Secesja i modernizm w Rydze. Pół wieku architektury łotewskiej - perłą europejskiego dziedzictwa kulturowego. Cz. 1, U progu uzyskania suwerenności

• Autorzy: Čaupale R. , Tołłoczko Z.

Warianty tytułu

EN

Secession and modernism in Riga. Half a century of Latvian architecture - the pearl of European cultural heritage. P. 1, On the sovereignty

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł niniejszy jest częścią ogólnego studium na temat historii architektury Rygi od około 1890 do 1940 r. Jest to pierwsze tego rodzaju opracowanie w Polsce. Dotąd w polskiej bibliografii przedmiotu nie ukazała się żadna praca na temat architektury łotewskiej. To opracowanie oparte jest na interesującej panoramie historycznej. I także pod tym względem pozostaje bez precedensu, ponieważ w Polsce nie ma opracowania na temat historii politycznej Łotwy oraz dziejów jej kultury i sztuki. Autorki analizują rozwój secesji w Rydze na tle rozwijającego się łotewskiego odrodzenia narodowego oraz przebiegu życia społecznego i gwałtownego rozwoju ekonomicznego i industrializacji miasta. Secesja w Rydze należy do najwybitniejszych osiągnięć tego stylu w Europie, jednak o jej istnieniu na starym kontynencie dowiadujemy się zaledwie od paru lat. Jakość architektury secesyjnej w Rydze dorównuje tej, reprezentowanej przez przykładowo Pragę i Wiedeń, które wpłynęły na rozwój architektury ryskiej.Środowisko architektoniczne na Łotwie pozostało jednak głównie pod dominacją doświadczeń architektów niemieckich, co daje się poznać przez silne związki tamtejszej secesji i historycyzmu. Dlatego też uwzględniając te relacje, rozwój architektury w Rydze w okresie około 1890 do około 1910 r. autorki dzielą na następujące okresy: secesja pozostająca w kręgu zmodernizowanego neogotyku, zmodernizowanego neorenesansu, zmodernizowanego neobaroku i neorokoka oraz secesji pozostającej w obrębie międzynarodowej, kosmopolitycznej niejako odmianie (wersji) tego stylu. Wychodząc z neoromańskiej odmiany secesji w Rydze, autorki analizują kolejną odmianę secesji w Rydze, a mianowicie nurt narodowo-romantyczny, utwierdzający w architekturze łotewskie aspiracje niepodległościowe. I w tym kierunku wyróżniają dwa ważne nurty odzwierciedlające ówczesne tendencje w architekturze na początku XX w., a mianowicie: rustykalny (nawiązujący do architektury fińskiej) oraz perpendykularny (nawiązujący do podobnoraz perpendykularny (nawiązujący do podobnych tendencji w architekturze niemieckiej), ale oba odwołujące się i estetycznie zakorzenione w etniczno-ludowej tradycji budownictwa łotewskiego. Wszystkie przykłady są rozważane metodą porównawczą w odniesieniu do analogicznych zjawisk zachodzących w Europie w tym samym czasie. Artykuł kończą rozważania na temat schyłku secesji i ponownego ożywienia się neoklasycyzmu, prowadzącego już do wczesnego modernizmu i zapowiedzi awangardy na Łotwie, która nadejdzie wraz z powstaniem Republiki Łotewskiej.

EN

The present article is a part of a comprehensive study on the history of architecture of Riga in the period c. 1890-1940. It is the first publication of this type to appear in Poland. So far no reference has been available on the subject of the Latvian architecture in the Polish bibliography. The study is set against an interesting historic panorama, which also makes it a precedent since no Polish extensive study has been undertaken on the political history of Latvia and the history of its art and culture. The authors give an analytical description of the secession in Riga against the background of Latvian national revival process together with social life as well as rapid economic growth and industrialisation of the city. The secession in Riga is one of the most outstanding achievements of the style in Europe, however its existence on the old continent was recognised only a few years ago. The quality of the secession architecture in Riga equals that presented in, for instance,Prague and Vienna, which influenced the Riga architecture. However, the Latvian architectural circles remained under the main predominance of the experience of German architects, which is manifested by close links with the German secession and historicism. Following these relations the development of architecture in Riga in the period between c. 1890 and 1910 was divided by the authors into: the secession within the sphere of modernised Neo-Gothic, modernised Neo-Renaissance, modernised Neo-Baroque and Neo-Rococo, and the secession within the sphere of international, sort of cosmopolitan, version of the style. Starting from the Neo-Romanesque version of the Riga secession, the authors give an analytical treatise of yet another version of the secession in Riga, namely the national-romantic trend consolidating in architecture the Latvian aspirations to independence. Within this trend two important movements are distinguished,reflecting the tendencies in architecture at the beginning of the 20th century, that is rustic (referring to the Finnish architecture), and perpendicular (referring to similar tendencies in the German architecture), both of which drawing from and aesthetically rooted in the ethnic-national tradition of the Latvian building style. All the examples are analysed with a comparative method in reference to analogous phenomena taking place in Europe at the time. The article is completed with comments on the decline of secession and a revival of Neo-Classicism, leading to early modernism and a portent of avant-garde in Latvia that was to arrive with the Republic of Latvia.

