują bardzo dużą toksyczność. Do najbardziej rozpowszechnionych i niebezpiecznych związków metaloorganicznych należą związki rtęci, cyny, ołowiu, selenu i arsenu. Na podstawie literatury dotyczącej wybranych związków metaloorganicznych rtęci, cyny, ołowiu, selenu i arsenu opisano źródła ich występowania, zastosowanie oraz mechanizm toksycznego działania. Przedstawiono podstawowe zagadnienia związane z analityką specjacyjną oraz scharakteryzowano podstawowe etapy procedury analitycznej, stosowanej do oznaczania związków metaloorganicznych (Hg, Sn, Pb, Se, As) w próbkach gleb i osadów dennych z uwzględnieniem następujących etapów: pobieranie próbek, konserwacja, przechowywanie, ekstrakcja, separacja i oznaczanie.

Organometallic compounds are widely employed in nearly all industry sectors. As a result of emission from natural and anthropogenic sources occurs their release into the environment, in which they undergo various transformations and interactions. Some of these compounds emit a large amount of toxicity. To the group of the most widespread and dangerous organometallic compounds belong mercury, tin, lead, selenium and arsenic. On the basis of literature devoted to the existence and ways of indicating chosen metallorganic compounds mercury, tin, lead, selenium and arsenic described are the sources of their occurance, their application as well as the mechanism of their toxic activity. Presented are the basic issues related to speciation analysis and the basic stages of the analytical process are characterized, used in indicating metallorganic compounds (Hg, Sri, Pb, Se, As) in soils and sediments samples, taking into account: the collection of samples, conservation, storage, extraction, separation and determination.

Słowa kluczowe

związki metaloorganiczne analityka specjacyjna pobieranie przygotowanie próbek materiałów stałych przechowywanie próbek materiałów stałych ekstrakcja analitów wzbogacanie analitów metody chromatograficzne elekhoforeza kapilarna detektory

metallic compounds speciation analysis collecting preparing solid organom samples storing solid organom samples extraction of analytes enrichment of analytes chromatographic methods capillary electrophoresis detectors

Wydawca

Towarzystwo Chemii i Inżynierii Ekologicznej

Czasopismo

Chemia i Inżynieria Ekologiczna

Rocznik

2005

Tom

Vol. 12, nr s3

Strony

263--305

Opis fizyczny

Bibliogr. 137 poz., 8 rys., 5 tab.

Twórcy

autor

Dubiella-Jackowska A.

chemanal@pg.gda.pl

Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. Narutowicza 11/12 80-952 Gdańsk

autor

Wasik A.

chemanal@pg.gda.pl

Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. Narutowicza 11/12 80-952 Gdańsk

autor

Namieśnik J.

chemanal@pg.gda.pl

Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. Narutowicza 11/12 80-952 Gdańsk

Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdansk, tel. 058 347 26 94, chemanal@pg.gda.pl

