Przyczyny zmian stężenia azotu i fosforu w wodach powierzchniowych górnej zlewni Sanu (po przekrój w Przemyślu) w latach 1990-2005

• Autorzy: Kuźniar A. , Twardy S. , Kowalczyk A.

Warianty tytułu

EN

The reasons for the concentration changes of nitrogen and phosphorus compounds in the surface waters of the San upper basin (section at Przemyśl) in the period of 1990-2005

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawiono zmiany stężenia związków azotu i fosforu zarejestrowane w wodach Sanu po profil wodowskazowy w Przemyślu (3663 km²) oraz w rzece Wiar - ujście do Sanu - Krówniki (798,3 km²). Wykorzystano dane WIOŚ w Rzeszowie z 12 punktów pomiarowo-kontrolnych oraz wyniki własne, zgromadzone w ramach prac statutowych IMUZ. WIOŚ prowadzi monitoring wód dwukrotnie w ciągu miesiąca, co daje podstawy do oceny zmian stężenia amoniaku (NH₄⁺), azotanów (NO₃^-), fosforanów (PO₄^3-) oraz fosforu ogólnego (P_og) w wodach powierzchniowych zlewni Sanu z uwzględnieniem ich związku z produkcją roślinną, zwierzęcą i ze zmianami demograficznymi. Zgromadzony materiał poddano analizie ze szczególnym uwzględnieniem okresu zimowego (XI-IV), okresu letniego (V-X) oraz całego roku. Stwierdzono, że w okresach letnich występowało mniejsze niż w półroczach zimowych średnie stężenie związków azotu i fosforu. Analizując zmiany stężenia w poszczególnych częściach zlewni Sanu, wykazano że największe zróżnicowanie średnich wartości stężenia zanotowano w rzece Wiar. Stężenie składników nawozowych u jej ujścia było największe i odpowiadało III i IV klasie czystości.

EN

In this paper the changes of nutrient components registered in the San River (at Przemyśl section 3 663 km²), and in the Wiar River - at the mouth of a San River (Krówniki - 798.3 km²), were presented. The results of research studies for the period of 1990-2005 were shown for 12 measurement sections. In the work the data of the Regional Inspectorate of Environmental Protection in Rzeszów were utilised, which monitors the surface waters twice a month as well as IMUZ Institute's the own research results, gathered within the framework of statute works. It enables the evaluation of the changes of nitrogen components, ammonium NH₄⁺ nitrate, NO₃^- phosphates PO₄^3- and P appearing in the surface waters of the San Basin. The relationships with plant and animal production as well as demographic changes were taken into consideration. The collected materials for the period 1990-2005 were analysed including the winter period (Nov--arch), summer period (May-Oct) as well as for the whole year. It was found that in the summer periods (as compared with the winter periods) lower concentrations of nutrient components appeared. And the results of the analysis of particular sections of the San courses have shown that during the research periods the highest difference in average concentrations was registered in the Waiter River. The nitrogen and phosphorus concentrations at the mouth were equivalent to III and IV cleanness classes.

Słowa kluczowe

PL

składniki nawozowe; użytkowanie ziemi; wody powierzchniowe; zlewnia Sanu

EN

land use; nutrient compounds; San basin surface water

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2008
• Tom: T. 8, z. 1
• Strony: 185--196
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., wykr.

Twórcy

autor

Kuźniar A.

autor

Twardy S.

autor

Kowalczyk A.

• Małopolski Ośrodek Badawczy IMUZ, ul. Ułanów 21b, 34-450 Kraków; tel. [phone],

Bibliografia

• KAMIŃSKI B., WRÓBEL S.,1991. Zanieczyszczenie wód. W: Dorzecze górnej Wisły Cz. 2. Pr. zbior. Red. I. Dynowska, M. Maciejewski. Warszawa-Kraków: PWN s. 27-42.
• Kryteria wyznaczania wód i obszarów wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych (na terenie RZGW w Krakowie). Opracowanie monograficzne, 2003. Pr. zbior. Red. S. Twardy. Kraków: IMUZ, RZGW ss. 93.
• KRZANOWSKI S., 2000. Wpływ retencji zbiornikowej na wybrane elementy środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem zmian reżymu przepływów na rzece poniżej zbiornika (na przykładzie dorzecza Sanu). Rozpr. Habil. nr 259 Zesz. Nauk. AR Krak. ss. 153.
• KUŻNIAR A., TWARDY S., KOSTUCH M., JANOTA D., 2007. Tendencje zmian użytkowania ziemi w obszarach przygranicznych Karpat (na przykładzie zlewni Sanu). Probl. Zagosp. Ziem Górsk. PAN z. 54 s. 111-119.
• NIEMTUR S., MANKORSKA B., GODZIK B., GRODZIŃSKA K., 2002. Changes in Carpathian forest soils caused by air pollution and other factors. W: Effects of air pollution on forest health and biodiversity in forests of the Carpathian Mountains. NATO Sci. Ser. Life Behav. vol. 345 s. 225-235.
• Ochrona środowiska w województwie podkarpackim w latach 2001-2003, 2004. Rzeszów: WUS ss. 285.
• POLAK S., PŁUŻAŃSKI A., 1983. Sposób użytkowania zlewni - czynnikiem wielkości ładunków związków azotu w wodach powierzchniowych. Probl. Zagosp. Ziem Górsk. PAN z. 24 s. 139-158.
• Powszechny spis rolny 1996. Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów, pogłowie zwierząt gospodarskich, województwo przemyskie, 1997. Przemyśl: WUS ss. 149.
• Powszechny spis rolny 2002. Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich, województwo podkarpackie, 2003. Rzeszów: WUS ss. 149.
• PUNZET J., 1991. Przepływy charakterystyczne. W: Dorzecze górnej Wisły. Cz. 1. Pr. zbior. Red. I. Dynowska, M. Maciejewski. Warszawa-Kraków: PWN s. 167-215.
• Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, 2005. Warszawa: GUS.
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dz. U. 2004 nr 32 poz. 284.
• SAPEK A., 1996. Zagrożenie zanieczyszczeniami wód azotem w wyniku działalności rolniczej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. z. 440 s. 309-329.
• SATKOWSKA D., KRAMARZ I., 2000. Stan czystości wód powierzchniowych zlewni rzeki San na terenie przygranicznym. W: Problemy ekologiczne w obszarach nadgranicznych Polski i Ukrainy. Semin. Pol.-Ukr. Rzeszów: WIOŚ s. 59-68.
• Stan środowiska w województwie podkarpackim w 2005 roku, 2006. Rzeszów: WIOŚ ss. 245.
• SUCHY M., ZAWADA A., 2000. Ocena dotychczasowej współpracy w ochronie wód granicznych przed zanieczyszczeniami oraz przeciwdziałanie trans granicznym skutkom awarii przemysłowych z Ukrainą. W: Problemy ekologiczne w obszarach nadgranicznych Polski i Ukrainy. Semin. Pol.-Ukr. Rzeszów: WIOŚ s. 53-58.
• TWARDY S., 1993. Warunki przyrodnicze użytkowania ziemi w Karpatach. Post. Nauk Rol. nr 3 s. 51-60.
• Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich, województwo podkarpackie, 2001, 2002. Rzeszów: WUS ss. 56.