Słowa kluczowe

PL

architektura Rygi; modernizm; secesja

EN

architecture in Riga; modernism; secession

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Architektura
• Rocznik: 2005
• Tom: R. 102, z. 13-A
• Strony: 3--25
• Opis fizyczny: Bibliogr. 42 poz., fot.

Twórcy

autor

Čaupale R.

• Łotewska Akademia Sztuki, Ryga

autor

Tołłoczko Z.

• Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Wydział Architektury, Politechnika Krakowska

Bibliografia

• A. Bilmanis, A History in Latvia, Westport 1951.
• A. Gryglewska, Gmach dawnej Szkoły Rzemiosł Budowlanych -siedziba Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. Idea projektu, [w:] Schola architecturae. Budynki szkół architektury, Wrocław 2005.
• A. Hauser, Społeczna historia sztuki i literatury, Warszawa 1974.
• A.K. Olszewski, Nowa forma w architekturze polskiej, 1900-1925. Teoria i praktyka, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967.
• A.V. Berkis, The Reign of Duke James in Courland, 1638-1682, Lincoln 1960.
• A.W. Ikonnikow, Architiektura XX wieka. Utopii i realnost, t. I, Moskwa 2001.
• Art Noweau Architecture, F.Russell (ed.), New York 1986.
• D. Klein, Martin Dülfer (1859-1942), [w:] Martin Dülfer. W kręgu secesji monachijskiej, Kraków 2002.
• D. Worbs, The Mietskaserne and Its Reforms, [w:] Berlin-New York. Like and Unlike. Essays on Architecture and Art from 1870 to the Present, J.P. Kleihues, Ch. Rathgeber (eds.), New York 1993.
• E. Tarle, Dzieje Europy 1871-1917, Warszawa 1966.
• G. Fahr-Becker, Secesja, Königswinter 2004.
• H. Mościcki, Historia najnowsza wieku XIX i XX, Warszawa 1933.
• I. Kozina, „Styl około 1800". Styl narodowy czy nowa rzeczywistość w architekturze Górnego Śląska?, [w:] Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950, D. Konstantynow, R. Pasieczny, P. Paszkiewicz (red.), Materiały z konferencji zorganizowanej przez Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Stowarzyszenie Historyków Sztuki w dniach 5-7 grudnia 1995 w Warszawie, Warszawa 1998.
• J. Howard, Art Nouveau: International and National styles in Europe, Manchester-New York 1996.
• J. Krastinš, Secesyjna metropolia. Ryga w międzynarodowym kontekście, [w:] Sztuka około 1900 w Europie Środkowej. Centra i prowincje artystyczne, Materiały międzynarodowej konferencji zorganizowanej w dniach 20-24 października 1994, P. Krakowski, J. Purchla (red.), Kraków 1997.
• J. Krastinš, Rīga -jūgendstila metropole (Rīga: An Art Nouveau metropolis), Rīga 1996.
• J. Krastinš, Rīgas architekūras meistari 1850-1940, The Masters of Architecture of Riga, Rīga 2002.
• J. Krastinš, Vernacular Roots of Modernism in the 20th Century Architecture, [w:] Vernacular Art in Central Europe, International Conference 1-5 October 1997, J. Purchla (ed.), Cracow 2001.
• J. Roguska J., Architekci polscy w kręgu petersburskich neoklasycystów, [w:] Przed wielkimi jutrem. Sztuka 1905-1918, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, październik 1990, Warszawa 1993.
• K.-J. Sembach, Art Noweau, Utopia: Reconciling the Irreconcilable, Köln 1991.
• M. Costantino, Art Noweau, London 1994.
• M. Danby, The Moorish Style, London 1995.