Bibliografia

[1] Radke B., Namieśnik J. i Bolalek J.: Oceanol. Hydrobiol. Stud., 2003, 32, 43-71.
[2] Glosińska G., Boszke L. i Siepak J.: Chem. Inż. Ekol., 2001, 8(11), 1109-1119.
[3] Boszke L., Kowalski A., Gtosińska G. i Siepak J.: Ekol. i Techn., 2002, 10 (5), 139-147.
[4] Mc Murry J.: Chemia organiczna., WN PWN, Warszawa 2000.
[5] Wasik A.: Analityka specjacyjna związków metaloorganicznych [w:] Nowe horyzonty i wyzwania w analityce i monitoringu środowiskowym. Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiskowego, Gdańsk 2004.
[6] Jarosz M. i Mirzyńska B.: Chem. Inż. Ekol., 1999, 6(1), 9-65.
[7] Yin X., Frech W., Hoffinann E., Liidke C. i Skole J.: Fresnius J. Anal. Chem., 1998, 361, 761-766.
[8] Bin H. i Guibin J.: Fresenius J. Anal. Chem., 1999,365,615-618.
[9] Salih B.: Spectrochim. Acta, 2000, B 55, 1117-1127.
[10] Harino H., Fukushima M., Yamamoto Y., Kawai S. i Miyazaki N.: Environ. Pollut, 1998, 101, 209-214.
[11] Le Gac M., Lespes G. i Potin-Gautier M.: J. Chromatogr. A, 2003, 999, 123-134.
[12] Pyrzyńska K.: Mikrochim. Acta, 2002, 40, 55-62,
[13] Uden P.C., Boakye H.T., Kahakachchi C. i Tyson J.F.: J. Chromatogr. A, 2004,1050, 85-93.
[14] Prohaska T., Pfeffer M., Tulipan M., Stingeder G., Mentler A. i Wenzel W.W.: Fresenius J. Anal. Chem., 1999,364,467-470.
[15] Demesmay C. i Olle M.-. Fresenius J. Anal. Chem., 1997, 357, 1116-1121.
[16] Boszke L.: Analiza specjacyjna rtęci w badaniach środowiska przyrodniczego, [w:] Materiały konferen¬cyjne Komitetu Chemii Analitycznej PAN pt. Problemy analityczne oznaczania rtęci i jej form specjacyjnych w próbkach środowiskowych, Slubice 2003. Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2003.
[17] Ipolyi I.: Anal. Chim. Acta, 2004, 505, 145-151.
[18] Haraguchi K., Ando T., Sato M., Kawaguchi C., Tomiyasu T., Horvat M. i Akagi H.: Sci. Total Environ., 2000, 261, 75-89.
[19] Matsuyama A., Liya Q., Yasutake A., Yamaguchi M., Aramaki R., Xiaojie L., Pin J., Li L., Mei L., Vumin A. i Yasuda Y.: Buli. Environ. Contam. Toxicol., 2004, 73, 846-852.
[20] Kudo A., Fujikawa Y., Miyahara S., Zheng J., Takigami H., Sugahara M. i Muramatsu T.: Wat. Sci. Tech., 1998, 38, 187-193.
[21] Gadd G.M.: FEMS Microbiol. Rev., 1993,11, 297-316.
[22] Vebra-Biurrun M.C. i Moreno-Cid Barinaga A.: Chemosphere, 2002, 48, 511-518.
[23] Gallert C. i Winter J.: Water Res., 2002, 36, 3130-3140.
[24] Hoch M.: Appl. Geochem., 2001,16, 719-743.
[25] Bermejo-Barrera P., Tubio-Franco M.C., Aguiar-Paz J.M., Soto-Ferreiro R.M. i Bermejo-Berrera A.: Microchem. 1., 1996, 53, 395-403.
[26] Senthilkumar K., Duda C.A., Villeneuve D.L., Kannan K., Falandysz J. i Giesy J.P.: Environ. Sci. Pollut. Res., 1999, 6(4), 200-206.
[27] Lambropoulou D.A., Sakkas V.A. i Albanis T.A.: Anal. Chim. Acta, 2002, 468, 171-180.
[28] Caricchia A.M., Minervini G., Soldati P., Chiavarini S., Ubaldi C. i Morabito R.: Microchem. J., 1997, 55, 44-55.
[29] Hunter WJ. i Kuykendall L.D.: J. Chromatogr. A, 2004, 1038, 295-297.
[30] Oomez-Ariza J.L., Pozas J.A., Giraldcz I. i Morales E.: J. Chromatogr. A, 1998, 823, 259-277.
[31] Kot A., Namieśnk J.: Trends Anal. Chem., 2000,19, 69-79.
[32] Kólbl G.: Mar. Chem., 1995, 48, 185-197.
[33] Gadd G.M.: Geoderma, 2004,122, 109-119,
[34] Martens D.A. i Suarez D.L.: Soil Biol. Biochem., 1999, 31, 1355-1361.
[35] Moreno M.E., Perez-Conde C. i Camara C.-. Anal. Bioanal. Chem., 2003, 375, 666-672.
[36] Peakall D. i Burger J.: Ecotoxicol. Environ. Saf., 2003, 56, 110-121.
