Geneza i rozwój rzeźby Kotliny Biebrzy Górnej

• Autorzy: Micun K.

Warianty tytułu

EN

Origin and evolution of the relief of the Upper Biebrza River Basin

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem badań autora było odtworzenie genezy rzeźby i głównych etapów rozwoju morfologicznego Kotliny Biebrzy Górnej oraz ustalenie zasięgu lądolodu zlodowacenia wisły w samej Kotlinie Biebrzy Górnej i na terenach przyległych. Rzeźba glacjalna Kotliny Biebrzy Górnej jest efektem działalności lądolodów zlodowacenia warty i wisły oraz ich wód roztopowych. Lądolód zlodowacenia warty kształtował rzeźbę glacjalną Wysoczyzny Białostockiej i Wzgórz Sokólskich oraz wysp morenowych w obrębie Kotliny. Deglacjacja lądolodu przebiegała frontalnie, a na zapleczu moren czołowych arealnie. W najniższych partiach terenu powstały rynny podlodowcowe. Założenia rynnowe mają dzisiejsze doliny Biebrzy-Pripilii i Niedźwiedzicy. Lądolód stadiału świecia nasunął się na północną część Wyspy Lipska, a dalej na zachodzie doszedł do dzisiejszych wysp morenowych Jastrzębnej i Sztabina. Lądolód stadiału głównego również dotarł do wysp Jastrzębnej i Sztabina, a we wschodniej części terenu prawdopodobnie w pobliże miejscowości Ostryńskie i Gruszki. Z lądolodem stadiału głównego wiąże się również krajobraz martwego lodu występujący na północ od wysp Jastrzębnej i Sztabina. W czasie kolejnych faz ze stadiału głównego dolina - rynna Biebrzy funkcjonowała jako fragment pradoliny warszawsko - wileńskiej. Pod koniec plejstocenu i we wczesnym holocenie w Kotlinie Biebrzy Górnej dominowały procesy eoliczne. W holocenie zaznaczyła się dolinie Biebrzy i obniżeniach akumulacja torfów. W ostatnich wiekach głównym czynnikiem morfogenetycznym w kotlinie jest człowiek.

EN

The genesis and main stages of relief development of the Upper Biebrza River Basin as well as finding the range of the Vistulian glaciation in the Upper Biebrza River Basin itself and area adjacent to it were the aim of the study. The Upper Biebrza River Basin relief resulted from the ice-sheets activity during Vistulian and Wartianian glaciations and ice-melting water originated from them. The glacial relief of the Białystok Upland and Sokółka Hills as well as morainic islands in the Biebrza River Basin were created by the ice-sheet of the Wartianian glaciation. The deglaciation had frontal character, but behind the frontal moraines the areal deglaciation took place. In the lowest parts of the area the glacial channels developed. The Biebrza-Pripilia River valley and the Niedźwiedzica River valley are glacial channel origin. The ice-sheet of the Świecie Stadial moved on the northern part of the Lipsk Island and on the far west it reached the current morainic islands of Jastrzębna and Sztabin. The ice-sheet of the Main Stadial reached the Jastrzębna and Sztabin islands as well and on the eastern part of the area it presumably moved close to the Ostryńskie and Gruszki villages. The dead-ice landscape located to the north of the Jastrzębna and Sztabin islands origins from the ice-sheet of Main Stadial. During the consecutive phases of the Main Stadial the valley-channel of the Biebrza River was functioning as a part of Warszawa-Wilno marginal stream valley. At the end of Pleistocene and in the early Holocene in the Upper Biebrza River Basin the eolian processes dominated. In the Holocene in the Biebrza River valley and in the other lowerings the accumulation of peat took place. In the last centuries the anthropopressure is the main morphogenetic factor in the valley.

Słowa kluczowe

PL

zlodowacenie Wisły; Kotlina Biebrzy Górnej; geneza rzeźby; zasięg zlodowacenia

EN

Upper Biebrza River Basin; Vistulian glaciation; genesis of the relief; range of glaciation

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej. Inżynieria Środowiska
• Rocznik: 2006
• Tom: Z. 17
• Strony: 5--23
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., rys.

Twórcy

autor

Micun K.

