Nietypowe materiały budowlane – glina, gnój i domieszki – w świetle dawnego polskiego piśmiennictwa Cz. 2. Stropy, sufity i dachy

• Autorzy: Szewczyk J.

Warianty tytułu

EN

Non-standard building materials, such as clay, dung and admixtures, in old polish literature Part 2. Ceilings and roofs

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zamiarem autora było rozpoznanie zakresu dawnych zastosowań gliny i innych budowlanych paramateriałów (nie wyłączając nawet łajna), co w zakresie ograniczonym do klepisk, podłóg i ścian wykonano i przedstawiono już w poprzednim artykule z tej serii (Szewczyk, 2011). Zaś w pracy niniejszej przedstawiono badania dawnych tradycji i sposobów stosowania gliny i domieszek w konstrukcjach sufitów, stropów, sklepień i dachów. Wywód zwieńczony jest wnioskiem o znakomitym, bo niezwykle bogatym i różnorodnym dorobku dawnej polskiej myśli technicznej w omawianym tu zakresie tematycznym, obejmującym kulturę budowlanego użycia gliny – zasługującą na docenienie jako część naszego dorobku technologiczno-kulturowego.

EN

The objective of the work was to reveal the astonishing richness and diversity of building technologies related to the usage of clay and dung, and other unusual materials and admixtures. The subject matter has been analyzed on examples of ceilings and roofs, as the other parts of buildings were studied and described in the former part of this series (Szewczyk, 2011), which is now continued in this article. The conclusion is that the Polish technical literature of the last three centuries was abundant in works related to the subject matter and now witnesses about the stunning development of culture of clay and dung usage, as part of Polish national heritage of the past.

Słowa kluczowe

PL

materiały budowlane; historia budownictwa; glina; budownictwo gliniane; budownictwo z ziemi

EN

building materials; history of building craft; clay; building with clay; earthen building

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2012
• Tom: Vol. 4, no. 1
• Strony: 31--57
• Opis fizyczny: Bibliogr. 51 poz., rys.

Twórcy

autor

Szewczyk J.

• Wydział Architektury, Politechnika Białostocka, ul. Grunwaldzka 11/15, 15-893 Białystok,

