Budownictwo z gliny w dawnej polskiej literaturze technicznej

• Autorzy: Szewczyk J.

Warianty tytułu

EN

Clay building as referenced in old polish technical literature

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono rozwój w latach 1774-1838 wybranych technik budownictwa z gliny, mianowicie tych, które były zalecane i opisywane w polskiej literaturze technicznej tego okresu – zwłaszcza technik budownictwa glinobitego oraz murowanego z surowej cegły na zaprawie gliniano-piaskowej. Pominięto gliniane budownictwo ludowe, wówczas powszechne, lecz lekceważone, takie jak lepiankowe (strychulcowe albo chruściano-plecione). Wywód oparto na kilkudziesięciu ówczesnych polskich książkach i artykułach traktujących o budownictwie z gliny; wskazano też na znane wówczas w Polsce publikacje zagraniczne. Wysunięto wniosek, iż w latach 1774-1838 wypracowano podstawy pod dalszy rozwój budownictwa glinianego, obserwowany zwłaszcza w latach sześćdziesiątych XIX wieku oraz później, a także rozwój dwudziestowiecznego tzw. budownictwa z materiałów lokalnych.

EN

The Polish clay building in 1774-1838 is described and analyzed in the paper, with special focus on the types of building constructions which were referenced in the literature of that period, i.e. various sorts of adobe and cob building. Wattle-and-daub, stackwall and other folk constructions are generally omitted in the paper, because they were of minor importance, in spite of the fact that they were popular in the countryside. The work is based on about two dozen Polish books and journal papers published in that period; moreover, the French and German texts are mentioned. The main conlusion is that the development of clay building in the period 1774-1838 resulted with the number of building techniques, which can be perceived as the foundations of the successive lowtech building in the first six decades of the twentieth century.

Słowa kluczowe

PL

budownictwo gliniane; budownictwo z ziemi; materiały budowlane; glina; glinobitka

EN

clay building; earthen building; cob building; adobe; building materials

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej
• Czasopismo: Architecturae et Artibus
• Rocznik: 2009
• Tom: Vol. 1, no. 1
• Strony: 84--98
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz.

Twórcy

autor

Szewczyk J.

• Politechnika Białostocka, Wydział Architektury, ul. Grunwaldzka 11/15, 15-893 Białystok,

