Nietypowe materiały budowlane - glina, gnój i domieszki - w świetle dawnego polskiego piśmiennictwa. Cz. 3. Piece, kity i ceramika budowlana

• Autorzy: Szewczyk J.

Warianty tytułu

EN

Non-standard building materials, such as clay, dung and admixtures, in old polish literature. P. 3. stoves, cements and building ceramics

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł zamyka trzyczęściową serię publikacji poświęconych zaskakująco rozwiniętym tradycjom budowlanego użycia gliny, łajna i innych nietypowych budulców lub domieszek. W pracy niniejszej przedstawiono badania dawnych tradycji i sposobów stosowania gliny i domieszek w konstrukcjach pieców i kitów zduńskich, kominów, fundamentów, ceramiki budowlanej i innych, pominiętych wcześniej, części budowli. Wywód wszystkich trzech części zwieńczony jest tu wnioskiem o znakomitym, bo niezwykle bogatym i różnorodnym dorobku dawnej polskiej myśli technicznej w omawianym tu zakresie tematycznym, obejmującym kulturę budowlanego użycia gliny, zasługującą na docenianie jako część naszego dorobku technologiczno-kulturowego. W szczególności zaś niniejsza trzecia część uzasadnia wniosek o szczególnym znaczeniu w naszej dawnej kulturze budowlanej substancji zawierających związki żelaza.

EN

The paper is the third part of a series which reveals the astonishing richness and diversity of building technologies related to the usage of clay and dung, and other unusual materials and admixtures. The subject matter analyzed here is non-standard alternative materials usage in stoves, chimneys, cements, building ceramics, groundworks and other parts of buildings. The general conclusion of the series is that the Polish technical literature of the last three centuries was abundant in works related to the subject matter and now witnesses about the stunning development of culture of clay and dung usage, as part of Polish national heritage of the past. The specific finding in this work is that iron-containing substances played an important role in the building culture of the past.

Słowa kluczowe

PL

materiały budowlane; historia budownictwa; budownictwo z ziemi; budownictwo gliniane

EN

building materials; history of building craft; earthen building; building with clay

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2012
• Tom: Vol. 4, no. 2
• Strony: 26--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 37 poz.

Twórcy

autor

Szewczyk J.

• Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, ul. Grunwaldzka 11/15, 15-893 Białystok,

