Rola roślin motylkowych drobnonasiennych w gospodarstwie rolnym

• Autorzy: Gaweł E.

Warianty tytułu

EN

The role of fine-grained legume plants in a farm

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W opracowaniu przeglądowym przedstawiono znaczenie roślin motylkowatych (w obecnej systematyce – bobowate) w produkcji wartościowych pasz objętościowych na gruntach ornych w systemie zrównoważonym i ekologicznym. Omówiono ich wpływ na środowisko, działanie strukturotwórcze, wzbogacanie gleby w substancję organiczną i składniki pokarmowe, zwiększenie produkcyjności gleby oraz poprawianie jej właściwości fizykochemicznych. Podkreślono szczególną rolę roślin motylkowatych w obiegu azotu w przyrodzie, związaną z procesem symbiozy z bakteriami brodawkowymi asymilującymi znaczne ilości azotu atmosferycznego i transferem azotu roślinom współrzędnym oraz następczym. Przedstawiono wartość pasz: zielonki, siana, kiszonki i sianokiszonki oraz PX z lucerny i ich wpływ na produkcyjność zwierząt. Omówiono również znaczenie roślin motylkowatych w pszczelnictwie, jako pożytku dla pszczół miodnych, trzmieli i dzikich zapylaczy. Opisano również zastosowanie tych roślin w ochronie środowiska i rekultywacji terenów zniszczonych przez przemysł.

EN

This compiled review of literature data highlights the importance of fine-grained papilionaceous plants in the production of valuable bulk fodder on arable lands in the sustainable and organic systems. The impact of legumes on the environment was discussed and such benefits as improved soil structure, increased soil organic matter and nutrient content, increased soil productivity and improved soil chemical and physical properties were underlined. Emphasis was given to the particular role of legumes in nitrogen recycling in nature through the symbiotic processes which involve nodule-forming bacteria that fix substantial amounts of atmospheric nitrogen and transfer it to co-cultivated and to subsequent crops. The value of particular feeds - fresh herbage, hay, silage and hay ensilage as well as PX concentrate from lucerne - and their effect on animal productivity were presented. In addition, the importance of legumes in apiculture as the honey crops for honeybees, bumble bees and for wild pollinators was discussed. Some attention was also given to the use of these crops in environmental protection and in the reclamation of lands devastated by industry.

Słowa kluczowe

PL

masa resztek roślinnych; motylkowate w produkcji pasz; PX; rola strukturotwórcza bobowatych; rośliny miododajne; rośliny motylkowate w rekultywacji; symbiotyczne wiązanie azotu

EN

legumes in fodder production; legumes in land reclamation; melliferous plants; plant residue mass; PX; role of legumes in soil structure improvement; symbiotic N fixation

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2011
• Tom: T. 11, z. 3
• Strony: 73--91
• Opis fizyczny: Bibliogr. 86 poz.

Twórcy

autor

Gaweł E.

• Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB w Puławach, Zakład Uprawy Roślin Pastewnych, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puławy; tel. [phone] w. 353,