Bibliografia

• 1. Aigner P.Ch. (1788), Nowa cegielnia. Drukarnia Prymasa Arcy, Łowicz 1788.
• 2. Alkiewicz A. (1858), O dachach z tektury smołowcowej, z dodaniem kilku uwag o budownictwie wiejskim. „Ziemianin”, Poznań, 1858, s.73-77 (Przedruk: Korrespondent Rolniczy, Handlowy i Przemysłowy”, 1858, nr 26).
• 3. Bohusz X.M. (1811), O budowli włościańskiey, trwałey, ciepłey, tanney, od ognia bezpieczney i do kraiu naszego przystosowaney: dziełko z umieszczeniem w nim rozbioru rozpraw odpowiednich w tymże przedmiocie przesłanych Królewsko Warszawskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk, Drukarnia Sukcessorek Zawadzkich, Warszawa; [także w:] „Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk”, t. IX, Drukarnia Xięży Pijarów, Warszawa, s.59-97, [także w:] www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=7774 <dostęp 15.05.2010>.
• 4. Bohusz M.X. (1816), O budowli włościańskiej. „Pamiętnik Lwowski” nr 8 (2/3), t.2, s.308-330, [także w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=90717 <dostęp 10.07.2011>.
• 5. Budowa... (1833), Budowa wiejska w pizę, z ryc. „Pamiętnik Rolniczo-Technologiczny”, t.XI, s.84- 102.
• 6. Cichocki E. (1862), Dachy darniowe. „Roczniki Gospodarstwa Krajowego”, t.II, s.307-318.
• 7. Czajkowski J. (1961), Zagroda wydłużona typu bielsko-hajnowskiego. „Polska Sztuka Ludowa” nr 3, s.153-165.
• 8. Czaki A. (1826), Nowy sposób budowania sklepień ziemnych podług zasad S.Sachs króla pruskiego budowniczego w Berlinie, „Izys Polska czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł, poświęcony krajowemu przemysłowi tudzież potrzebie wieyskiego i mieyskiego gospodarstwa” nr 5, t.II cz.1, s.76-100 i 153-160, [także w:] http://books.google.pl/ books?id=24QDAAAAYAAJ <dostęp 02.02.2012>.
• 9. Dachy... (1826), Dachy darniowe. „Izys Polska czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł, poświęcony krajowemu przemysłowi tudzież potrzebie wieyskiego i mieyskiego gospodarstwa” nr 4, t.I, cz.4, s.447-448, [także w:] http://books. google.com/books?id=24QDAAAAYAAJ <dostęp 02.02.2012>.
• 10. Dmochowski F.S. (1863), Gospodarstwo domowe włościan polskich. Red. Roczników Gospodarstwa Krajowego, Warszawa, [także w:] www.polona.pl/ dlibra/doccontent?id=20610 <dostęp 15.09.2011>.
• 11. Encyklopedia... (1861), Encyklopedia Powszechna, t.5 (C.-Cul). Nakład i druk S. Orgelbranda, Warszawa, [także w:] http://books.google.pl/ books?id=H8dLAQAAIAAJ <dostęp 10.01.2012>.
• 12. Gerald-Wyżycki J. (1845), Zielnik ekonomicznotechniczny, czyli opisanie drzew, krzewów i roślin dziko rosnących w kraju, jako też przyswojonych, z pokazaniem użytku ich w ekonomice, rękodziełach, fabrykach i medycynie domowej, z wyszczególnieniem jadowitych i szkodliwych oraz mogących służyć ku ozdobie ogrodów i mieszkań wiejskich, ułożony dla gospodarzy i gospodyń, t.I, Wilno.
• 13. Iwanicki K. (1917), Budownictwo wiejskie. Poradnik przy wznoszeniu zabudowań na wsi. Księgarnia Lecha Idzikowskiego, Kijów-Warszawa 1917.
• 14. Kelm T. (1996), Architektura ziemi. Tradycja i współczesność. Wydawnictwo MURATOR, Warszawa 1996.
• 15. Knyba J. (1987), Budownictwo ludowe na Kaszubach. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
• 16. Kotarski Z. (1985), Materiały miejscowe i mała energetyka w budownictwie wiejskim. PWRiL, Warszawa.
• 17. Kowalski S. (1849), Początkowe praktyczne budownictwo. Nakładem Kajetana Jabłońskiego, Lwów, [także w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=88 <dostęp 11.09.2011>.
• 18. Krassowski A. (1851), Učebnaă čast’ stroitel’nogo ustava. Otdel’ II: Grażdanskaă arhitektura. Čast’ I: Časti zdanij. V Tipografii Voenno-Učebnyh’ Zavedenij, Sankt Peterburg, [także w:] http://books.google.pl/books?id=0No9AAAAcAAJ <dostęp 13.07.2010>.
• 19. Krassowski K. (1834), Sposób stawiania budowli gospodarskich z wrzosu i gliny, i pokrycia onych dachem niepalnym. Nakład i druk Marcinkowskiego, Wilno (wyd. II: Nakładem Rubena Raf. Księg. Wileń., Wilno 1839).
• 20. Krassowski W. (1957), Problemy regionalizacji w studiach nad zabudową wsi, [w:] Ze studiów nad budownictwem wiejskim („Prace Instytutu UiA” rok VI, z.1.16), Warszawa, s. 55-101.