• M. Fabiański, J. Purchla, Historia architektury Krakowa w zarysie, Kraków 2001.
• M. Nashchokina, Folk Motifs in Moscow Architecture in the Late 19th and Early 20th Centuries, [w:] Vernacular Art in Central Europe, International Conference 1-5 October 1997, J. Purchla (ed.), Cracow 2001.
• M. Wallis, Secesja, Warszawa 1984.
• P. Pencakowski, Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w Galicji. Przegląd problematyki, [w:] Przed wielkim jutrem, Sztuka 1905-1918, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, październik 1990, Warszawa 1993.
• R. Pasieczny, Klasycyzm akademicki w twórczości Mariana Lalewicza, [w:] Klasycyzm i klasycyzmy, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1991, Warszawa 1994.
• R. Pasieczny, Klasycyzm rosyjski początku XX wieku. Zarys genezy stylu, Biuletyn Historii Sztuki nr 1-2, 1998.
• R. Švácha, The Architecture of New Prague 1895-1945, Cambridge (Mass.)-London 1996.
• S. Grosa, Art Noveau in Rīga, Rīga 2003.
• S. Tschudi Madsen, Art Nouveau, Warszawa 1987.
• V. Šlapeta, Competing Ideas in Czechoslovakian Architecture, [w:] V. Šlapeta, J. Macsai, J. Bonta, O. Czerner, W. Leśnikowski (ed.), East European Modernism. Architecture in Czechoslovakia, Hungary and Poland Between the Wars 1919-1939, New York 1996.
• W.A. Czanturia, J. Minkjawiczjus, Ju. Wasiliew, K. Alttoa, Pamiatniki iskusstwa Sowietskowo Sojuza. Biełorussia, Litwa, Łatwija, Estonja. Sprawocznik-putewoditiel, Moskwa-Leipzig 1986.
• W. Tegethoff, Berlin a Monachium - ośrodki sztuki około roku 1900, [w:] Martin Dülfer. W kręgu secesji monachijskiej, Kraków 2002.
• Z. Beiersdorf, Architekt Teodor M. Talowski. Charakterystyka twórczości, [w:] Sztuka 2 połowy XIX wieku, Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1971, Warszawa 1973.
• Z. Tołłoczko, „Sen architekta" czyli o historii i historyzmie architektury XIX i XX wieku, Studia i materiały, Kraków 2002.
• Z. Tołłoczko, Jeszcze o „stylu zakopiańskim " i jego wpływie na architekturę modernistyczną. Przyczynek do kwestii zaniku ludowej inspiracji w architekturze końca XX wieku, Czasopismo Technicznie z. 1-A/2000, s. 16-25.
• Z. Tołłoczko, Architectura perennis. Szkice z historii nieawangardowej architektury nowoczesnej pierwszej połowy XX wieku (Ekspresjonizm-Art Decó-Neoklasycyzm), Kraków 1999.
• Z. Tołłoczko, Architektura i społeczeństwo. Przegląd zagadnień budownictwa i urbanistyki w Niemczech od ok. 1850 do ok. 2000. Od późnoromantycznego historyzmu do późnego socmodernizmu, Kraków 2005.
• Z. Tołłoczko, Główne nurty historyzmu i eklektyzmu w sztuce XIX wieku, Tom I. Architektura, Podręcznik dla studentów wyższych szkół technicznych, Kraków 2005.
• Z. i T. Tołłoczko, In horto latericio. Rozprawy z dziejów architektonicznych szkół amsterdamskiej i hamburskiej, Kraków 2000.
• Z. i T. Tołłoczko, Josip Plečnik - jeden z prekursorów tradycjonalnego modernizmu. Ze studiów nad ewolucją architektury od akademickiego klasycyzmu ku zmodernizowanemu klasycyzmowi, [w:] Studia z historii architektury i urbanistyki poświęcone Profesorowi Józefowi Tomaszowi Frazikowi, K. Kuśnirz, Z. Tołłoczko (red.), Kraków 1999.