Bibliografia

• 1. Aigner P. (1978), Budownictwo wiejskie z cegły glino-suszoney, Drukarnia Piotra Zawadzkiego, War-szawa 1791 (reprint: Artys, Warszawa 1978).
• 2. Bohusz M. Ks. O budowli włościańskiej, trwałey, ciepłey, tanney, od ognia bespieczney i do kraiu naszego przystosowaney. Dziełko z umieszczeniem w nim rozbioru rozpraw odpowiednich w tymże przed-miocie przesłanych Królewsko-Warszawskiemu Towarzystwu Przyjaciół Nauk / przez Xawiera Mi-chała Bohusza napisane i z woli tegoż Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk do druku podane. W druk. sukcessorek Zawadzkich, Warszawa 1811. (przedruk: “Roczn. Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk”, t.IX/1816, s. 59-97; także w: “Pa-miętnik Lwowski”, t.II, nr 8 (1816), s. 308-324; także wydanie II: Warszawa 1816).
• 3. Bohusz M. Ks. (1816), Zdanie sprawy o próbie uczynionej w Wilanowie co do nowego sposobu budowania (z cegły surowej) na posiedzeniu publ. Tow. Kr. Warsz. Przyj. Nauk d. 30 kwietnia 1811 r. (przedruk w: “Roczn. Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk”, t.IX/1816, s. 258-262).
• 4. Budowanie wieyskie z gliny surowey z wrzosem. „Dziennik Wileński” 1821, t.II, s.465-468.
• 5. Budowa wiejska w pizę, z ryc. „Pamiętnik Roln. Technolog.” 1833, t.XI, s.84-102.
• 6. Budowle wiejskie z glinianki. „Wiadomości Handlowe i Przemysłowe” 1838, s.918-920.
• 7. Cointeraux F. (1790, 1791), Ecole d'Architecture Rurale, ou leçons par les quelles on apprendra soi-même à bâtir solidement les maisons de plusieurs étages avec la terre seule, ou autres matériaux les plus communs et du plus vil prix. Paris.
• 8. Cointeraux F. (1800), Szkoła budowli wiejskiej, czyli sposób jak stawić mocne i trwałe od wielu pięter domy z ubitej szczerej ziemi lub innych pospolitych i tannych materyałów, wynaleziony od L. P. Franciszka Cointeraux, skrócony dokładnie i wiernie. Drukarnia Coll. Soc. Jesu, Połock, 1800 (wyd. II – 1808).
• 9. Czaki A. (1826), Nowy sposób budowania sklepień ziemnych podług zasad S.Sachs król. prusk. budowniczego w Berlinie. „Izys Polska czyli dziennik umiejętności, wynalazków, kunsztów i rękodzieł, poświęcony krajowemu przemysłowi tudzież potrzebie wieyskiego i mieyskiego gospodarstwa”, t.II, cz.1, nr 5, s. 76-100 i 153-160.
• 10. Czaki A. (1930), Wzory budowli wieyskich na 24 tablicach litograficznych, z wskazaniem zasad do oznaczania ich obszerności i obrachowania kosztów, oraz z dodatkiem nauki stawiania budowli z ubijanej ziemi, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji, Warszawa.
• 11. Hempel J. (1803), O sposobie budowania z ubitey ziemi czyli stawiania ścian ziemnych długo trwałych i od ognia bespiecznych osobliwie dogodnych oko-licom niedostatek drzewa cierpiącym, Druk. J. C. K. Mci XX. Trynitarzów, Lublin.
• 12. Kelm T. (1996), Architektura ziemi. Tradycja i nowoczesność, Wydawnictwo MURATOR, Warszawa.
• 13. Kluk K. (1797), Rzeczy kopalnych, osobliwie zdatnieyszych, szukanie, poznanie i zażycie, t. I: O rzeczach kopalnych w powszechności, o wodach, solach, tłustościach ziemnych i ziemiach, Drukarnia XX Scholarum Piarum, Warszawa.
• 14. Krassowski K. (1834), Sposób stawiania budowli gospodarskich z wrzosu i gliny, i pokrycia onych dachem niepalnym, wyd. I, nakład i druk Marcinowskiego, Wilno 1834; wyd. 2 nakładem Rubena Raf. Księg. Wileń., Wilno 1839.
• 15. Krassowski W. (1957), Problemy regionalizacji w studiach nad zabudową wsi, [w:] Ze studiów nad budownictwem wiejskim („Prace Instytutu UiA” rok VI z.1.16), Warszawa 1957, s. 55-101.
• 16. Kucharzewski F. (1834), Bibliografia polska techniczno-przemysłowa: obejmująca prace drukwane oddzielnie, w czasopismach lub znane z rękopisu, we wszystkich działach techniki i przemysłu, do końca 1874 roku, nakład Redakcyi Przeglądu Technicznego, Warszawa 1894.
• 17. Kucharzewski F. (1904), Czasopiśmiennictwo techniczne polskie przed rokiem 1875, Księgarnia E. Wendego i S-ki, Warszawa 1904 (odbitka z “Przeglądu Technicznego”, numery 10-22/1904).
• 18. Kucharzewski F. (1911), Piśmiennictwo techniczne polskie, t. 1, Architektura. Inżynierya z miernictwem. Księgarnia E. Wendego i S-ki, Warszawa 1911.
• 19. Kukolnik B. i Gutkowski W.(?) (1803), Budownictwo wieyskie. O ziemi albo massywacyi do formowania wątła ziemnego. „Dziennik Ekonomiczny Zamoyski” nr 10 (październik), s. 951-976.
• 20. Kukolnik B. i Gutkowski W. (?) (1803), Budownictwo wieyskie. Sposób formowania wątła ziemnego. „Dziennik Ekonomiczny Zamoyski” nr 12 (grudzień), s.1187-1211 i tabl. na s.1233.
• 21. Liske X. (1876), Cudzoziemcy w Polsce, nakładem Gubrynowicza i Schmidta, Lwów.
• 22. Plan podług którego urządzona szkoła robienia bitych z ziemi budowli i Ukaz 3/17 Septembra 1797 r.
• 23. Podczaszyński B. (1828), Początki architektury dla użytku młodzi akademickiey. Część 1. Wilno.
• 24. Prosty i doświadczony sposób stawiania trwałych budowli mieszkalnych i gospodarskich z surowey gl-ny, z rys., „Izys Polska” 1822, t.II, s.414-454.
• 25. Rouget M. (1828), Budownictwo wiejskie czyli doręcznik dla gospodarzy, druk Zawadzkiego i Węckiego, Warszawa.
• 26. Rouget M. (1827), Nauka budownictwa praktycznego czyli Doręcznik dla buduiących : obeymujący nayłatwieysze sposoby wyrachowania z dokładnością ilości materyałów potrzebnych do stawiania różnych budowli, i szczegółowe opisanie wszelkich prawideł iakie w wykonaniu takowéy iak nayściśléy zachowywać wypada / zebr. i ułoż. w dwóch częściach przez M. Rouget P.K.J. i W.W.P., druk Zawadzkiego i Węckiego, Warszawa.
• 27. Rumbowicz H. (1821), Sposób budowania z ubitey ziemi, z rys. “Dziennik Wileński” t.II, s.79-87.
• 28. Sierakowski S. (1812), Architektura obeymująca wszelki gatunek murowania i budowania, t. I, II, Kraków.
• 29. Sierakowski W. (1797), Do Architektury w częściach II wydaney dla powszechnego użytku względem materyałów na budowle przydatne potrzebne wiadomości, Kraków.
• 30. Szewczyk J. (2008), Stan badań nad budownictwem z gliny w Polsce i na Podlasiu. „Ciechanowiecki Rocznik Muzealny” t. 4, Muzeum Rolnictwa im. ks. K. Kluka w Ciechanowcu, Ciechanowiec, s. 235-259.
• 31. Świtkowski P. (1793), Budowanie wieyskie dziedzicom dóbr y possessorom, toż wszystkim, iakążkolwiek zwierzchność po wsiach y miasteczkach maiącym, do uwagi y praktyki podane. Edycja druga, nakładem Michała Grolla, Warszawa, [I wyd. 1782].
• 32. Treskow (1826), O sklepieniach z gliny, „Izys Polska”, t.I, s.12-21.