Secesja i modernizm w Rydze : Pół wieku architektury łotewskiej - perłą europejskiego dziedzictwa kulturowego. część II, Niepodległość i nowoczesność. Glossarium do problemów tradycji i awangardy w dwudziestoleciu międzywojennym

• Autorzy: Caupale R. , Tołłoczko Z.

Warianty tytułu

EN

Secession and modernism in Riga : Half of the century of Latvian architecture - the jewel of European cultural heritage. part II, Independence and modernity. Glossary of tradition and avant-garde issues in the inter-war period /

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W niniejszym artykule, autorki podjęły się próby prześledzenia rozwoju architektury nowoczesnej w Rydze na przestrzeni lat od 1918 do 1940. Fundamentem rozważań jest zbieg, powstania i rozkwitu niepodległej Republiki Łotewskiej i rozwinięcie się ruchu nowoczesnego w architekturze tego kraju. Ruch ten był zarazem kontynuacją modernizmu łotewskiego przed 1914 rokiem, a jednocześnie wykazywał ambicje dorównania do osiągnięć reprezentowanych przez najwybitniejsze nurty architektury zachodnioeuropejskiej. Przeto w budownictwie stolicy Republiki zamanifestowały się trzy wiodące w architekturze międzywojennej, centralnej Europy zwłaszcza, tendencje rozwojowe. Są to tradycjonalizm i neoklasycyzm oraz umiarkowana awangarda. Nie bez znaczenia dla twórczości ryskich architektów było przywiązanie do wartości wernakularnych, a także, co może najważniejsze, poszanowanie zabytkowego kontekstu średniowiecznej jeszcze tkanki historycznej, co dało w rezultacie, godne pozazdroszczenia, znakomite rezultaty.

EN

In the article the authors have made an attempt to make a thorough study of the development of modern architecture in Riga over the period 1918-1940. What was of fundamental significance was that the rise of independent Republic of Latvia and its flourishing prosperity coincided with the development of modern trend in the architecture of the country. The movement combined continuation of the Latvian modernism prior to 1914 with an ambition to match the achievements represented by the most outstanding trends in the architecture of Western Europe. In the building style of the Republic's capital three development trends leading in the interwar architecture of the central Europe in particular were manifested. These include traditionalism and neo-classicism as well as moderate avant-garde. What was also of significance for the Riga architects was their affection for the vernacular and, which is probably most important, their respect for the historical context of still medieval tissue, which resulted in impressive, enviable effects.

Słowa kluczowe

PL

historia; historia architektury; Łotwa; modernizm; Ryga; tradycjonalizm

EN

history; history of architecture; Latvia; modernism; Riga; traditionalism

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Architektura
• Rocznik: 2008
• Tom: R. 105, z. 7-A
• Strony: 41--73
• Opis fizyczny: Bibliogr. 90 poz.

Twórcy

autor

Caupale R.

autor

Tołłoczko Z.