[37] Namieśnik J., Łukasik J. i Jamrógiewicz Z.: Pobieranie próbek środowiskowych do analizy. WN PWN, Warszawa 1995.
[38] Baxter D.C., Frech W., Pure Appl. Chem., 1995, 67, 615-648.
[39] Mester Z., Sturgeon R., Pawliszyn J., Spectrochim. Acta, 2001, B 56, 233-260.
[40] Namieśnik J. i inni, Przygotowanie próbek środowiskowych do analizy. WNT, Gdańsk 2000.
[41] Gomez-Ariza J.L,, Morales E., Giraldez I., Sanchez-Rodas D. i Velasco A.: J. Chromatogr. A, 2001, 938, 211-224.
[42] Lorenzo R.A., Vazquez M.3., Carro A.M. i Cela R.: Trends Anal. Chem., 1999, 18(6), 410-416.
[43] Materiały szkoleniowe dla uczestników kursu Przygotowanie próbek do analizy. Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, 17-19.06.2004, Gdańsk.
[44] Szpunar J., Łobinski R.: Fresenius J Anal. Chem., 1999, 363, 550-557.
[45] Sahuquillo A., Rauret G., Bianchi M., Rehnert A. i Muntau H.: Anal. Bioanal. Chem., 2003, 375, 578-583.
[46] Szpunar J., McSheehy S., Połeć K., Vacchina V., Mounicou S., Rodriguez I. i Łobinski R.: Spectrochim. Acta, 2000,855,779-793.
[47] Rawa-Adkonis M., Wolska L. i Namieśnik J.: Crit. Rev. Anal. Chem., 2003, 33, 199-248.
[48] Wahlen R. i Catterick T.: Rapid Commun Mass Spectrom., 2004,18(2), 211-217.
[49] Bayona J.M.: Trends Anal. Chem., 2000,19, 107-112.
[50] Jitaru P. i Adams F.C., 3. Chromatogr. A, 2004,1055, 197-207.
[51] Grinberg P., Campos R.C., Mester Z. i Sturgeon R.E.: 3. Anal. A. Spectrom., 2003,18, 902-909.
[52] Mester Z. i Sturgeon R.E.: Sampling and sample preparation for trace element speciation, [w:] Comprehensive Analytical Chemistry XXXVII, Pawliszyn J (Ed.), Elsevier Science, 2002, 939-960.
[53] Kannan K., Smith R.G., 3r., Lee R.F., Windom H.L., Hertmuller P.T., Macauley J.M. i Summers J.K.-. Arch. Environ. Contam. Toxicol., 1998, 34, 109-118.
[54] Rio Segade S. i Tyson J.F.: Spectrochim. Acta, 2003, B 58, 797-807.
[55] Agbenin J.O.: Sci. Total Environ., 2002, 286, 1-14.
[56] Elsokkary I.H., Amer M.A. i Shalaby E.A.: Eiwiron. Pollut., 1995, 87, 225-233.
[57] Hinrichs J., Dellwig O. i Brumsack H.-J.: Appl. Geochem., 2002, 17, 621-632.
[58] Perring L. i Basic-Dvorzak M.: Anal. Bioanal. Chem., 2002, 374, 235-243.
[59] Arambarri L, Garcia R. i Millan E.: Chemosphere, 2003, 51, 643-649.
[60] Ellwood M.J. i Maher W.A.: Anal.-Chim. Acta, 2003, 477, 279-291.
[61] Mirlean N., Andrus V.E., Baisch P., Griep G. i Casartelli M.R.: Mar. Pollut. Bull., 2003, 46, 1480-1484.
[62] Peters G.M., Maher W.A., Klikowa F., Roach A.C., Jeswani H.K., Barford J.P., Gomes V.G. i Reible D.D.: Mar. Environ. Res., 1999, 47, 491-508.
[63] Cai Y.: Deriyatization and vapor generation methods for trace element analysis and speciation, Comprehensive Analytical Chemistry, Chapter 19, 577-593, (2003).
[64] Bouyssiere B., Szpunar J. i Lobinski R.: Spectrochim. Acta, Part B, 2002, 57, 805-828.
[65] Gruter U.M., Kresimon J. i Hirner A.V.: Fresenius J. Anal. Chem., 2000, 368, 67-72.
[66] Szpunar J. i Lobinski R.: Hyphenated Techniques in Speciation Analysis. RSC, Cambridge 2004.
[67] Liu W. i Lee H.K.: J. Chromatogr. A, 1999, 834, 45-63.
[68] Krupp E.M., Grumping R., Furchtbar U.R.R. i Hirner A.V.: Fresenius J. Anal. Chem., 1996, 354, 546-549.
[69] Bowles K. C., Tiltman M.D., Apte S.C., Hales L.T. i Kalman J.: Anal. Chim. Acta, 2004, 509, 127-135.
[70] Głód B., Poboży E., Marczak S. i Trojanowicz M.: Acta Chromatogr., 1996, 6.
[71] Carpinteiro J., Rodriguez I. i Cela R.: Fresenius J. Anal. Chem., 2001, 370, 872-877.