• 21. Kucharzewski F. (1911), Piśmiennictwo techniczne polskie. T. 1: Architektura. Inżynierya z miernictwem. Księgarnia E. Wendego i S-ki, Warszawa, [także w:] http://www.polona.pl/dlibra/doccontent?id=13459 <dostęp 04.01.2012>.
• 22. Kukolnik B., Gutkowski W. (1803a), Budownictwo wieyskie. Dalszy ciąg o budowaniu z ziemi. „Dziennik Ekonomiczny Zamoyski” nr 11 (listopad), s.1099- 1132 i tabl. na s.1139, [także w:] http://www.wbc. poznan.pl/dlibra/publication?id=192836 <dostęp 04.01.2012>.
• 23. Kukolnik B., Gutkowski W. (1803b), Budownictwo wieyskie. O ziemi albo massywacyi do formowania wątła ziemnego. „Dziennik Ekonomiczny Zamoyski” nr 10 (październik), s.951-976.
• 24. Lam S. (red.; 1927), Ilustrowana Encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego. Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa, [także w:] http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=13763 <dostęp 02.02.2012>.
• 25. Linke G. (1838), Uwagi o dachach z gliny podług pana Dorna, zebrane z własnego doświadczenia z przytoczeniem opisu konstrukcji drzewa i obrachunku kosztów na to potrzebnych. Nakład Ernesta Güenthera, Leszno, [także w:] http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=126235 <dostęp 05.01.2012>.
• 26. Łukaszewicz M. (1946), Ogniotrwałe budownictwo na wsi. Ministerstwo Odbudowy, Warszawa 1946.
• 27. Morska M.K. (1836), Zbiór rysunków wyobrażających celniejsze budynki wsi Zarzecza w Galicyi w obwodzie Przemyskim leżącej, z częścią z natury zdjętych lub uprojektowanych, z opisem budownictwa wiejskiego w sposobie holenderskim i angielskim i ogólnemi myślami o przyozdobieniu siedlisk wiejskich, drukiem wdowy po Antonim Straussie, Wiedeń, [także w:] www.polona.pl/dlibra/doccontent?id=4680 <dostęp 02.02.2012>.
• 28. Moraczewski M. (1885), O budowie zagród włościańskich. Wyd. Macierzy Polskiej (z. 23), Lwów, [także w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/doccontent?id=464 <dostęp 04.01.2012>.
• 29. Nauka... (1847), Nauka wyrobu i wypalania dobrych cegieł i dachówek, jako też zakładania cegielni, zebrana z praktycznych przekonań, dla właścicieli cegielni, strycharzy i budowniczych; z abrysem na stawianie cegielni i szopy. Nakład i druk WawrzyńcaPisza, Bochnia, [także w:] http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty2/0286/ <dostęp 10.03.2012>.
• 30. Niespalne... (1823/1824), Niespalne belkowanie w budowlach, wynalazku Vorberra, królewskiego bawarskiego radcy budowniczego (Monatsblatt für Bauwesen und Landesverschönerung N.5, r.1824). „Izys Polska, czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł, poświęcony krajowemu przemysłowi tudzież potrzebie wiejskiego i miejskiego gospodarstwa” nr 7, t.2/cz.3 (nakładem A. Lelowskiego, Warszawa), s.352-355, [także w:] http://books.google.pl/books?pg=PA354 <dostęp 02.02.2012>.
• 31. Niewierowicz M. (1930), Poradnik wiejskiego budownictwa ogniotrwałego zgliny i drzewa lub betonu i drzewa. Państwowy Bank Rolny, Wilno, [także w:] http://pbc.gda.pl/dlibra/docmetadata?id=5435 <dostęp 20.01.2012>.
• 32. Nowy... (1783), Nowy a prosty sposób ubezpieczenia wsi i miasteczek od pożarów. „Pamiętnik Polityczny y Hystoryczny Przypadków, Ustaw, Osób, Mieysc i Pism wiek nasz szczególniey interessujących”, drukarnia Nadworna XX Pijarów, Warszawa, marzec 1783, s.305-308, [także w:] www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication?id=2711 <dostęp 11.09.2011>.
• 33. Nowy... (1830), Nowy Kalendarz Domowy na rok pański 1830. Drukarnia Antoniego Gałęzowskiego, Warszawa 1828, [także w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=5677 <dostęp 02.02.2012>.
• 34. O dachówce... (1855), O dachówce z masy papierowej. „Tygodnik Rolniczy Przemysłowy Krakowski”, Kraków, s.408-409.
• 35. O sposobie... (1803), O sposobie budowania z ubitej ziemi, czyli stawiania ścian ziemnych długotrwałych i od ognia bezpiecznych, osobliwie dogodnych okolicom niedostatek drzewa cierpiącym, z figurami. Drukarnia J.C.K. Mci XX. Trynitarzów, Lublin.