Bibliografia

• 1. Adanson A. i Nakwaska K. (1844), Dwór wiejski: dzieło poświęcone gospodyniom polskim, przydatne i osobom w mieście mieszkającym przerobione z francuskiego pani Aglaë Adanson wielu dodatkami i zupełnem zastosowaniem do naszych obyczajów i potrzeb, t. 3, Księgarnia Nowa J. Łukaszewicza, Poznań; według kopii cyfrowej [w:] www.polona.pl/dlibra/doccontent2?id=745 <dostęp 10.07.2011>.
• 2. Aigner P.Ch. (1788), Nowa cegielnia, Drukarnia Prymasa Arcy, Łowicz 1788; według kopii cyfrowej w: http://dlibra.bg.uwm.edu.pl/dlibra/doccontent?id=250 <dostęp 10.07.2011>.
• 3. Bartmański T. (1856), Ekonomija domowa, czyli przepisy tyczące się gospodarstwa wiejskiego i domowego z dodatkiem objaśnień osobliwości artystycznych, druk S. Orgelbranda, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] www.polona.pl/dlibra/doccontent?id=17180 <dostęp 15.09.2012>.
• 4. Bohusz X.M. (1811), O budowli włościańskiey, trwałey, ciepłey, tanney, od ognia bezpieczney i do kraiu naszego przystosowaney: dziełko z umieszczeniem w nim rozbioru rozpraw odpowiednich w tymże przedmiocie przesłanych Królewsko Warszawskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk, Drukarnia Sukcessorek Zawadzkich, Warszawa – przedruk: „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk”, t. IX, Drukarnia Xięży Pijarów, Warszawa, s.59-97; według kopii cyfrowej [w:] www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=7774 <dostęp 15.05.2010>.
• 5. Budowa... (1833), Budowa wiejska w pizę, z ryc., „Pamiętnik Rolniczo-Technologiczny”, t. XI, s. 84-102.
• 6. Czajkowski J. (1961), Zagroda wydłużona typu bielsko­hajnowskiego, „Polska Sztuka Ludowa” nr 3, s.153-165.
• 7. Czaki A. (1830), Wzory budowli wiejskich na 24 tablicach litograficznych ze wskazaniem zasad do oznaczania ich obszerności i obrachowania kosztów oraz z dodaniem nauki stawiania budowli z ubijanej ziemi, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji, Warszawa; według kopii cyfrowej w: http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/doccontent?id=251 <dostęp 02.02.2012>.
• 8. Dąbrowska M. (1987), Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku. Zakład Narodowy im. Ossolińskich [„Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej” t. LVIII, Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej], Wrocław.
• 9. Deszkiewicz J.N. (1859), Krótka nauka o piecach, „Tygodnik Rolniczo-Przemysłowy [wydawany przez c. k. Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze Krakowskie]” nr 19, rok VI, s.145-151.
• 10. Domaniewski C. (1897), Piec kaflowy według pomysłu architekta Czesława Domaniewskiego, „Przegląd Techniczny” nr 20/r.XXIII-t.XXXV, s. 317-318; według kopii cyfrowej [w:] http://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=795 <dostęp 15.09.2012>.
• 11. Encyklopedia... (1861), Encyklopedia Powszechna, t.5 (C.­Cul); nakład i druk S. Orgelbranda, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.pl/books?id=H8dLAQAAIAAJ <dostęp 10.01.2012>.
• 12. Gostomski A. (1588), Gospodarstwo, Drukarnia Jakuba Siebeneychera, Kraków; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=31229 <dostęp 10.09.2012>.
• 13. Gostomski A. (1644), Oekonomia abo gospodarstwo ziemianskie, dla porządnego sprawowania ludźiom politycznym dziwnie pożyteczne, Drukarnia Krzysztofa Schedla, Kraków; pierwsze wydanie Jakuba Siebeneychera, Kraków 1588; według kopii cyfrowej w: www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=1344 <dostęp 10.09.2012>.
• 14. J.B.R. (1858), Rozmaitości: Kity rozmaite i zalepki do szpar w piecu, „Tygodnik Rolniczno-Przemysłowy” wydawany przez C.K. Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze Krakowskie nr 10, s. 80; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=107215 <dostęp 11.09.2011>.
• 15. Kowalski S. (1849), Początkowe praktyczne budownictwo, nakład Kajetana Jabłońskiego, Lwów; według kopii cyfrowej [w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=88 <dostęp 11.09.2011>.
• 16. Kukolnik B., Gutkowski W. (1803), Budownictwo wieyskie. Opisanie i wyobrażenie pieca bardzo oszczędnego, „Dziennik Ekonomiczny Zamoyski” nr 10, s. 977-995; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=185233 <dostęp 04.01.2012>.
• 17. Lam S. (red.; 1927), Ilustrowana Encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego, Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=13763 <dostęp 02.02.2012>.
• 18. Lenchs (1824), O własnościach pieców kaflowych, „Izys Polska, czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł, poświęcony krajowemu przemysłowi, tudzież potrzebie wiejskiego i miejskiego gospodarstwa” t.II, cz.I, s. 202-204; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.pl/books?id=3IQDAAAAYAAJ <dostęp 02.09.2012>.
• 19. Łyskowski I. (1868), Gospodarz, G.A. Köhler, Brodnica; według kopii cyfrowej [w:] http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=7646 <dostęp 14.09.2012>.
