Znaczenie powiązań ekologicznych w krajobrazie rolniczym

• Autorzy: Symonides E.

Warianty tytułu

EN

The role of ecological interactions in the agricultural landscape

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ukształtowane i użytkowane przez człowieka krajobrazy rolnicze znacznie odbiegają od naturalnych pod względem bogactwa gatunkowego i poziomu stabilności, a powiększające się areały monokultur, chemizacja rolnictwa oraz upadek pasterstwa prowadzą do ich stopniowej degradacji i rozpadu sieci powiązań ekologicznych. Nie zmienia to faktu, że coraz powszechniej tereny rolnicze są postrzegane nie tylko jako miejsce produkcji żywności, ale jako ważne obszary ochrony różnorodności biologicznej, zwłaszcza w tych regionach świata, w których one dominują na mapie sposobów użytkowania ziemi. Czy można zachować przyrodnicze wartości tych krajobrazów bez utraty ich bezpośredniej użyteczności dla człowieka? Artykuł omawia znaczenie niektórych elementów struktury krajobrazu rolniczego, funkcjonujących jako wyspy środowiskowe w otoczeniu agroekosystemów, tj. śródpolnych oczek wodnych, śródpolnych zadrzewień i miedz. Z licznych badań wynika, że takie drobnopowierzchniowe systemy przyrodnicze mają istotny wpływ na zachowanie różnorodności biologicznej i powiązań ekologicznych w krajobrazie, a także korzystnie oddziałują na produktywność agroekosystemów. Ich znaczenie gospodarcze zwykle jest niedoceniane. Przyrodnicza wartość wysp środowiskowych oraz ich wpływ na funkcjonowanie ekologicznych powiązań w krajobrazie rolniczym zależy od takich parametrów, jak geneza poszczególnych wysp oraz ich liczba, wielkość, kształt, udział powierzchniowy i struktura przestrzenna, a także stopień izolacji od przyrodniczego tła lub położenie wyspy w funkcjonalnej sieci podobnych obszarów na poziomie krajobrazu lub regionu.

EN

Rural landscapes, created and utilized by humans differ from the natural ecosystems in species richness and stability. Increasing area of monocultures, the use of chemistry in agriculture and the fate of pasturage, lead to their degradation and to deterioration of the networks of ecological interactions. On the other hand, agricultural lands are nowadays perceived not only as the source of food production but also as important areas of biodiversity protection, especially in those regions of the world, where agriculture prevails among different measures of land use. Is it possible to maintain the natural values of rural landscapes without loosing their direct usefulness for people? The article deals with the significance of some components of rural landscape, that function as environmental islands within agro-ecosystems, e.g. small ponds, field groves or baulks. It is known from multiple sources that such small-size systems have the significant influence on maintaining the biological diversity and networks of ecological associations within the rural landscape, and also enhance the productivity of agroecosystems. Their economical role is often underestimated. Their natural value and their influence on the network of ecological associations depends on their origin, number, size, shape, structure and the degree of isolation, as well as their location within the regional network of similar areas.

Słowa kluczowe

PL

krajobraz rolniczy; miedze; powiązania ekologiczne; oczka wodne; zadrzewienia śródpolne

EN

agricultural landscape; baulks; ecological interactions; field groves; small ponds

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 10, z. 4
• Strony: 249--263
• Opis fizyczny: Bibliogr. 50 poz.

Twórcy

autor

Symonides E.

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Botaniki, Al. Ujazdowskie 4, 00-478 Warszawa; tel. [phone],

