Zasady nauki o bezpieczeństwie.

• Autorzy: Brandowski A.

Warianty tytułu

EN

Principles of safety science.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W publikacji autora zaproponowany został cel, zadania i dziedzina nauki o bezpieczeństwie (SS). Zakres (dziedzina przedmiotowa) SS został ograniczony do wytworów techniki (TP) wszystkich możliwych klas rozważanych w aspekcie zastosowań pokojowych. Tak ograniczone bezpieczeństwo nazwano bezpieczeństwem technogenicznym. Uważa się, że technika stwarza dziś największe zagrożenie dla istnienia człowieka na Ziemi oraz, że zagrożenie to będzie wzrastać w wieku XXI. Zdefiniowane i zinterpretowane zostały podstawowe pojęcia: system człowiek-technika-środowisko (MTE), strata (D) oraz bezpieczeństwo (S). To ostatnie stanowi własność mikrosystemu mMTE, w którym istnieje dany TP, polegającą na tym, że stwarzane przez ten TP ryzyko strat względem elementów tego mikrosystemu nie przewyższa określonych wartości ryzyka tolerowanego. Przedstawiona została taksonomia elementów podsystemu "technika". Sformułowane i pokrótce zinterpretowane zostały cztery następujące zasady SS: I - zasada pełnego cyklu życia TP, II - zasada nieuchronności negatywnych skutków istnienia TP, III - zasada strat tolerowanych przez społeczeństwa oraz IV - zasada zarządzania ryzykiem. Zasada I mówi, że straty mogą powstawać we wszystkich fazach cyklu życia TP. Zasada II stwierdza nieuchronność negatywnych skutków istnienia techniki, które mogą się przerodzić w straty, gdyż TP w swoim cyklu życia musi czerpać z otoczenia i dodawać do niego czynniki substancjalne, energetyczne i informacyjne (SEI). W związku z tą zasadą zdefiniowane zostały pojęcia zagrożenia i ryzyka. Pierwsze dotyczy potencjału destrukcyjnego TP, a drugie strat, które mogą zaistnieć, gdy zagrożenie to ulegnie aktywizacji. III zasada stanowi, iż dla poszczególnych kategorii strat mogą zostać wyznaczone poziomy ryzyka tolerowanego, na które społeczeństwo godzi się w zamian za dobra dostarczane przez TP. W związku z tą zasadą przedstawiono taksonomie rodzajów i postaci strat, które mogą zaistnieć w systemie MTE. Zasada IV mówi, że ryzykiem WT należy zarządzać. Sformułowane zostały ogólne postulaty zarządzania bezpieczeństwem. Postulaty te wymagają interpretacji dla poszczególnych kategorii TP w kontekście mMTE, w których przebiegać będą ich cykle życia. Jest to zadanie niezwykle trudne, ale konieczne do realizacji. Technice trzeba sformułować wymagania w zrozumiałym dla niej języku, czyli wyznaczyć standardy "dopuszczalnej negatywności" dla poszczególnych strumieni SEI, wiążących określone TP z ich otoczeniem. Powinny być to standardy wyrażone w sposób ilościowy i probabilistyczny, uwzględniające także niezawodność TP traktowanych jako systemy socjotechniczne, istniejące w określonych mikrosystemach mMTE.

EN

The objective, tasks and domain of safety science (SS) have been proposed in the author's publication. Range of objects has been bounded to the technology products (TP) of all possible classes and its range of time considered as application under peace times. Such bounded safety has been named technological safety. It is of opinion that technology creates the biggest hazard to human existence at the Earth today and this hazard will increase in 21st century. The following notions were defined and interpreted: man-technology-environment system (MTE), damage (D) and safety (S). The last one is an attribute of a micro-system mMTE in which given TP exists. This attribute states that the risks to the elements of the MTE making by given TP do not exceed the well-defined tolerability values. The taxonomy of a subsystem technology was presented. Four following principles of SS were formulated and interpreted: I - the principle of the full life cycle of a TP, II - the principle of the inevitability of negative consequences under a TP existence, III - the principle of the damages tolerated by community, IV - the principle of risk management. The I principle says that damages can take place under all phases of TP life cycle. The II principle states on the inevitability of negative consequences connected with the existence of a TP, which can transform to damages, since every TP must draw and give back the substances, energies and information (SEI) from and to its surroundings. The notions of hazard and risk were defined in connection with this principle. The first one deals with the destructive potential of a TP and the second one - with the damages, which can take place when the hazard is activated. The III principle states that for each damage category tolerable risk levels can be identified, which community must approved, in return for the goods delivered by TP. In connection with this principle the taxonomies of the models and forms of damages were presented. The IV principle says that risk should be managed. The general postulations for safety management were formulated. Ones need to be detailed interpreted for each TP category in the context to mMTE in which their life cycle is running. This task is extremly difficult but necessary to be fulfilled. The safety requirements for technology must be expressed in the language understood for one. It means that the standards of "permissible negativity" must be assigned for each stream of SEI connecting a TP with its surroundings. Ones should be expressed in the qualitative and probabilistic way, taking into account the reliability of systems treated as social-engineering systems existing in well-defined micro-systems mMTE.

Słowa kluczowe

PL

nauka o bezpieczeństwie; zasady; prawa; bezpieczeństwo; ryzyko

EN

safety science; principles; laws; safety; risk

• Wydawca: Komitet Budowy Maszyn PAN
• Czasopismo: Zagadnienia Eksploatacji Maszyn
• Rocznik: 2000
• Tom: Vol. 35, nr 2
• Strony: 89--100

Twórcy

autor

Brandowski A.

• Politechnika Gdańska, Wydział Oceanotechniki i Okrętownictwa, ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk

Bibliografia

• [1] Wójcicki R.: Metodologia formalna nauk empirycznych. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
• [2] Brandowski A.: Nauka o bezpieczeństwie – cel, zdania, dziedzina. ZEM 1996, 4.
• [3] Geysen W.J.: The structure of safety science: definitions, goals and instruments. 1-st World Congress on Safety Science, Verlag TÜV Reinland, Cologne 1990.
• [4] Kulmann A.: Einführung in die Sicherheitswissenschaft. Verlag TÜV Reinland, Köln 1981.
• [5] Ledwoń K.: Ekologiczne podstawy kształtowania technosfery. PWN, Warszawa 1998.
• [6] Łojewski S.: Ekonomia środowiska. Wyd. Uczelniane Ak. Techn.-Roln., Bydgoszcz 1995.
• [7] Holzer J.Z.: Model wielodzietnej rodziny to utopia. Rzeczpospolita, 29 stycznia 1999.
• [8] Roland H.E., Moriarty B.: System safety engineering and management. John Wiley & Sons INC, New York 1990.
• [9] Suokas J., Rouhiainen V.: Quality management of safety and risk analysis, Elservier. Amsterdam–London–New York–Tokyo 1993.
• [10] Jennergreen P., Keeney R.L.: Metody oceny ryzyka. W: Analiza systemowa – podstawy i metodologia. PWN, Warszawa 1985.
• [11] Brandowski A.: Koncepcja nauki o bezpieczeństwie. ZEM 1993, 3.
• [12] Brandowski A.: Problemy bezpieczeństwa w eksploatacji urządzeń technicznych — teoria i praktyka. Problemy Eksploatacji, Radom–Krynica 1997.
• [13] HSE. The tolerability of risk from nuclear power stations. HMSO, London 1992.