Bibliografia

• ANTOSZKIEWICZ Z., PURWIN C. 2010. Aminy biogenne w kiszonkach z lucerny. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Nowe możliwości zastosowania ekstraktu z liści lucerny. Monografia. Pr. zbior. Red. E.R. Grela. Lublin-Sandomierz. Wydaw. SRRiL „Progress”. T. 6 s.77-86.
• BAŁUCH A., BENEDYCKI S. 2004. Wpływ mieszanek motylkowato-trawiastych i nawożenia mineralnego na żyzność gleby. Annales UMCS. Sec. E vol. 59 s. 441-448.
• BAŁUCH A., BENEDYCKI S. BENEDYCKA Z. 2004. Wartość poplonowa mieszanek motylkowatotrawiastych. Annales UMCS. Sec. E vol. 59 s. 449-455.
• BATALIN M. 1962. Studium nad resztkami pożniwnymi roślin uprawnych w łanie. Roczniki Nauk Rolniczych. Ser. D. T. 98. ss. 154.
• BAWOLSKI S. 1961. Wstępne badania nad rozwojem systemu korzeniowego i wartością resztek pożniwnych wieloletnich roślin motylkowych. Postępy Nauk Rolniczych. Nr 2 s. 59-74.
• BAWOLSKI S. 1972. Dobór gatunków traw do mieszanek z lucerną, esparcetą i komonicą zwyczajną. Cz. II. Wartość nawozowa resztek pożniwnych i wpływ następczy mieszanek. Pamiętnik Puławski. Z. 51 s. 221-231.
• BAWOLSKI S. 1982. Porównanie plonowania koniczyny czerwonej i jej mieszanek z trawami w zależności od poziomu nawożenia azotem i warunków siedliskowych. Pamiętnik Puławski. Z. 78 s. 97-109.
• BEMTSEN J., GRANT R., OLESEN J.E., KRISTENSEN I.S., VINTHER F.P., MØLGAARD J.P., PETERSEN B.M. 2006. Nitrogen cycling in organic farming systems with rotational Grass-clover and arable crops. Soil Use and Management. Vol. 22 s. 197-208.
• BERTIN E., MATUR B., RAMANI S.V. 2008. Studium porównawcze wpływu podawania koncentratu białkowo-ksantofilowego z liści lucerny oraz żelaza i kwasu foliowego dla polepszenia wyników krwi u dojrzewających dziewcząt cierpiących na anemię. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Monografia. Pr. zbior. Red. E.R. Grela. Dzierdziówka-Lublin. Wydaw. SRRiL „Progress”. T. 3 s. 59-63.
• BOROWIECKI J. 1994. Porównanie plonowania mieszanek lucerny z trawami w zależności od sposobu siewu i nawożenia azotem. Pamiętnik Puławski. Z. 104 s. 89-100.
• BOROWIECKI J. 1997a. Przydatność festulolium do uprawy w mieszankach z lucerną. Pamiętnik Puławski. Z. 109 s. 35-44.
• BOROWIECKI J. 1997b. Przydatność festulolium do uprawy w mieszankach z koniczyną łąkową. Pamiętnik Puławski. Z. 111 s. 21-33.
• BOROWIECKI J., ŚCIBIOR H. 1997. Red clover meadow fescue mixtures in extensive fodder production. Proc. of 20 th Meeting of EUCARPIA Fodder Crop and Amenity Grasses Section. Radzików. Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin s. 71-74.
• BRITO A.F., BRODERICK G.A, OLMOS COLMENERO J.J., REYNAL S. 2007. Effects of feeding formatetreated alfalfa silage or red clover silage on omasal flow of nutrients and microbial protein synthesis in lactating dairy cows. Journal of Dairy Science. Vol. 90 s. 1392-1404.
• BRODERICK G.A., BRITO A.F., OLMOS COLMENERO J.J. 2007. Effects of feeding formate-treated alf alfa silage or red clover silage on the production of lactating dairy cows. Journal of Dairy Science. Vol. 90 s. 1378-1391.
• BUBEL F., GRZELAK A., OPALIŃSKI S., TRONINA P. 2010. Preparat paszowy na bazie lucerny (Medicago sativa L.) i surowców huminowych - sposób wytwarzania i skład chemiczny. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Nowe możliwości zastosowania ekstraktu z liści lucerny. Monografia. Pr. zbior. Red. E.R Grela. Lublin-Sandomierz. Wydaw. SRRiL „Progress” T. 6 s. 68-76.
• BUTTERY B.R., GIBSON A.H. 1990. The effect of nitrate on the time course of nitrogen fixation and growth in Pisum sativum and Vicia faba. Plant and Soil. Vol. 127 s. 143-146.