• 36. Pasek J.Ch. (1856), Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska, odnoszące się od lat 1656 do 1688. Wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego, nakład i druk Karola Pollaka, Sanok, [także w:] http://books.google.pl/books?id=0W1KAAAAcAAJ <dostęp 10.03.2012>.
• 37. Podczaszyński K. (1829), Początki architektury dla użytku młodzi akademickiey. Część 2. Wilno.
• 38. Prószyński K. (1903), Budowanie z piasku i krycie budynków. Księgarnia Krajowa K. Prószyńskiego (Wydawnictwo ’Gazety Świątecznej’ i Księgarni Krajowej), Warszawa 1903.
• 39. P.W. (1822), Prosty i doświadczony sposób stawiania trwałych budowli mieszkalnych i gospodarskich z surowey gliny. „Izys Polska, czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł...”, t.II, cz.IV (nr 8), s.414-454 oraz tab. XXVIII, [także w:] www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=116125 <dostęp 11.11.2010>.
• 40. Rausch F. (1788), Budownictwo wiejskie do gospodarskich potrzeb stosowne i do użytku krajowego podane. Warszawa, [także w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/doccontent?id=545 <dostęp 05.01.2012>.
• 41. Rouget M. (1827), Nauka budownictwa praktycznego czyli Doręcznik dla buduiących : obeymujący nayłatwieysze sposoby wyrachowania J. SZEWCZYKARCHITECTURAE et ARTIBUS - 1/2012 57z dokładnością ilości materyałów potrzebnych do stawiania różnych budowli, i szczegółowe opisanie wszelkich prawideł iakie w wykonaniu takowéy iak nayściśléy zachowywać wypada. Druk Zawadzkiego i Węckiego, Warszawa, [także w:] http://books.google.pl/books?id=pKk5AAAAcAAJ <dostęp 05.01.2012>.
• 42. Sierakowski S. (1812), Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania, t.I, II, Kraków.
• 43. Sobieszczański F.M. (1847), Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce. T.I, druk S.Orgelbranda, Warszawa.
• 44. Szewczyk J. (2009a), Budownictwo z gliny w dawnej polskiej literaturze technicznej. „Architecturae et Artibus” nr 1, t.1. Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok, s.84-98, [także w:] http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=9684 <dostęp 05.01.2012>.
• 45. Szewczyk J. (2011), Nietypowe materiały budowlane – glina, gnój i domieszki – w świetle dawnego polskiego piśmiennictwa. Cz. 1: Klepiska, podłogi, ściany i tynki. „Architecturae et Artibus” nr 4, s.21-41, [także w:] http://www.wa.pb.edu.pl/uploads/downloads/Architektura--numer-4---2011--artykul-III.pdf <dostęp 10.03.2012>.
• 46. Świtkowski P. (1793), Budowanie wieyskie dziedzicom dóbr i possessorom toż wszystkim, jakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach mającym, do uwagi i praktyki podane. Edycja druga, nakładem Michała Grolla, Warszawa, [także w:] http://delta.cbr.edu.pl/dlibra/doccontent?id=160 <dostęp 05.01.2012>.
• 47. Treskow (1826), O sklepieniach z gliny. „Izys Polska, czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł, poświęcony krajowemu przemysłowi, tudzież potrzebie wiejskiego i miejskiego gospodarstwa” t.I, cz.1 (Warszawa), s.12-21, [także w:] http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=116235 <dostęp 03.01.2012>.
• 48. Waga A. (1826), Wiadomości z astronomii, fizyki, chemii i mineralogii. Nakład i druk A. Br
• 49. Zakłady... (1854), Zakłady fabryczne pana Steinkellera na Podgórzu. „Tygodnik RolnicznoPrzemysłowy [wydawany przez C.K. Towarzystwo Gospodarczo-Rolnicze Krakowskie]” nr 12 (20 marca), s.99-105.
• 50. Zbiór... (1868), Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego: Wydział Skarbu, tom XX: O dobrach rządowych. Drukarnia Jana Jaworskiego, Warszawa.
• 51. Zdzański K. (1749), Elementa architektury domowey krótko zebraney na lekcyach szkolnych po łacinie wydaney, a tu na oyczysty ięzyk przełożone. Societatis Iesu, Lwów, [także w:] http://dlibra.up.krakow.pl:8080/dlibra/dlibra/doccontent?id=1293 <dostęp 05.01.2012>.Publikację opracowano w ramach pracy statutowej Zakładu Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej (nt. Przekształcenia struktury i krajobrazu miast i wsi Polski Północno-Wschodniej, nr S/WA/1/12), realizowanej w 2012 roku.