Przekształcenia śródpolnych mokradeł Pojezierza Dobrzyńskiego w świetle archiwalnych materiałów kartograficznych

• Autorzy: Koprowski J. , Łachacz A. , Pieńkowski P. , Szpigiel M.

Warianty tytułu

EN

Transformations of mid-field wetlands in Dobrzyńskie Lakeland in the light of archival cartographic sources

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Mokradła w środkowej części Pojezierza Dobrzyńskiego były intensywnie przekształcane w wyniku rozwoju osadnictwa i rolnictwa. Podstawowym zabiegiem, prowadzącym do likwidacji mokradeł, było odprowadzenie wody za pomocą rowów. Dzięki zachowanym archiwalnym materiałom kartograficznym można, począwszy od XVIII w., prześledzić proces przekształceń mokradeł i sieci rowów melioracyjnych. Pomimo długotrwałej presji na środowiska podmokłe w badanym regionie zachowały się różne typy małych zbiorników wodnych i mokradeł śródpolnych. Stopień zaawansowania zaniku mokradeł jest uzależniony od rejonu badań i okresu, dla którego obliczono zmiany. Obecnie udział mokradeł w powierzchni terenu wynosi ok. 11% i jest mniejszy od średniej krajowej (13,9%) (DEMBEK i in. 2000). Pozostałości małych mokradeł na terenach rolniczych, jako cenne siedliska, powinny być chronione przed zabudową, niewłaściwym zagospodarowaniem i zniszczeniem. Wobec braku dostępu samorządów lokalnych do specjalistycznych opracowań, pomocne w planowaniu rozwoju, zagospodarowaniu przestrzennym i w ochronie środowiska mogą być także lokalne analizy archiwalnych planów i map.

EN

Central part of Dobrzyńskie Lakeland is an area of intensive transformation of wetlands by settlement and agriculture. The basic measure leading to the elimination of wetlands was drainage by ditches. Thanks to well-preserved cartographic materials in detailed scales, the process of wetland transformation and the network of draining ditches can be tracked since the beginning of the 18th century. Despite long-lasting impact on wet sites in the study region, various types of small water Dobies and mid-field wetlands remained. The rate of wetland disappearance depended on the area and the study period, for which the changes were calculated. Nowadays, the share of wetlands in the total area amounts approximately 11% and is smaller than the mean for Poland (14%). The remains of small wetlands in agricultural areas, as valuable sites, should be protected from being built-up, improperly managed and devastated. Since local authorities do not have access to expert reports and other elaborations, local analyses of archival plans and maps may be useful in planning spatial development and environmental protection.

Słowa kluczowe

PL

jeziora; krajobraz rolniczy; melioracje odwadniające; mokradła; plany i mapy archiwalne

EN

agricultural landscape; archival plans and maps; lakes; land reclamation; wetlands

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2012
• Tom: T. 12, z. 3
• Strony: 123--138
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., il., wykr.

Twórcy

autor

Koprowski J.

autor

Łachacz A.

autor

Pieńkowski P.

autor

Szpigiel M.