• CAILLOT J. 2008. Produkcja lucerny w regionie Szampanii-Ardenach. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Monografia Pr. zbior. Red. E.R. Grela. Dzierdziówka-Lublin. Wydaw. SRRiL „Progress”. T. 3 s. 21-27.
• DEAN J.R., CLARK K.W. 1980. Effect of low level of nitrogen fertilization on nodulation acetylene reduction and dry matter in faba bean and three other legumes. Canadian Journal of Plant Science. Vol. 60 s. 121-130.
• DOLATOWSKI Z. J., 2008. Jakość mięsa i produktów z indyków i świń żywionych paszą z dodatkiem koncentratu białkowo-ksantofilowego (PX) z lucerny. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Monografia Pr. zbior. Red. E.R. Grela. Dzierdziówka -Lublin. Wydaw. SRRiL „Progress” T. 3 s. 93-105.
• DOMŻAŁ H., SŁOWIŃSKA-JURKIEWICZ A., PRANAGAL J. 1997a. Wpływ korzeni lucerny (Medicago varia Martin) na strukturę gleby silnie zagęszczonej. Cz. I. Analiza morfologiczna. Fragmenta Agronomica. Nr 4(56) s. 57-67.
• DOMŻAŁ H., SŁOWIŃSKA-JURKIEWICZ A., PRANAGAL J. 1997b. Wpływ korzeni lucerny (Medicago varia Martin) na strukturę gleby silnie zagęszczonej. Cz. II. Analiza morfometryczna. Fragmenta Agronomica. Nr 4(56) s. 68-76.
• DUTHIL J. 1989. Intérêt agronomique des légumineuses. Fourrages. Vol. 68 s. 3-26.
• ERIKSEN J., VINTHER F.P., SØEGAARD K. 2004. Nitrate leaching and N2-fixation in grasslands of different composition, age and management. The Journal of Agricultural Science. Vol. 142 s. 141- 151.
• FABIAŃSKI J., CHMIELNICKI J., ROSZAK W. 1989. Wpływ członów zmianowania z udziałem roślin motylkowych na niektóre właściwości fizyczne i chemiczne gleby oraz plon rośliny następczej. Mater. Konf. XXXV lat AR 1989, Szczecin. Nowe kierunki w uprawie i użytkowaniu roślin motylkowych. AR Szczecin s. 120-131.
• FURGAŁ W., MILIK K. 2008. Studium przypadków zastosowania koncentratu białkowo-ksantofilowego z lucerny jako suplementu diety ludzi. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Monografia. Pr. zbior. Red. E.R. Grela. Dzierdziówka-Lublin. Wydaw. SRRiL „Progress”. T. 3 s. 49-58.
• GAWEŁ E. 1999. Ocena przydatności mieszanek lucerny z trawami do użytkowania pastwiskowego. Pr. dokt. Maszyn. Puławy. IUNG ss. 99.
• GAWEŁ E. 2000. Ocena przydatności mieszanek lucerny z trawami do użytkowania pastwiskowego. Cz. I. Plonowanie i skład botaniczny. Pamiętnik Puławski. Z. 121 s. 67-82.
• GAWEŁ E. 2001. Produkcyjność i wartość pokarmowa mieszanek lucerny z trawami w warunkach użytkowania pastwiskowego. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 479 s. 57-64.
• GAWEŁ E. 2005. Plonowanie i wartość pokarmowa mieszanek lucerny z kupkówką pospolitą i esparcetą w warunkach różnych systemów wypasania. Pamiętnik Puławski. Z. 140 s. 311-329.
• GAWEŁ E. 2006. Wpływ wypasu krótko- i długotrwałego i wykorzystanie pastwiska z mieszanek lucerny odmiany Maxi Graze z kupkówką pospolitą i esparcetą. Fragmenta Agronomica. Nr 3 s. 209-222.
• GAWEŁ E. 2008a. Wpływ częstotliwości wypasania mieszanek motylkowato-trawiastych na plon, wykorzystanie pastwiska i trwałość lucerny. Pamiętnik Puławski. Z. 147 s. 55-64.
• GAWEŁ E. 2008b. Wpływ sposobów i różnej częstotliwości użytkowania mieszanek lucerny mieszańcowej (Medicago sativa L. x varia T. Martyn) z trawami na plon, jego skład botaniczny i jakość. Woda Środowisko Obszary Wiejskie. T. 8 z. 2b s. 5-18.
• GAWEŁ E., BAWOLSKI S. 1995a. Gęstość siewu komponentów mieszanek koniczyny czerwonej z trawami w zróżnicowanych warunkach siedliskowych. Cz. I. Mieszanki di- i tetraploidalnych odmian koniczyny czerwonej z kostrzewą łąkową. Pamiętnik Puławski. Z. 106 s. 63-79.