• Stowarzyszenia Polskich Artystów na Łotwie

Bibliografia

• A. Bilmanis, A History of Latvia, Princeton 1951.
• A. Frydecki, Początki nowoczesnej architektury w środowisku polskich architektów we Lwowie w latach 1918–1959, [w:] Architektura i urbanistyka w Polsce w latach 1918–1978, Studia i materiały do teorii i historii architektury i urbanistyki, XVII, Warszawa 1989.
• A. Miłobędzki, Architektura ziem Polski. Rozdział europejskiego dziedzictwa. The Architecture of Poland. A Chapter of the Heritage, Kraków 1994.
• A. Ryabushin, N. Smolina, V. Quilici (eds.), Landmarks of Soviet. Architecture 1917–1991, New York 1992.
• A. Sieradzka, Architektura polskiego art déco – zmodernizowany klasycyzm kubizujący folklor, gotycki kryształ, Spotkania z Zabytkami, nr specjalny, lipiec 2001.
• A. Sieradzka, Art Déco w Europie i w Polsce, Warszawa 1996.
• A. Sieradzka, Art déco w Polsce – kształtowanie definicji zjawiska i pojęcia stylu, Ikonotheka 10, 1996.
• A. Turowski, Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej, Kraków 2000.
• A. Whittick, European Architecture in the Twentieth Century, Vol. I, Part I, Historical Background and the Early Years of the Century, Part II, Transition from War to Peace 1919–24, London 1950.
• A. Whittick, European Architecture in the Twentieth Century, Vol. II, Part III, The Era of Functionalism 1924–1933, London 1953.
• A.K. Olszewski, Art Déco. Towards the Definition and Chronology of the Style, Polish Art Studies, Vol. XIV, 1992.
• A.K. Olszewski, Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925. Teoria i praktyka, 71 Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
• A.K. Olszewski, Styl 1937 w świetle krytyki i historii, [w:] Myśl o sztuce, Materiały sesji zorganizowanej z okazji czterdziestolecia istnienia Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1974, Warszawa 1976.
• A.M. Drexlerowa, A.K. Olszewski, Polska i Polacy na powszechnych, wystawach światowych 1851–2000, Warszawa 2005.
• A.W. Ikonnikow, Architiektura XX wieka. Utopii i realnost. Izdanie w dwóch tomach, t. I, Moskwa 2001.
• B. Capitman, M.D. Kinerk, D.W. Wilhelm, R. Juster, Rediscovering Art Déco, U.S.A. a Nationwide Tour of Architectural Delights, New York 1994.
• B. Hillier, S. Escritt, Art Déco Style, London 1997.
• B. Störtkuhl, Wieżowce we Wrocławiu a "gorączka wysokościowców” w Niemczech lat dwudziestych, [w:] Wieżowce Wrocławia 1919–1932, J. Ilkosz, B. Störtkuhl (red.), Wrocław 1997.
• D. Lamberga, Sztuka a epoka, Art and the Age, [w:] Wznosząc się o własnych skrzydłach. Sztuka początku XX wieku na Łotwie, Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Szczecinie 27 października 2004––15 stycznia 2005, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, 28 stycznia–13 marca 2005, Ryga–Riga 2004.
• D. Lmberga, Le Modernisme Classique. La peiture lettone au début du XXeme siècle, Rīga 2004.
• D. Prelovšek, Jože Plečnik. 1872-1957. Architectura Perennis, New Haven–London 1997.
• D. Sharp, Modern Architecture and Expressionism, London 1966.
• D.P. Handlin, American Architecture, London 1985.
• E. Małachowicz, Architektura dwudziestolecia międzywojennego w Wilnie, [w:] Architektura i urbanistyka w Polsce w latach 1918–1978, Studia i materiały do teorii i historii architektury i urbanistyki, XVII, Warszawa 1989.
• E. Meyer-Maril, Deutsche Einflüsse auf die Architektur Israels und der Beitrag Deutsch–Jüdischer Emigranten, [w:] Architektur und Ingenieurwesen zur Zeit der nationalsozialistischen Gewaltherrschaf 1933–1945, U. Kuder (hrsg.), Berlin 1997.
• E. Šmite, [w:] Wznosząc się o własnych skrzysłach...,. Utopii i realnost. Izdanie w dwóch tomach, t. I, Moskwa 2001.
• E. Weber, Art Déco, New York 1989.
• G.. Pāvils, Augstceltnes uz kūlturas vēstures skatuves, Latvijas architektūra 1/57/2005.
• H. Blumówna, Rzeźba, [w:] Historia sztuki polskiej, t. III. Sztuka nowoczesna, T. Dobrowolski, W. Tatarkiewicz (red.), Kraków 1962.
• H. Mościcki, Historia najnowsza wieku XIX i XX, Warszawa 1933.
• H.-R. Hitchcock, Architecture Nineteeth and Twentieth Centuries, New York 1977.
• I. Huml, Polish Art Déco. The Style of Regained Independence (the 1920), [w:] Niedzica Seminars, VI, The Art of the 1920’s in Poland, Bohemia, Slovakia, and Hungary, October 19–20, 1989, Cracow 1991.