[72] Parkinson D.-R., Bruheim I., Christ I. i Pawliszyn J.: J. Chromatogr. A , 2004,1025, 77-84.
[73] Jitaru P., Infante H.G. i Adams F.C.: J. Anal. At. Spectrom., 2004,19, 867-875.
[74] Plzak Z., Polanska M. i Suchanek M.: J. Chromatogr. A, 1995, 699, 241-252.
[75] Tselentis B.S., Maroulakou M., Lascourreges J.F., Szpunar J., Srnith V. i Donard O.F.X.: Mar. Pollut. Bull., 1999,2, 146-153.
[76] Jacobsen J.A. i Asmund G.: Sci. Total Environ., 2000, 245, 131-136.
[77] Uria J.E.S. i Sanz-Medel A.: Talanta, 1998. 47, 509-524.
[78] Dietz C., Madrid Y. i Camara C.J.: Anal. At. Spectrom., 2001, 16, 1397-1402.
[79] Leermakers M., Nguyen H.L., Kurunczi S., Vanneste B., Galletti S. i Baeyens W.: Anal. Bioanal. Chem., 2003, 377, 327-333.
[80] FakerR. i Hintelmann H.: Quevauviller, Chemosphere, 1999, 39(7), 1039-1049.
[81] Jain C.K. i Ali I.: Wat. Res., 2000, 34(17), 4304-4312.
[82] Hirner A.Y., Gruter U.M., Kresimon J.: Fresenius J. Anal. Chem., 2000, 368, 263-267.
[83] Himer A.V., Krupp E., Schulz F., Kozioł M. i Hofmeister W.: J. Geochem. Explor., 1998, 64, 133-139.
[84] Niedzielski P.: Wybrane techniki łączone w oznaczeniach form specjacyjnych rtęci, [w:] Materiały konferencyjne Komitetu Chemii Analitycznej PAN pt. Problemy analityczne oznaczania rtęci i jej form specjacyjnych w próbkach środowiskowych, Slubice 2003, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań, 2003.
[85] De Smaele T., Moens L., Dams R. i Sandra P.: Metal speciation by SPME-CGC-ICP-MS, [w:] Applications of Solid-Phase Microextraction, Ed. J. Pawliszyn. Royal Society of Chemistry, Cambridge 1999, 296-310.
[86] Emteborg H., Bjórklund E., Ódman F., Karlsson L., Mathiasson L., Frech W. i Baxter D.C.: Analyst, 1996,121, 19-29.
[87] Mothes S. i Wennrich R.: Mikrochim. Acta, 2000, 134, 91-95. ,
[88] Reuther R., Jaeger L. i Allard B.: Anal. Chim. Acta, 1999, 394, 259-269.
[89] Tseng C.M., De Diego A., Wasserman J.C., Amouroux D. i Donard O.F.X.: Chemosphere, 1999, 39, 1119-1136.
[90] Wuilloud J.C.A., Wuilloud R.G., Vonderheide A.P. i Caruso J.A.: Spectrochim. Acta, 2004, B 59, 755-792.
[91] Caruso J.A., Klaue B., Michalke B. i Rocke D.M.: Ecotoxicol. Environ. Saf., 2003, 56, 32-44.
[92] Wai C.M. i Wang S.: J. Biochem. Biophys. Methods, 2000, 43, 273-293.
[93] Gomez-Ariza J.L., Morales E., Giraldez I., Sanchez-Rodas D. i Velasco A.: J. Chromatogr. A, 2001, 938, 211-224.
[94] VelaN.P. i Caruso J.A.: J. Biochem. Biophys. Methods, 2000, 43, 45-58.
[95] Sloth J.J., Larsen E.H. i Julshamn K.: J. Anal. At. Spectrom., 2003,18, 452-459.
[96] Mazzucotelli A. i Rivaro P.: Microchem. J., 1995,51, 231-237.
[97] Kuban P., Guchardi R. i Hauser P.C.: Trends Anal. Chem., 2005, 24, 192-198.
[98] Caruso J.A. i Montes-Bayon M.: Ecotoxicol. Environ. Saf., 2003,56, 148-163.
[99] Chromatografia cieczowa, praca zbiorowa pod redakcją M. Kamińskiego. Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiskowego, Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2004.
[100] Wahlen R. i Catterick T.: Rapid Commun Mass Spectrom., 2004, 18, 211-217.
[101] Wahlen R. i Wolff-Briche C.: Anal. Bioanal. Chem., 2003, 377, 140-148.
[102] Boszke L., Kowalski A., Glosińska G. i Siepak J.: Ekologia i Technika, 2002, 10(4), 106-112.
[103] Materiały szkoleniowe dla uczestników kursu Wysokosprawna chromatografia cieczowa. Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska, 21-25.06.2004, Gdańsk.