• GAWEŁ E., BAWOLSKI S. 1995b. Gęstość siewu komponentów mieszanek koniczyny czerwonej z trawami w zróżnicowanych warunkach siedliskowych. Cz. II. Mieszanki di- i tetraploidalnych odmian koniczyny czerwonej z tymotką łąkową. Pamiętnik Puławski. Z. 106 s. 81-89.
• GAWEŁ E., MADEJ A. 2008. Plon i ekonomiczna ocena pozyskiwania pasz z runi mieszanek roślin motylkowatych z trawami w zależności od sposobu, częstotliwości użytkowania i składu gatunkowego. Acta Scientiarum Polonarum. Vol. 7(3) s. 53-63.
• GAWEŁ E., ŻUREK J. 2003. Wartość pokarmowa wybranych odmian lucerny. Biuletyn IHAR. Nr 225 s. 167–174.
• GAWROŃSKA-KULESZA A., LENART S. 1989. Plonowanie koniczyny czerwonej w warunkach zróżnicowanego wieloletniego nawożenia i jej rola w zmianowaniu. Mat. Konf. XXXV lat AR 1989, Szczecin. Nowe kierunki w uprawie i użytkowaniu roślin motylkowych. AR Szczecin s.140-145.
• GĄSIOREK S., KOSTUCH R., 1993. Ustalenie najkorzystniejszego stosunku pomiędzy trawami i koniczyną białą w dwugatunkowych mieszankach trawiasto-koniczynowych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 408 s. 357-363.
• GOLIŃSKI P. 1998. Ekonomiczne aspekty wykorzystania motylkowatych na użytkach zielonych. Biuletyn Naukowy. Nr 1 s. 59-74.
• GOS A., KITCZAK T., CZYŻ H. 1998. Przydatność roślin motylkowatych w zadarnianiu hałd popiołu i żużlu pochodzących z przemysłu elektrownianego. Biuletyn Naukowy. Nr 1 s. 83-90.
• GRELA E.R. 2008. Wartość pokarmowa lucerny i efektywność koncentratu PX w żywieniu zwierząt. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Monografia. Pr. zbior. Red. E.R. Grela Dzierdziówka - Lublin. Wydaw. SRRiL „Progress”. T. 3 s. 77-91.
• GRELA E.R., KOWALCZUK-VASILEV E. 2010. Skład chemiczny, wartość pokarmowa i przydatność produktów z lucerny w żywieniu ludzi i zwierząt. W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Nowe możliwości zastosowania ekstraktu z liści lucerny. Monografia. Pr. zbior. Red. E.R. Grela. Lublin-Sandomierz. Wydaw. SRRiL „Progress”. T. 6 s. 13-25.
• HARASIM J. 2001. Wpływ ilości wysiewu i doboru gatunków traw na produkcyjność mieszanek pastwiskowych z koniczyną białą na gruntach ornych. Pamiętnik Puławski. Z. 126 s. 53-80.
• HØGH-JENSEN H., LOGES R., JØRGENSEN F.V., VINTHER F.P. 2004. An empirical model for quantification of symbiotic nitrogen fixation in grass-clover mixtures. Agricultural Systems. Vol. 82 s. 181-194.
• HÖJER A., MARTINSSON K., JENSEN S.K., GUSTAVSSON A-M. 2010. Effect of botanical composition and harvest system of legume/grass silage on fatty acid, α-tocopherol and β-catoten concentration in organic forage and milk. [online]. NJF Report, Vol. 6 no 3 s. 133-136.[Dostęp 26.05. 2011] Dostępny w Internecie: http://www.njf.nu/filebank/files/20101004$201306$fil$1A6YFOSUaA MOZqQf3S6.pdf
• IGNACZAK S. 1997. Porównanie tradycyjnego i ekstensywnego systemu użytkowania rutwicy wschodniej (Galega orientalia Lam.) Biuletyn Oceny Odmian. Nr 29 s. 143-147.
• JABŁOŃSKI B. 2001. Agronomic and beekeeping value of short-tube populations of red clover (Trifolium pratense L.). Journal of Apicultural Science. Vol. 45 s. 37-50.
• JELINOWSKA A., MAGNUSZEWSKA K. 1985. Ocena przydatności kilku gatunków traw do uprawy w mieszankach z lucerną. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 293 s. 191-198.
• JELINOWSKA A., MAGNUSZEWSKA K. 1994. Porównanie sposobu siewu mieszanek lucerny z niektórymi gatunkami traw. I. Plonowanie i skład botaniczny. Pamiętnik Puławski. Z. 104 s. 61-74.