• I. Huml, Warsztaty Krakowskie, Wrocław 1973.
• J. Buch, A Century of Architecture in the Netherlands 1880/1990, Amsterdam 1994.
• J. Cynarski, Łotwa współczesna, Warszawa 1925.
• J. Ilkosz, Wieżowiec w strukturze miasta na przykładzie Wrocławia w latach 1919–1928. Koncepcja urbanistyczna Maxa Berga, [w:] Wieżowce Wrocławia 1919–1932, J. Ilkosz, B. Störtkuhl (red.), Wrocław 1997.
• J. Krastiņš, I. Strautmanis, J. Dripe, Latvijas arhitektūra no senatnes līdz mūsdienām, Rīga 1998.
• J. Krastiņš, Latvija buržuāziskās republikās laikā (1923–1934), Rīga 1947.
• J. Krastiņš, Latvija fašistiskās diktatūras laikā (1934–1940), Rīga 1949.
• J. Krastiņš, Rīgas architektūras meistari 1850–1940, The Masters of Architecture of Riga, Rīga 2002.
• J. Mascai, Competing Ideas in Hungarian Architecture, [w:] East European Modernism. Architecture in Czechoslovakia, Hungary and Poland between the Wars 1919–1939, W. Leśnikowski (ed.), V. Slapeta, J. Mascai, J. Bonta, O. Czerner, New York 1996.
• J. Roguska, Modernism and Moderate Modernism in the Architecture of Warsaw in the Nineteen-Twenties, [w:] Niedzica Seminars, VI, The Art of the 1920’s in Poland, Bohemia, Slovakia, and Hungary, October 19–20, 1989, Cracow 1991.
• J. Vybiral, Moderna czy kierunek narodowy w Pradze, [w:] Sztuka około 1900 w Europie Środkowej. Centra i prowincje artystyczne, Materiały międzynarodowej konferencji zorganizowanej w dniach 20–24 października 1994, P. Krakowski, J. Purchla (red.), Kraków 1997.
• J. Zukowsky, Berlin, Capital of the Modern Movements, [w:] The Many Faces of Modern Architecture. Building in Germany between the World Wars, J. Zukowski (ed.), Munich–New York 1994.
• J.A. Mrozek, «Historyzm narodowy» lat dwudziestych jako wyraz myśli romantycznej, [w:] Sztuka XIX wieku w Polsce. Naród – miasto, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, grudzień 1977, Warszawa 1979.
• J.L. Dobesz, Budynek poczty Lothara Neumanna we Wrocławiu, [w:] Wieżowce Wrocławia 1919–1932, J. Ilkosz, B. Störtkuhl (red.), Wrocław 1997.
• J.M. Łobocki, Architectura militaris Polona 1918–1978, [w:] Architektura i urbanistyka w Polsce w latach 1918–1978, Studia i materiały do teorii i historii architektury i urbanistyki, XVII, Warszawa 1989.
• K. Frampton, Modern Architecture a Critical History, London 1985.
• K.A. Laney-Lupton, The West: Rhine and Ruhr, [w:] The Many Faces of Modern Architecture. Building in Germany between the World Wars, J. Zukowski (ed.), Munich–New York 1994.
• L. Benevolo, Histoire de 1’architecture moderne, 2, Avant-garde et mouvement moderne (1890–1930), Paris 1980.
• L. Bremša, A. Brasliņa, D. Bruģis, S. Pelše, I. Pujāte, Latvijas mākslas vēsture, Rīga 2003.
• M. Dranka, Z. Tołłoczko, Zapomniany krakowski przykład ekspresyjnego dekoracjonizmu w architekturze modernistycznej, Archivolta 4, 2004.
• M. Fabiański, J. Purchla, Historia architektury Krakowa w zarysie, Kraków 2001.
• M. Leśniakowska, Architektura w Warszawie lata 1918–1939, Warszawa 2002.
• M. Tafuri, F. Dal Co, Modern Architecture, London 1986.
• M. Warhafting, Jüdische Architekten vor und nach 1933, [w:] Architektur und Ingenieurwesen zur Zeit der nationalsozialistischen Gewaltherrschaf 1933–1945, U. Kuder (hrsg.), Berlin 1997.
• N. Evenson, Paris: A Century of Change, 1878-1978, New Haven–London 1979.
• P. Bucciarelli, Fritz Höger, Hanseatischer Baumeister 1877–1949, Berlin–Kreuzberg 1992.
• P. Paszkiewicz, W służbie Imperium Rosyjskiego 1721–1917. Funkcje i treści ideowe rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach cesarstwa i poza jego granicami, Warszawa 1999.
• R. Čaupale, Jautājumā par art déco latvijas arhitektūrā, Makslas. Vēsture un teorija 5, 2006.
• R. Čaupale, Z. Tołłoczko, Secesja i modernizm w Rydze. Pół wieku architektury łotewskiej – perłą europejskiego dziedzictwa kulturowego, Część I. U progu uzyskania suwerenności, Czasopismo Techniczne, z. 13-A/2005.
• R. Gargiani, Paris. Architektur zwischen Purismus und Beaux-Arts 1919–1939, Wiesbaden 1992.
• R. Rave, H.-J. Knoefel, Bauen seit 1900 in Berlin, Berlin 1968.
