Inwentarskie budynki folwarczne. Zapoznane piękno formy a współczesna idea architektoniczna

• Autorzy: Drożdż-Szczybura M.

Warianty tytułu

EN

Farm buildings for stock beauty of form and modern architectural idea

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Poczynając już od najwcześniejszych XIII-wiecznych rozwiązań, folwark, jako miejsce produkcji, kształtowany był według ściśle określonych reguł i praw architektonicznych. Istniejące na ziemiach polskich folwarki różniły się stosunkami pracy, zasadami i głównymi kierunkami produkcji oraz wielkością. Budownictwo drewniane dominowało na wsi do XIX wieku, kiedy to zmiany związane z intensyfikacją określonych działów produkcji rolnej i rozwojem przemysłu rolno-spożywczego znalazły swoje odzwierciedlenie w gospodarstwach folwarcznych. Wiek XIX to również wiek „rewolucji” architektonicznych, które wpłynęły na powstanie zabudowy folwarcznej o bardzo interesującej i oryginalnej architekturze. Od ponad półwiecza z niezwykłą starannością i celowością wznoszone niegdyś folwarki ulegają dekapitalizacji. Wczęści jeszcze istniejących budynków inwentarskich prowadzona jest produkcja, niektóre zostały zaadaptowane do innych funkcji, nieliczne stanowią obiekty muzealne, znaczna część niszczeje. Przyczyn tego zjawiska należy doszukiwać się w ilości i złożoności, a często niejednoznaczności interpretacji zagadnień z zakresu planowania przestrzennego oraz konieczności określenia właściwej kolejności inwestowania - na miarę posiadanych środków. Folwarki stanowiły integralną część naszego krajobrazu kulturowego. I nadal, między innymi dla swoich walorów architektonicznych, powinny być poznane i – tam, gdzie to możliwe, zachowane. Najważniejszym, ale i najtrudniejszym zadaniem do rozwiązania jest znalezienie dla inwentarskich zabudowań folwarcznych właściwej formuły tak własnościowej, jak i użytkowej, które przy uszanowaniu wartości historycznych pozwoliłyby na właściwe ich współczesne funkcjonowanie.

EN

Beginning with the earliest 13th century solutions, the farm as a place of production was shaped according to closely specified architectural rules and principles. The farms existing in the Polish land were different in labour relations, production rules and main production directions and capacity. Wooden building work was predominant in the countryside until the 19th century, when changes related to intensification of specific fields of farming production and development of farming and food industry were mirrored in farmsteads. The 19th century was also the age of architectural ‘revolutions’ which affected origination of farming development with very interesting and original architecture. Since over half a century, the farms, once erected with immense care and purposefulness, have been decapitalised. Production is continued in some of the still existing stock buildings, others have been adapted to other functions, and a very few constitute museum facilities, and most of them are on the decay. The causes of this need to be found in the number and complexity, and often in ambiguities in interpretation of the issues in the field of space planning and the necessity of specifying the proper order of investing measured by the funds owned. The farms constituted the integral part of our cultural landscape. Still, among others for their architectural features, they should be made known and, where possible, preserved. The most important, but the most difficult, is to find the appropriate ownership format for stock farm facilities, as well as their functions, which could allow their modern functioning with observation of their historical values.

Słowa kluczowe

PL

folwark; architektura; wieś

EN

farm; architecture; vilage

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2010
• Tom: Vol. 2, no. 3
• Strony: 13--19
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., il.

Twórcy

autor

Drożdż-Szczybura M.

• Politechnika Krakowska, Wydział Architektury, ul. Podchorążych 1, 30 – 084 Kraków,

Bibliografia

• 1. Architektura niedostrzegana. Budownictwo folwarczne Wielkopolski, Wydawnictwo ABOS, Poznań 1994.
• 2. Brückner A., Encyklopedia staropolska, t. I - IV, Nakładem Księgarni Trzaski, Everta i Michalskiego, Warszawa 1939, KWE sp. z o.o. 1990 (reprint).
• 3. Burszta J., Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowaniu wsi, Wyd. Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Biblioteka Popularna, t. I, Wrocław 1958.
• 4. Chłapowski D., O rolnictwie, Poznań 1852.5. Encyklopedia rolnictwa i wiadomości związek z niém mających, Warszawa 1873 – 1877.
• 6. Gloger Z., Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, [Warszawa 1907 – 1909], Grafika, Warszawa 2006 (reprint).
• 7. Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. I - IV, Warszawa 1900 -1903, KWE sp. z o.o. 1990 (reprint).
• 8. Gostomski A., Gospodarstwo (1588), Wyd. Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Biblioteka Narodowa Seria I Nr 139, Wrocław 1951.
• 9. Kamler M., Folwark szlachecki w Wielkopolsce w latach 1580 - 1655, PWN, Warszawa 1976.
• 10. Loudon J.C., O zakładaniu folwarkow podług zasad szkockiego gospodarstwa przy względzie na stósunki Anglii i o przyozdobieniu osad wieyskich, Berlin 1819.
• 11. Majewski J., Gospodarstwo folwarczne we wsiach miasta Poznania w latach 1582 - 1644, PWN, Poznań 1957.
• 12. Oczapowski M., Gospodarstwo wiejskie obejmujące w sobie wszystkie gałęzie przemysłu rolniczego teoretyczno-praktycznie wyłożone, Wydawca S.H. Merzbach, Warszawa 1835-1844.
• 13. Rouget M., Budownictwo wiejskie, czyli doręcznik dla gospodarzy, Warszawa 1828.
• 14. Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” (SOP) oraz Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006; 2007-2013 (PROW), MRiRW, Warszawa 2003, 2007.
• 15. Świtkowski P., Budowanie wiejskie dziedzicom dóbr a possessorom…do uwagi i praktyki podane z figurami, [Warszawa 1782], Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978 (reprint).
• 16. Trzycielski A., Crescentyna księgi o gospodarstwie y o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytków każdemu stanowi potrzebne Kraków 1549, Warszawa 1971.
• 17. Wyczański A., Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce w latach 1500 - 1580, PWN, Warszawa 1960.
• 18. Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, t. I - II, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1964.