• 20. Moraczewski M. (1885), O budowie zagród włościańskich, Wyd. Macierzy Polskiej, z. 23, Lwów; według kopii cyfrowej [w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/doccontent?id=464 <dostęp 04.01.2012>.
• 21. Nauka... (1847), Nauka wyrobu i wypalania dobrych cegieł i dachówek, jako też zakładania cegielni, zebrana z praktycznych przekonań, dla właścicieli cegielni, strycharzy i budowniczych; z abrysem na stawianie cegielni i szopy, nakład i druk Wawrzyńca Pisza, Bochnia; według kopii cyfrowej [w:] http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty2/0286/ <dostęp 10.03.2012>.
• 22. Niewierowicz M. (1930), Poradnik wiejskiego budownictwa ogniotrwałego z gliny i drzewa lub betonu i drzewa, Państwowy Bank Rolny, Wilno; według kopii cyfrowej [w:] http://pbc.gda.pl/dlibra/docmetadata?id=5435 <dostęp 20.01.2012>.
• 23. P.W. (1822), Prosty i doświadczony sposób stawiania trwałych budowli mieszkalnych i gospodarskich z surowey gliny,„Izys Polska, czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł...” nr 8, t. II, cz. IV, s. 414-454 oraz tab. XXVIII; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/ publication?id=116125 <dostęp 11.11.2010>.
• 24. Rausch F. (1788), Budownictwo wiejskie do gospodarskich potrzeb stosowne i do użytku krajowego podane, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/doccontent?id=545 <dostęp 05.01.2012>.
• 25. Rouget M. (1827), Nauka budownictwa praktycznego czyli Doręcznik dla buduiących: obeymujący nayłatwieysze sposoby wyrachowania z dokładnością ilości materyałów potrzebnych do stawiania różnych budowli, i szczegółowe opisanie wszelkich prawideł iakie w wykonaniu takowéy iak nayściśléy zachowywać wypada, druk Zawadzkiego i Węckiego, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.pl/books?id=pKk5AAAAcAAJ <dostęp 05.01.2012>.
• 26. Rozmaitości... (1822-1823), Rozmaitości politechniczne: kity do pieców żelaznych i glinianych, „Izys Polska, czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł, poświęcony krajowemu przemysłowi, tudzież potrzebie wiejskiego i miejskiego gospodarstwa”, t. 2, część 3, s. 380; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=132538 <dostęp 05.08.2012>.
• 27. Sobieszczański F.M. (1847), Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce, t. I, druk S.Orgelbranda, Warszawa.
• 28. Sposób... (1833), Sposób robienia cegły ogniotrwałej, „Pamiętnik Rolniczo-Technologiczny, poświęcony gospodarstwu wiejskiemu i domowemu, sztukom, rzemiosłom i rękodzielniom”, Warszawa, druk A. Gałęzowskiego, t. VII, s. 162; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=164166 <dostęp 10.03.2012>.
• 29. Szewczyk J. (2011), Nietypowe materiały budowlane – glina, gnój i domieszki – w świetle dawnego polskiego piśmiennictwa. Cz. 1: Klepiska, podłogi, ściany i tynki, „Architecturae et Artibus” nr 10 (4), s. 21-41, także [w:] www.wa.pb.edu.pl/uploads/downloads/Architektura--numer-4---2011--artykulIII.pdf <dostęp 10.03.2012>.
• 30. Szewczyk J. (2012), Nietypowe materiały budowlane – glina, gnój i domieszki – w świetle dawnego polskiego piśmiennictwa. Cz. 2: Stropy, sufity i dachy. „Architecturae et Artibus” nr 11 (1), s. 31-57, także [w:] www.wa.pb.edu.pl/uploads/downloads/Artykul--4.pdf <dostęp 10.09.2012>.
• 31. Świtkowski P. (1793), Budowanie wieyskie dziedzicom dóbr i possessorom toż wszystkim, jakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach mającym, do uwagi i praktyki podane (edycja druga), nakład Michała Grolla, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/doccontent?id=160 <dostęp 05.01.2012>.
• 32. Świtkowski P. (1788), O wielkim a łatwym oszczędzaniu drzewa w piecach, kuchniach, gorzelniach, browarach itd., „Wybór Wiadomości Gospodarskich” nr VIII, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=120918 <dostęp 05.09.2012>.
• 33. Turczynowicz S. (1922/2009), Budownictwo wiejskie. Roboty ziemne – materiały budowlane i ich łączenie – budowle wiejskie, z 661 rycinami, seria „Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego” nr 35-36, 69-70 i 85-89; Księgarna Rolnicza, Warszawa (reprint: PETIT oraz Wydawnictwo Górnoleśne, Lublin).
• 34. Waga A. (1826), Wiadomości z astronomii, fizyki, chimii i mineralogii, nakład i druk A. Brzeziny, Warszawa; według kopii cyfrowej [w:] http://books.google.com/books?id=l3Y5AAAAcAAJ <dostęp 12.12.2011>.
• 35. Wiadomości... (1811), Wiadomości pożyteczne gospodarzowi z pisma nowowyszłego wyjęte i na polski język przełożone w czterech częściach z dodatkiem, Wilhelm Bogumił Korn, Wrocław; według kopii cyfrowej [w:] www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=5838 <dostęp 05.09.2012>.
• 36. X.F.P. (1825), Skarbniczka dla ziemianina i mieszczanina, czyli zbiór doświadczonych przepisów. część trzecia, nakładem J.A. Munke, Poznań; według kopii cyfrowej w: www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=195523 <dostęp 05.09.2012>.
• 37. Zakłady... (1854), Zakłady fabryczne pana Steinkellera na Podgórzu, „Tygodnik RolnicznoPrzemysłowy” [wydawany przez C.K. Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze Krakowskie]” nr 12 (20 marca), s.99-105.