• R. Stalla, ,,...mit den Lächeln des Rokoko...”. Neurokoko im 19. und 20. Jahrhundert, [w:] Der Traum vom Glück. Die Kunst des Historismus in Europa, H. Filltz, W. Telesko (hrsg.), Wien–München 1996.
• R. Švácha, The Architecture of New Prague 1895–1945, Cambridge (Mass.)–London 1996.
• R.A.M. Stern, Modern Clasicism, London–New York 1988.
• S. Kostof, A History of Architecture. Settings and Rituals, New York–Oxford 1995.
• T. Chrzanowski, Kryzys sztuki religijnej – historia czy teraźniejszość?, [w:] Kryzysy w sztuce, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Lublin, grudzień 1985, Warszawa 1988, [za:] Z. Tołłoczko, Wybrane problemy współczesnej estetyki architektonicznej, Kraków 1995.
• T. Chrzanowski, Sztuka w Polsce od I do III Rzeczypospolitej. Zarys dziejów, Warszawa 1998.
• T.S. Jaroszewski, Od klasycyzmu do nowoczesności. O architekturze polskiej XVIII, XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
• Trzaski, Everta i Michalskiego, Encyklopedia powszechna dla wszystkich, oprac. pod red. dra Stanisława Lama, Warszawa 1936.
• V. Marg, R. Schröder, Architektur in Hamburg seit 1900, Hamburg 1993.
• V.M. Lampugnani, Architecture and City Plannig in the Twentieth Century, New York 1980.
• W. Leśnikowski, Functionalism in Polish Architecture, [w:] East European Modernism. Architecture in Czechoslovakia, Hungary and Poland between the Wars 1919–1939, W. Leśnikowski (ed.), V. Slapeta, J. Mascai, J. Bonta, O. Czerner, New York 1996.
• W. Leśnikowski, The East: Silesia, Saxsony, Thuringia, and Brandenburg, [w:] The Many Faces of Modern Architecture. Building in Germany between the World Wars, J. Zukowski (ed.), Munich–New York 1994.
• W.A. Czanturia, J. Minkjawiczjus, Ju. Wasiliew, K. Alttoa, Pamiatniki iskusstwa Sowietskowo Sojuza. Biełorussia, Litwa, Łatwija, Estonja. Sprawocznik-putewoditiel, Moskwa–Leipzig 1986.
• W.J.R. Curtis, Modern Architecture since 1900, London 1996.
• Z. i T. Tołłoczko, Josip Plečnik – jeden z prekursorów tradycjonalnego modernizmu. Ze studiów nad ewolucją architektury od akademickiego klasycyzmu ku zmodernizowanemu klasycyzmowi, [w:] Studia z historii architektury i urbanistyki poświęcone profesorowi Józefowi Tomaszowi Frazikowi, K. Kuśnierz, Z. Tołłoczko (red.), Kraków 1999.
• Z. i T. Tołłoczko, Refleksje nad współczesną estetyką architektoniczną na przykładzie Filadelfii i nie tylko – profesorowi Józefowi Tomaszowi Frazikowi dedykowane, Czasopismo Techniczne, z. 2-A/1995.
• Z. i T. Tołłoczko, W kręgu architektury art déco, Kraków 1997.
• Z. i T. Tołłoczko, W kręgu architektury konstruktywistycznej, neokonstruktywistycznej i dekonstruktywistycznej, Kraków 1999.
• Z. Tołłoczko, ,,Sen architekta” czyli o historii i historyzmie architektury XIX i XX wieku. Studia i materiały, Kraków 2002.
• Z. Tołłoczko, Architectura perennis. Szkice z historii nieawangardowej architektury nowoczesnej pierwszej połowy XX wieku (Ekspresjonizm – Art Déco – Neoklasycyzm), Kraków 1999.
• Z. Tołłoczko, Architektura i społeczeństwo. Przegląd zagadnień budownictwa i urbanistyki w Niemczech od około roku 1850 do około roku 2000. Od późnoromantycznego historyzmu do późnego socmodernizmu, Kraków 2005.
• Z. Tołłoczko, Główne nurty historyzmu i eklektyzmu w sztuce XIX wieku, t. I. Architektura, Kraków 2005.
• Z. Tołłoczko, In horto latericio. Rozprawy z dziejów architektonicznych szkół amsterdamskiej i hamburskiej, Kraków 2000.
• Z. Tołłoczko, Neorokoko. Z genealogii historyzmu w architekturze i sztuce XIX wieku, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury O. PAN w Krakowie, t. XXXIII, 2001.
• Z. Tołłoczko, Nowatorstwo czy epigonizm? Kilka uwag na marginesie polskiego półmodernizmu lat 20. i 50. XX wieku, [w:] 50 lat architektury i urbanistyki w polskiej Akademii Nauk, Polska Akademia Nauk Oddział we Wrocławiu, Komisja Architektury i Urbanistyki, Wrocław 2002.
• Z. Tołłoczko, Robert A.M. Stern – mistrz klioarchitektury. Ze studiów nad estetyką i etyką architektury współczesnej, Czasopismo Techniczne, z. 5-A/1996.
• Z. Tołłoczko, Ze studiów nad historią międzywojennej architektury Górnego Śląska, Cześć I. Katowicki skyscraperstyle a Art Déco jako styl odzyskanej niepodległości, Czasopismo Techniczne, z. 1-A/2002.