• Stowarzyszenie Dobrzyniacy, Brzuze 61, 87-517 Brzuze, woj. kujawsko-pomorskie,

Bibliografia

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie 1744. Plan wsi Obory. Zb. Kart. 128-3.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie 1758. Explicatio Ductuum. Plan spornych części wsi Ruda i Żałe. Zb. Kart. 305-14.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie 1760. Plan wsi Zajeziorze. Zb. Kart. 169-4.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie 1838. Plan wsi Ruże, Poddulsk, Imbirkowo i Łukaszewo. Zb. Kart. 201-29 (sekcje 1-5).
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie 1839. Topograficzna Karta Królestwa Polskiego. Zb. Kart. 75-1.
• Archiwum Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Rypinie 1903. Plan gruntów wsi Marianowo.
• BUCZEK K. 1963. Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny. Wrocław, Warszawa, Kraków. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydaw. PAN. ss. 120 + 48 map.
• CHEŁMICKI B. 2005. Powiat rypiński w pamiętnikach. Rypin. Zarząd Powiatu w Rypinie. ISBN 83-912391-2-8 ss. 282.
• CHOIŃSKI A. 1999. Oczka wodne w Polsce w strefie zasięgu zlodowacenia bałtyckiego. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Geografia. T. 29. Nauki Matematyczno-Przyrodnicze. Z. 103 s. 317-326.
• DEMBEK W., PIÓRKOWSKI H., RYCHARSKI M. 2000. Mokradła na tle regionalizacji fizycznogeograficznej Polski. Biblioteczka Wiadomości IMUZ. Nr 97. ISSN 0519-7864 ss. 131.
• DZIEWULSKI E. 1881. Jeziora Rypińskie. Notatki z wycieczki odbytej w Maju 1880 r. Pamiętnik Fizyjograficzny. Vol. 1 s. 101-109.
• GAŁKA M. 2007. Geograficzno-historyczne studium mokradeł południowo-wschodniej części ziemi świeckiej. Prace Zakładu Biogeografii i Paleoekologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. T. 7. ISBN 978-83-60247-86-0 (Bogucki Wydawnictwo Naukowe), ISBN 978-83-924919-3-4 (TPDW) ss. 98.
• GŁADYSZ R. 1982. Wody. W: Województwo włocławskie. Monografia regionalna. Łódź-Włocławek, UŁ, Urząd Woj. we Włocławku s. 58-69.
• KONDRACKI J. 2000. Geografia regionalna Polski. Warszawa. Wydaw. Nauk. PWN. ISBN 83-01-13050-4 ss. 441.
• KWIATKOWSKA E. 1963. Osadnictwo wiejskie ziemi dobrzyńskiej w świetle planów z XVIII i XIX w. i jego przemiany pod wpływem uwłaszczenia i parcelacji. Studia Societatis Scientiarum Torunensis. Vol. IV. Nr 3. Sectio C (Geographia et Geologia) ss. 89 + ilustracje na stronach nienumerowanych.
• ŁACHACZ A. 2004. Mokradła w krajobrazie - wybrane pojęcia. Woda Środowisko Obszary Wiejskie. T. 4. Z. 2a(11) s. 295-301.
• MARSZELEWSKI W. 2005. Zmiany warunków abiotycznych w jeziorach Polski północno-wschodniej. Toruń. Wydaw. UMK. ISBN 83-231-1927-9 ss. 288.
• Ministerstwo Rolnictwa, Departament Wodnych Melioracji, 1960. Dokumentacja geologiczna torfowisk „Dolina rzeki Rypienicy” na odcinku Kamionka-Kominy. Warszawa ss. 38 + 2 załączniki.
• NECHAY W. 1932. Studia nad genezą jezior Dobrzyńskich. Przegląd Geograficzny. Nr 12 s. 124-177.
• PIEŃKOWSKI P. 2000. Disappearance of the ponds in the younger pleistocene landscapes of Pomerania. Journal of Water and Land Development. No. 4 s. 55-68.
• PLIT J. 2006. Analiza historyczna jako źródło informacji o środowisku przyrodniczym. Warszawa. Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe, Problemy Ekologii Krajobrazu. T. 16 s. 217-226.
• SOLARSKI H., NOWICKI Z. 1990. Możliwości retencyjne oczek wodnych i mokradeł na Pojezierzu Mazurskim. Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis, Geodaesia et Ruris Regulatio. Nr 20 s. 173-183.
• SULIMIERSKI F., CHLEBOWSKI B., WALEWSKI W. (red.) 1889. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa. Nakładem Władysława Walewskiego. T. 10 ss. 960.
• Wojewódzki Zarząd Wodnych Melioracji w Bydgoszczy (WZWM) 1966. Dokumentacja torfowisk rejonu Kowalki (badania wstępne). Bydgoszcz ss. 71 + 2 mapy.