[104] Timerbaev A.R.: Talanta, 2000, 52, 573-606.
[105] He B., Jiang G. i Fresenius J.: Anal. Chem., 1999, 365, 615-618.
[106] Tseng C.M., De Diego A., Finały H., Amouroux D. i Donard O.F.X.: J. Anal. At. Spectrom., 1998, 13, 755-764.
[107] Armstrong H.E.L., Corns W.T., Stockwell P.B., O'Connor G., Ebdon L. i Evans E.H.: Anal. Chim. Acta, 1999,390,245-253.
[108] Jones R.D., West-Thomas J. i Atfstrom C.: Buli. Environ. Contam. Toxicol., 1997, 59, 29-34.
[109] Pereiro I.R., Wąsik A. i Łobiński R.: J. Chromatogr. A, 1998, 795, 359-370.
[110] Chen S.-S., Chou S.-S. i Hwang D.-F.: J. Chromatogr. A, 2004, 1024, 209-215.
[111] Centineo G., Gonzalez E.B. i Sanz-Medcl A.: J. Chromatogr. A, 2004,1034, 191-197.
[112] Munoz J., Gallego M. i Yalcarcel M.: J. Chromatogr. A, 2004,1055, 185-190.
[113] Bouyssiere B., Łobiński R. i Szpunar J.: Techniki łączone w środowiskowej analizie specjacyjnej, [w:] „Nowe horyzonty i wyzwania w analityce i monitoringu środowiskowym" praca zbiorowa pod redakcją Jacka Namieśnika, Wojciecha Chrzanowskiego, Patrycji Szpinek. Centrum Doskonałości Analityki i Monitoringu Środowiskowego CEEAM, Wydział Chemiczny Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2003.
[114] Gomez-Ariza J.L., Giraldez I. i Moralez E.: Water, Air, Soil Pollut., 2001, 126, 253-270.
[115] Montigny C.LespesG. i Potin-Gautier M.: J. Chromatogr. A, 1998,819,221-230.
[116] Yu X. i Pawliszyn J.: Anal. Chem., 2000, 72, 1788-1792.
[117] Pereiro I.R., Wasik A. i Łobiński R.: Fresenius J. Anal. Chem., 1999,363,460-465.
[118] Harino H., Fukushima M. i Kawai S.: Environ. Pollut., 1999, 105, 1-7.
[119] Milan E. i Pawliszyn J.: J. Chromatogr. A., 2000, 873, 63-71.
[120] Demesmay C. i OlleM.: Fresenius J. Anal. Chem., 1997,357, 1116-1121.
[121] Odanaka Y., Tsuchiya N., Matano O. i Goto S.: J Agric. Food Chem., 1985, 33, 757-763.
[122] Lopez-Gonzalvez M.A., Gomez M.M., Camara M.A, i Palacios M.A.: J. Anal. At. Spectrom., 1994,9,291.
[123] Ochscnkiihn-Petropoulou M. i Tsopclas F.: Anal. Chim. Acta, 2002, 467,167-178.
[124] Roulet M., Guimaraes J.-R.D. i Lucotte M.: Watcr, Air, Soil Pollut., 2001, 128, 41-60.
[125] Trombini C., Fabbri D., Lambardo M., Vassura L, Zavoli E. i Horvat M.: Cont. Shelf Res., 2003, 23, 1821-1831.
[126] Tseng C.M., De Diego A., Wasserman J.C., Amourou D. i Donard O.F.X.: Chemosphere, 1999, 39(7), 1119-1136.
[127] Horvat M„ Liang L. i Bloom N.: Anal. Chim. Acta., 1993,281, 135-52.
[128] Pereiro 1. R. i Diaz A.C.: Anal. Bioanal. Chem., 2002, 372, 74-90.
[129] Mothes S. i Wenrich R.: J. High Resol. Chromatogr., 1999, 22, 181-182.
[130] MoensL., DeSmaeleT., Dams R., Broeck P.Y.D. i Sandra P.: Anal. Chem., 1997,69, 1604-1611.
[131] Conaway C.H., Squire S., Mason R.P. i Flegal A.R.: Mar. Chem., 2003, 80, 199-225.
[132] Horvat M., Nolde N., Fajon V., Jereb V., Logar M., Lojen S., Jacimovic R., Falnoga I., Liya Q, Faganeli J. i Drobne D.: Sci. Total Environ., 2003, 304, 231-256.
[133] Huang J.-H. i Klemm O.: Atmos. Environ., 2004, 38, 5013-5023.
[134] Wafo E., Sarrazin L., Monod J.-L. i Rebouillon P.: Toxicol. Environ. Chem., 2004, 86, 115-124.
[135] Shioji H., Tsunoi S., Harino H., Tanaka M., J. Chromatogr. A, 2004, 1048, 81-88.
[136] PereiraW.E., WadeT.L., Hostettler F.D. i Parchaso F.: Mar. Pollut. Bull., 1999,38, 1005-1010.
[137] Ochsenkuhn-Petropoulou M. i Tsopelas F.N.: Anal. Bioanal. Chem., 2004, 379, 770-776.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-article-BPG4-0010-0065