• Politechnika Białostocka, Katedra Ochrony Gleby i Powierzchni Ziemi, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska

Bibliografia

• 1. Bałuk A., 1973. Mapa Geologiczna Polski 1:200 000. Arkusz Łomża wraz z objaśnieniami. Wyd. Geol. Warszawa.
• 2. Bałuk A., 1982. Varying deglaciation processes on the lower and middle Narew river during the middle-Polishglaciation. Biul. Inst. Geol. 343. Geol. of Poland 5.
• 3. Banaszuk H., 1980. Geomorfologia południowej części Kotliny Biebrzańskiej. Prace i Studia Geograficzne. T. 2. Wyd. UW. Warszawa.
• 4. Banaszuk H., 1996: Paleogeografia. Naturalne i antropogeniczne przekształcenia Doliny Górnej Narwi. Wyd. Ekonomia i Środowisko. Białystok.
• 5. Banaszuk H., 2000: Budowa geologiczna. Rzeźba terenu. [w:] Plan Ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego. Operat Przyrody Nieożywionej i Gleb – maszynopis.
• 6. Banaszuk H., 2001: O zasięgu zlodowacenia Wisły w Polsce północno-wschodniej na podstawie badań geomorfologicznych i termoluminescencyjnych. Przegląd Geograficzny. T. 73. z. 3. Warszawa.
• 7. Banaszuk H., 2004, Geomorfologia Kotliny Biebrzańskiej. [w:] H. Banaszuk (red.) Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok
• 8. Banaszuk H., Stańska – Prószyńska W., Prószyński M., 1994: O paleogeografii zlodowacenia Wisły w północno-wschodniej Polsce i odpływie wód pradoliną Biebrzy w świetle badań termoluminescencyjnych. Przegląd Geograficzny. T. 66. z. 1-2.
• 9. Ber A., 1972. Mapa Geologiczna Polski 1:200 000. Arkusz Sokółka wraz z objaśnieniami. Wyd. Geologiczne. Warszawa.
• 10. Ber A., 2000. Plejstocen Polski Północno – wschodniej w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego. T. CLXX. Warszawa.
• 11. Bogacki M., 1980. Types of Outwash in North, East Poland. Geogr. Pol. 43.
• 12. Falkowski E., 1970. Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biul. Geol. Wydz. Geol. UW 12.
• 13. Kacprzak L., Lisicki S., 2000b. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski. Arkusz Sztabin wraz z objaśnieniami 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa – maszynopis.
• 14. Kondracki J., 1972. Polska Północno-Wschodnia. PWN, Warszawa.
• 15. Kondracki J., Pietkiewicz S., 1967. Czwartorzęd północno-wschodniej Polski.[w:] Czwartorzęd Polski. PWN Warszawa.
• 16. Krzywicki T., 1999. Maksymalny zasięg lądolodu zlodowacenia wisły w Polsce północno-wschodniej i obszarach przyległych – Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Warszawa – maszynopis.
• 17. Krzywicki T., 2002 The maximum inceshet limit of the Vistulian glaciation in Northeastern Poland and neighbouring areas. Geological Quarterly 46 (2).
• 18. Lisicki S., 2003. Zasięgi lądolodu skandynawskiego w dorzeczu Wisły wyznaczone na podstawie petrograficznych badań glin lodowcowych, w nawiązaniu do izotopowych stadiów tlenowych. Przegląd Geologiczny. T. 51. nr 3.
• 19. Micun K., 2001. Geneza i rozwój rzeźby Wyspy Sztabińskiej. Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej. Inżynieria Środowiska. Z. 14. Białystok.
• 20. Mojski J. E., 1972. Nizina Podlaska. [w:] R. Galon (red.): Geomorfologia Polski. T.2. PWN, Warszawa.
• 21. Musiał A., 1992. Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia, Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego. Wyd.UW. Warszawa.
• 22. Mycielska – Dowgiałło E., Woronko B., 1998. Analiza obtoczenia i zmatowienia powierzchni ziaren kwarcowych frakcji piaszczystej i jej wartość interpretacyjna. Przegląd Geologiczny T. 46.
• 23. Pietkiewicz S., 1963. Podstawy fizjograficzne województwa białostockiego. IG PAN. Konferencja poświęcona sprawom rozwoju woj. Białostockiego. Białystok.
• 24. Wozniacziuk Ł. N., Walczik M. A., 1978. Morfołogia, strojenije i istoria razwitija doliny Niemana w neoplejstocenie i gołocenie. Mn. Nauka i tiechnika. Minsk.
• 25. Zaborski S., 1927. Studia nad morfologią dyluwium Podlasia i terenów sąsiednich. Przegląd Geograficzny 7
• 26. Zieliński T., 1992. Moreny czołowe Polski północno-wschodniej – osady i warunki sedymentacji. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1325. Uniwersytet Śląski. Katowice.
• 27. Żurek S., 1984. Relief, geologic structure and hydrography of the Biebrza ice-marginal Valley. Pol. Ecol. Stud. 10.
• 28. Żurek S., 1991. Geomorfologia Pradoliny Biebrzy [w:] Zesz. Probl. Postępów Nauk Roln.z. 372. Warszawa.