Wpływ czynników fiskalnych na tradycyjne formy architektoniczno-budowlane. Na przykładzie podlaskich urządzeń piecowo-kominowych

• Autorzy: Szewczyk J.

Warianty tytułu

EN

Taxes-determined architecture, studied on the examples of vernacular stove systems in the Podlasie region, north-eastern Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Na podstawie literatury przedmiotu (w tym piśmiennictwa dziewiętnastowiecznego) poddano krytycznej analizie tezę, iż tak zwane podymne (dawny podatek pobierany od domów lub częściej od kominów, zwany inaczej kominowym i obowiązujący z licznymi modyfikacjami od 1629 roku, choć dawniej różnie interpretowany) stanowiło jedną z przyczyn powszechności specyficznych systemów grzewczych (tj. wielopiecowych, lecz zarazem jednokominowych) we wschodniopodlaskich domach wiejskich, a być może także istotny czynnik sprzyjający zachowaniu się lokalnie aż do początku xx wieku bezkominowych systemów piecowych w tzw. wnętrzach kurnych (dymnych). uzyskano informacje potwierdzające tezę, choć nie wykluczono pewnych wątpliwości interpretacyjnych. wyniki analiz uogólniono, potwierdzając generalną zależność architektury i budownictwa od czynników fiskalnych, co zilustrowano również innymi przykładami.

EN

Based on the old literature survey, the author has examined the hypothesis that the specific taxes which were called podymne had determined the historic development of old vernacular stove systems in residential building in the podlasie region (north-eastern poland), thus resulting in their local uniqueness. Podymne was first mentioned in 1626 and then interpreted in various ways, and became one of the causes of the local prevalence of stove-based heating systems without chimneys. the author verifies this conviction and follows its consequences, thus looking for the general dependencies between taxes and architecture in their historic evolutionary development.

Słowa kluczowe

PL

piec; zduństwo; budownictwo ludowe; budownictwo drewniane; Podlasie; dom wiejski

EN

stove fitting; stove; vernacular architecture; wooden architecture; vernacular cottages; Podlasie

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2012
• Tom: Vol. 4, no. 2
• Strony: 38--45
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz., rys., il.

Twórcy

autor

Szewczyk J.

• Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, ul. Grunwaldzka 11/15, 15-893 Białystok,

Bibliografia

• 1. Arłamowski K. (1927), Zapatrywania i dążenia gospodarcze szlachty czerwono-ruskiej w XVII wieku, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Lwów; według kopii [w:] www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/doccontent?id=2016 <dostęp 24.05.2010>.
• 2. Cybulko Z. (2002), Dom mieszkalny w zagrodzie wydłużonej typu bielsko-hajnowskiego ,,Biuletyn Konserwatora Województwa Podlaskiego’’ z.7, s.189-211.
• 3. Galiński J. (1861), O podatku podymne zwanym w Polsce, „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi”, t.I, Drukarnia Gazety Codziennej, Warszawa, s.461-485; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.com/books?id=d7QDAAAAYAAJ .
• 4. Gloger Z. (1903), Encyklopedia staropolska ilustrowana, Druk Laskauera i S-ki, Warszawa, t.IV.
• 5. Grabowski M. (red., 1845), Pamiętniki domowe, S. Orgelbrand, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.com/books?id=ld4QAAAAYAAJ <dostęp online 24.05.2010>.
• 6. Kościewicz K. (2001), Pokazać, jak mieszkali nasi przodkowie, „Nad Bugom i Narwoju” nr 5-6, s. 29,30.
• 7. Krakowski S. (1939), Podymne, pojęcie „dym” oraz ogólne wiadomości o własności ziemskiej: druk. jako wstęp do wydania popularnego publikacji, „Wykaz podatku podymnego pow. wołkowyskiego z r. 1690”, Drukarnia Artyst. „Grafika”, Wilno.
• 8. Łapińska H., Łuksza A. (2003), Kurna chata we wsi Rożkowka: inwentaryzacja oraz próba rekonstrukcji, [w:] H. Łapińska i M. Stepaniuk (red.): Dziedzictwo kulturowe regionu Puszczy Białowieskiej. Wybrane zagadnienia. Wyniki polsko-białoruskich warsztatów inwentaryzacyjnych, lipiec 2002, Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Białowieża – Kamieniuki, s.168-174.
• 9. Łuba V. (red., 2001), U novaj ajčyne. Štodzënnae życcë belarusau Belastoččyny u miżvaenny peryad. Pragramnaâ rada tydnëvika Niva, Belastok.
• 10. Mączak A. (red., 1981), Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. t. I (A-N), t. II (O-Ż), Wiedza Powszechna, Warszawa.
• 11. Mickiewicz A. (1850), Rzecz o literaturze słowiańskiej wykładana w Kolegium Francuskim: rok I:1840-1841, wyd. II, druk i nakład W. Stefańskiego, Poznań; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.pl/books?id=LagDAAAAYAAJ <dostęp online 11.04.2010>.
• 12. Moraczewski M. (1885), O budowie zagród włościańskich, Wydawnictwo Macierzy Polskiej – zeszyt nr 23, Lwów 1885; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=112358 <dostęp online 24.05.2010>.
• 13. Orgelbrand S. (red., 1863), Encyklopedyja Powszechna – tom XX, nakład S. Orgelbranda, Warszawa 1863; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.com/books?id=aGpCAAAAYAAJ <dostęp online 20.05.2010>.
• 14. Pokropek M., Pokropek W. (1995), Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce, t. 1: Budownictwo ludowe. Chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Neriton, Warszawa.
• 15. Sierakowski S. (1812), Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania, Drukarnia Akademicka, Kraków.
• 16. Staszic S. (1861), Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego, Kanclerza i Hetmana W.K., do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej przystosowane, wyd. Kazimierz Józef Turowski, nakładem Drukarni „Czasu”, Kraków – reprint wydania z roku 1785; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.pl/books?id=FPVWAAAAMAAJ <dostęp online 11.04.2010>.
• 17. Stepaniuk M. (1998), Bieżeństwo, „Bielski Hostineć” nr 2.
• 18. Trzetrzewiński W. (1861), O podatkach gruntowych stałych, w Królestwie Polskiem obecnie istniejących, wyd.II, nakładem G. Gebethnera i R. Wolffa, Warszawa 1861; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.com/books?id=xqYVAAAAYAAJ <dostęp online 24.05.2010>.
• 19. Wójcicki K.W. (1860), Historya literatury polskiéj w zarysach, t. III, wyd. 2, nakładem Gustawa Sennewelda, Warszawa 1860; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.pl/books?id=ERMEAAAAYAAJ <dostęp online 24.05.2010>.
• 20. Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego (1866), Wydział Skarbu, tom I: Podatki stałe, drukarnia Jana Jaworskiego, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=5697 <dostęp online 24.05.2010>.