• KASPERCZYK M., GOŁĄB. B. 1997. Koniczyna biała (Trifolium repens L.) w runi pastwiskowej jako czynnik ograniczający nawożenie azotowe. Biuletyn Oceny Odmian. Nr 29 s. 77-80.
• KITCZAK T., CZYŻ H., TRASKOŚ M., GOS A. 2003. Trwałość zadarnienia w zależności od sposobu zagospodarowania hałd popioło-żużli. Biuletyn IHAR. Nr 225 s. 365-370.
• KLĘCZEK CZ., BIELAK F., WAWRZYŃCZUK S., WĘGLARZY K. 1997. Wydajność mleczna oraz skład chemiczny krwi i mleka krów wypasanych na pastwisku trawiastym lub trawiastokoniczynowych. Roczniki Naukowe Zootechniki. T. 24 z. 4 s. 127-139.
• KOSTUCH R., 1998. Pozaprodukcyjna rola roślin motylkowatych. Biuletyn Naukowy. Nr 1s. 191-201.
• KOSTULAK-ZIELIŃSKA M., POTKAŃSKI A., KRYSZAK J. 2002. Skład chemiczny kiszonek z mieszanek trawiasto-koniczynowych z udziałem Festulolium, zakiszanych z dodatkiem kwasu mrówkowego. Roczniki Naukowe Zootechniki. T. 29 z. 2 s. 61-71.
• KRYSZAK J., KRUCZYŃSKA H. 1998. Wartość pokarmowa mieszanek lucerny z trawami. Biuletyn Naukowy. Nr 1 s. 235-241.
• KRZYWIECKI S., ŁUCZAK W., PREŚ J., FRITZ Z. 1989. System żywienia krów mlecznych kiszonkami z kukurydzy lub przewiędniętej koniczyny oraz sianem łąkowym. Roczniki Naukowe Zootechniki. Monografie i Rozprawy. Nr 27 s. 43-50.
• KRZYWIECKI S., PREŚ J., ŁUCZAK W., FRITZ Z. 1990. System żywienia krów mlecznych kiszonka kukurydzy, sianem lub kiszonka z przewiędniętej lucerny. Roczniki Naukowe Zootechniki. Monografie i Rozprawy. Nr 28 s. 3-10.
• KUNDLER P., EICH D., LISTE H-J., RAUHE K. 1981. Mehr tun als nur ersetzen - wesentliche Voraussetzungen für einen hohen Leistungsanstieg in der Pflanzenproduktion. Neue Deutsche Bauernzeitung. Nr 22 (36) s. 8-9.
• LEDGARD S. F., STEELE K.W. 1992. Biolgical nitrogen fixation in mixed leguje/grass pastures. Plant and Soil. Vol. 141 s. 137-153.
• LEDGARD S. 1991. Transfer of fixe nitrogen from white clover to associate grasses estimated Rusing 15N methods in swards grazed by dairy cow. Plant and Soil. Vol. 131 s. 215-223.
• ŁYSZCZARZ R., MAJTKOWSKI W., DEMBEK R., ŻUREK G. 2003. Wzrost i rozwój wybranych traw i motylkowatych wysianych w mieszankach na wale przeciwpowodziowym. Biuletyn IHAR. Nr 225 s. 371-379.
• MALLARINO A. P., WEDIN W. F., PERDOMO R. S., WEST C.P. 1990. Nitrogen transfer from white clover, red clover, and birdsfoot trefoil to associated grass. Agronomy Journal. Vol. 82 s. 790-795.
• MROCZKOWSKI W., RUSZKOWSKA M., KUSIO M. 1997. Wymywanie azotanów z gleby do wód glebowo- gruntowych w zmianowaniu z udziałem roślin motylkowatych. Pamiętnik Puławski. Z. 111 s. 89-102.
• OSTROWSKI R., BOROWIECKI J. 1997. Wartość pokarmowa siana i kiszonki z lucerny oraz mieszanek lucerny z Festulolium lub z kostrzewą łąkową oceniana na owcach. Roczniki Nauk Zootechnicznych. T. 24 z. 3 s. 173-185.
• PEOPLES M.B. 2001. Legumes root nitrogen in cropping system nitrogen cycling. Graine Legume. Vol. 33 s. 8-9.
• PEOPLES M.B., CRASWELL E.T. 1992. Biological nitrogen fixation: investment, expectation, and actual contributions to agriculture. Plant and Soil. Vol. 141(1-2) s. 13-40.
• PEOPLES M.B., HERRIDGE D.F., LADHA J.K. 1995. Biological nitrogen fixation: An sufficient source of nitrogen for sustainable agricultural production. Plant and Soil. Vol. 174 s. 3-28.
• PIETRZAK S. 2010. Kwantyfikacja azotu wiązanego symbiotycznie przez rośliny motylkowate. Rośliny motylkowate. Znaczenie gospodarcze i przyrodnicze - stan aktualny i przyszłość. Streszczenia prac. Falenty. Wydaw. ITP s. 30-31.