Bibliografia

• ANDRZEJEWSKI R., 2002. Wyspy środowiskowe - kilka pojęć i zagadnień. W: Wyspy środowiskowe. Bioróżnorodność i próby typologii. Pr. zbior. Red. J. Banaszak. Bydgoszcz: Wydaw. ABydg. s. 291-302.
• BAŁAZY S., RYSZKOWSKI L., 1992. Strukturalne i funkcjonalne charakterystyki krajobrazu rolniczego. W: Wybrane problemy ekologii krajobrazu. Pr. zbior. Red. L. Ryszkowski, S. Bałazy. Poznań: ZBŚRiL PAN s. 105-120.
• BANASZAK J., 1983. Ecology of bees (Apoidea) of agricultural landscape. Polish Ecological Studies 9 s. 421-505.
• BANASZAK J., CIERZNIAK T., 2002. Wyspy środowiskowe krajobrazu rolniczego. W: Wyspy środowiskowe. Bioróżnorodność i próby typologii. Pr. zbior. Red. J. Banaszak. Bydgoszcz: Wydaw. ABydg. s. 25-34.
• BARCZAK T., BENNEWICZ J., KACZOROWSKI G., 2002. Zarośla śródpolne jako rezerwuar bioróżnorodności. W: Wyspy środowiskowe. Bioróżnorodność i próby typologii. Pr. zbior. Red. J. Banaszak. Bydgoszcz: Wydaw. ABydg. s. 127-155.
• BENNEWICZ J., BARCZAK T., 2002. Sezonowa dynamika pojawu mszycy burakowej. W: Wyspy środowiskowe. Bioróżnorodność i próby typologii. Pr. zbior. Red. J. Banaszak. Bydgoszcz: Wydaw. ABydg. s. 156-168.
• BENTON T.G., VICKERY J.A., WILSON J.D., 2003. Farmland biodiversity: is habitat heterogeneity the key? Trend in Ecology and Evolution 18 s. 182-188.
• BERGER L., 1989. Disappearance of amphibian larvae in the agricultural landscape. Ecology International Bulletin 17 s. 65-73.
• Changing landscapes an ecological perspective, 1990. Pr. zbior. Red. I.S. Zonneveld, R.T.T. Forman. New York: Springer Verl. ss. 286.
• CHMIELEWSKI T., WĘGOREK T., 2003. Rolnicza przestrzeń produkcyjna a różnorodność biologiczna. W: Różnorodność biologiczna Polski. Pr. zbior. Red. R. Andrzejewski, A. Weigle. Warszawa: NFOŚ s. 203-210.
• CIEŚLAK M., DOMBROWSKI A., 1993. The effect of forest breeding bird communities. Acta Ornithologica 27 s. 97-111.
• CISZEWSKA A., 2004. Model płatów i korytarzy - dyskusja pojęć. W: Płaty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu - podstawy teoretyczne. Warszawa: Wydaw. SGGW s. 13-16.
• DĄBROWSKA-PROT E., 1984. Biocoenoses in an industrial landscape. Polish Ecological Studies 10 s. 3-230.
• DĄBROWSKA-PROT E., 2002. Problemy różnorodności biologicznej wysp leśnych w krajobrazie rolniczym. W: Wyspy środowiskowe. Bioróżnorodność i próby typologii. Pr. zbior. Red. J. Banaszak. Bydgoszcz: Wydaw. ABydg. s. 277-289.
• Ekotony słodkowodne: struktura, rodzaje, funkcjonowanie, 1998. Pr. zbior. Red. S. Radwan. Lublin: Wydaw. UMCS ss. 284.
• FALIŃSKI J.B., HRYNKIEWICZ-SUDNIK J., FABISZEWSKI J., 1963. Śródpolne zarośla z rzędu Prunetalia (czyżnie) Równiny Kutnowskiej jako wskaźnik dzisiejszej potencjalnej roślinności naturalnej. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 32 s. 693-714.
• FISHER J., LINDENMAYER D.B., 2007. Landscape modification and habitat fragmentation: synthesis. Global Ecology and Biogeography s. 16 s. 265-280.
• FORMAN R.T.T., GODRON M., 1986. Landscape ecology. New York: John Wiley & Sons ss. 619.
• HILLBRICHT-ILKOWSKA A., 1999. Jezioro a krajobraz: związki ekologiczne, wnioski dla ochrony. W: Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych. Pr. zbior. Red. B. Zdanowski, M. Kamiński, A. Martyniak. Olsztyn: IRŚ s. 19-40.
• KARG J., 2003. Zadrzewienia śródpolne, strefy buforowe i miedze. Biblioteczka Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego. Warszawa: MRiRW ss. 128.
• KARG J., BAŁAZY S., 2009. Wpływ struktury krajobrazu na występowanie agrofagów i ich antagonistów w uprawach rolniczych. Postępy w Ochronie Roślin 49 s. 1015-1034.
• KARG J., KARLIK B., 1993. Zadrzewienia na obszarach wiejskich. Poznań: ZBŚRiL PAN ss. 43.
• KASPRZAK K., 1983. Wpływ małych zbiorników wodnych i drobnych cieków na faunę otaczających ekosystemów lądowych. W: Ekologiczne podstawy zagospodarowania Wisły i jej dorzecza. Pr. zbior. Red. Z. Kajak. Warszawa-Łódź: PWN s. 223-247.
• KASPRZAK K., 1985. Wpływ fauny związanej z małymi ekosystemami wodnymi na otaczające ekosystemy lądowe. Przegląd Zoologiczny 29 s. 453-472.
• KLOSS M., WILPISZEWSKA I., 1983. O roślinności niewielkich zagłębień bezodpływowych okolic Mikołajek i potrzebie ich ochrony. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 34 s. 25-29.