• RECHULICZ J., STEC M. 2008. Wpływ dodatku koncentratu białkowo-ksantofilowego (PX) z lucerny na wzrost karpi (Cyprinus carpio). W: Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Monografia. Pr. zbior. Red. E.R.Grela Dzierdziówka -Lublin. Wydaw. SRRiL „Progress”. T 3 s. 129-137.
• ROSZAK W. 1966a. Badania wpływu roślin wieloletnich na produkcyjność gleby na podstawie ich działania na niektóre elementy jej żyzności oraz plony roślin następczych. Cz. II. Wartość resztek pożniwnych roślin wieloletnich a plonowanie roślin następczych. Roczniki Nauk Rolniczych. Ser. A. T. 91 z. 3 s. 571-590.
• ROSZAK W. 1966b. Badania wpływu roślin wieloletnich na produkcyjność gleby na podstawie ich działania na niektóre elementy jej żyzności oraz plony roślin następczych. Cz. III. Wpływ roślin wieloletnich na niektóre właściwości fizyczne i chemiczne gleby. Roczniki Nauk Rolniczych. Ser. A. T. 91 z. 4 s. 683-693.
• RYDZIK W., LEWICKI CZ., FORDOŃSKI G., RUSIECKA I. 1985. Porównanie jakości i wartości pokarmowej kiszonek uzyskanych z trzech odmian koniczyny czerwonej. Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis. Zootechnica. Nr 28 s. 103-111.
• SAWICKA A. 1997. Czynniki ograniczające wiązanie azotu atmosferycznego u roślin motylkowatych i traw. Biuletyn Oceny Odmian. Nr 29 s. 53-58.
• SAWICKA A., SWĘDRZYŃSKA D. 1997. Wiązanie azotu atmosferycznego pod trawami nawożonymi azotanem amonu. Biuletyn Oceny Odmian. Nr 29 s. 59-63.
• SOWIŃSKI J., NOWAK W., GOSPODARCZYK F., SZYSZKOWSKA A., KRZYWIECKI S. 1998. Zależność składu chemicznego zielonek od udziału koniczyny czerwonej i traw. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 462 s. 191-198.
• STYPIŃSKI P. 1998. Pozapaszowe i pozarolnicze znaczenie roślin motylkowatych. Biuletyn Naukowy. Nr 1 s. 352-359.
• ŚCIBIOR H. 1999. Plonowanie dwu- i trójgatunkowych mieszanek koniczyny czerwonej z trawami w warunkach ograniczonego nawożenia azotem. Pamiętnik Puławski. Z. 117 s. 83-98.
• ŚCIBIOR H., MAGNUSZEWSKA K. 1998. Wartość pokarmowa koniczyny czerwonej i kostrzewy łąkowej oraz ich mieszanki w zależności od terminu zbioru pierwszego pokosu. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 462 s. 157-163.
• TA T.C., FARIS M.A. 1987. Species variation in the fixation and transfer of nitrogen from legumes to associated grasses. Plant and Soil. Vol. 98 s. 265-274.
• TRIBOI E. 1985. Détermination in situ de la quantité d’azote fixé symbiotiguement par la vesce en culture associée avec l’avoine. W: Nutrition azotée des légumineuses. Versailles (FRA). Les Colloques de l’INRA. Num. 37 s. 265-270.
• VAN KEUREN R. W., MATCHES A. G. 1988. Alfalfa and alfalfa improvement. Series Agronomy. Pasture production and utilization. Vol. 29 s. 515-538.
• VANCE C.P. 1998. Legume symbiotic nitrogen fixation: agronomic aspects. The rhizobiaceae molecular biology of model plant-associated bacteria. Pr. zbior. Red. Red. H.P. Spaink, A. Kondorosi, P.J.J. Hooykaas, Dordrecht/Boston/London. Kluwer Acad. Pub. Nr 26 s. 509-530.
• WERNER D. 1992. Physiologie of nitro gen-fixiting legume nodules: Compartments and functions. W: Biological nitrogen fixation. Pr. zbior Red. G. Stacey, R.H. Burris, H.J. Evans. New York. Chapman and Hall. s. 399-431.
• ZIELIŃSKA K.J., STECKA K.M., SUTERSKA A.M MIECZNIKOWSKI A.H. 2006. Ekologiczna metoda kiszenia pasz objętościowych. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering. Vol. 51 s. 219-223.
• ŻUREK J., GAWEŁ E. 2003. Efektywny rozkład w żwaczu suchej masy lucerny w zależności od terminu zbioru pierwszego pokosu. Biuletyn IHAR. Nr 225 s. 175-181.