• KLOSS M., WILPISZEWSKA I., 1985. Vegetation of hollows without runoff in the Jorka River watershed. Polish Ecological Studies 11 s. 209-214.
• KOC J., POLAKOWSKI B., 1990. Charakterystyka zagłębień bezodpływowych na Pojezierzu Mazurskim w aspekcie przyrodniczym, urządzenioworolnym i rolniczym. Warszawa: Wydaw. SGGW-AR. s. 25-57.
• KOEHLER W., 1958. Występowanie szkodliwych owadów w okresie powojennego dziesięciolecia. Sylwan 102, 4 s. 18-37.
• KONDRACKI J., RICHLING A., 1983. Próba uporządkowania terminologii w zakresie geografii fizycznej kompleksowej. Przegląd Geograficzny 55 s. 201-217.
• KORNAŚ J., 1981. Oddziaływania człowieka na florę: mechanizmy i konsekwencje. Wiadomości Botaniczne 25 s. 165-182.
• KORNAŚ J., 1990. Jak i dlaczego giną zespoły roślinne? Wiadomości Botaniczne 34 s. 7-16.
• KRASICKA-KORCZYŃSKA E., BORZYCH W., 2002. Rośliny lecznicze wysp środowiskowych w krajobrazie rolniczym na przykładzie gminy Kcynia. W: Wyspy środowiskowe. Bioróżnorodność i próby typologii. Pr. zbior. Red. J. Banaszak. Bydgoszcz: Wydaw. ABydg. s. 25-34.
• KRASKA M., KANIECKI A., 1995. Mała retencja wodna w Wielkopolsce i jej uwarunkowania przyrodnicze. W: Ekologiczne aspekty melioracji wodnych. Pr. zbior. Red. L. Tomiałojć. Kraków: IOP PAN s. 123-139.
• KUCHARSKI L., SAMOSIEJ L., 1990. Szata roślinna zagłębień śródpolnych Kujaw Południowych. W: Użytki ekologiczne w krajobrazie rolniczym. CPBP 04.10.01. Warszawa: Wydaw. SGGW-AR s. 68-82.
• Lista roślin zagrożonych w Polsce, 1986. Pr. zbior. Red. K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Heinrich. Kraków: Inst. Bot. im. W. Szafera PAN ss. 98.
• LONG G., 1978. Ekologiczne podstawy wielostronnego użytkowania terenów wiejskich, a w szczególności zagospodarowania rolno-leśno-pastwiskowego. Questiones Geobiologicae 11 s. 104-125.
• MACARTHUR R.H., WILSON O.H., 2001. The theory of island biogeography. Princeton: Princeton Univ. Press. ss. 226.
• MIĘTKIEWSKI R., BAŁAZY S., 1982. On the fungus Isaria niponnica Kobayasi, 1939 discovered in Poland. Bull. Acad. Pol. Sci. Biol. 30 s. 89-93.
• PIEŃKOWSKI P., 1966. Przekształcenia oczek wodnych na przykładzie północnej części Równiny Wełtyńskiej. Zeszyty Naukowe AR Szczecin 173 Rolnictwo 63 s. 37-41.
• PRUSINKIEWICZ Z., DZIADOWIEC H., JÓZEFOWICZ-KOTLARZ J., 1990. Rozkład resztek pożniwnych. W: Ekologiczne procesy w monokulturach zbożowych. Pr. zbior. Red. L. Ryszkowski, J. Karg, J. Pudełko. Poznań: Wydaw. UAM. s. 91-110.
• PUSZKAR T., 1981. Zadrzewienia śródpolne a choroby i szkodniki roślin uprawnych. Sylwan 7-9 s. 135-140.
• RICHLING A., SOLON J., 1996. Ekologia krajobrazu. Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN ss. 319.
• RYSZKOWSKI L., 2002. Landscape ecology in agroecosystems management. Boca Raton, New York, Washington D.C.: CRS Press ss. 384.
• RYSZKOWSKI L., BARTOSZEWICZ A., 1989. Impact of agricultural landscape structure on cycling of inorganic nutrients. W: Ecology of arable land. Pr. zbior. Red. M.L. Clarholm, L. Bergstrom. Dordrecht: Kluwer Acad. Publ. s. 241-246.
• SALA O.E, CHAPIN F.S., RMESTO J.J., BERLOW R., BLOOMFIELD J., DIRZO R., HUBER-SANWALD E., HUENNEKE L.F., JACKSON R.B., KINZIG A., LEEMANS R., LODGE D., MOONEY H.A., OESTERHELD M., POFF N.L., SYKES M.T., WALKER B.H., WALKER M., WALL D.H., 2000. Global biodiversity scenarios for the year 2100. Science 287 s. 1770-1774.
• SĄDEJ W., CIEPIELEWSKA D., 1996. Occurrence of the black bean aphid (Aphis fabae Scop.) and its predators on broad bean (Vicia faba L. major). Aphids and other homopterous insects. Skierniewice: Res. Inst. Vegetable Crops s. 165-170.
• WALDHARDT R., 2003. Biodiversity and landscape - summary conclusions and perspectives. Agriculture Ecosystems and Environment 98 s. 305-309.
• WEINER J., 1999. Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej. Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN ss. 610.
• WILPISZEWSKA I., 1990. Productivity and chemical valorization of mire vegetation in postglacial agricultural landscape. Ekologia Polska 38 s. 3-27.
• WITH K. A., KING A. W. 2004. The effect of landcape structure on community self-organization and critical biodiversity. Ecological Modelling 179 s. 349-366.