The role of grasslands in the formation of structural and spatial order of rural areas

• Autorzy: Twardy S. , Jankowska-Huflejt H. , Wróbel B.

Warianty tytułu

PL

Rola użytków zielonych w procesie tworzenia ładu strukturalno-przestrzennego obszarów wiejskich

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

This paper presents structural changes witch took place in Poland as a result of social and economic transformation. In relation to 1970' and 1980' it was certify that agricultural lands were significantly decreased (to 16.15 million ha in 2008). Within them arable lands were reduced in favour of grasslands and other lands which are markedly noticed in Carpathian areas. Actually use of grasslands in those areas transcends 40 per cent with regard to whole area, however above 700 m a.s.l. contribution of grasslands pass 65 per cent. Yields of grass biomass from those grasslands were also decreased.

PL

W Polsce struktura użytkowania ziemi zaczęła się wyraźniej zmieniać pod koniec lat 80. minionego wieku. Związane było to z transformacją ustrojową. Przeobrażenia dotyczyły zarówno użytków rolnych, których areał wydatnie się zmniejszył, jak i obszarów leśnych, stopniowo z kolei powiększających swoją powierzchnię. Zwiększały się również obszary zajmowane pod zabudowę i infrastrukturę. Omawiane zmiany dotknęły również obszary górzyste, w tym karpackie, co w niniejszej pracy zobrazowano w odniesieniu do lat 1988-2008 oraz różnych stref ich wysokości. Następstwem ich były istotne zmiany w obrębie obszarów wykorzystywanych rolniczo. W strukturze użytków rolnych Karpat Polskich grunty orne zmniejszyły swój udział o ok. 40%, a użytki zielone zwiększyły o ponad 70% w porównaniu ze stanem sprzed transformacji ustrojowej. Równocześnie znacznie też zwiększył się udział obszarów pozostałych, w tym nieużytków. Wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. ubywa gruntów ornych, a zwiększa się obszar łąk i pastwisk. Obecnie w przedziale hipsometrycznym 700-1100 m n.p.m. grunty orne zajmują 5,6-16,3%, a użytki zielone 65,4-68,7% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Pozostałe, głównie nieużytki, utrzymują się w granicach 18,3-25,7%. W obszarach górskich użytki zielone spełniają obok funkcji produkcyjnych również funkcje ochronne. Dlatego też ogranicza się tu intensywność ich użytkowania, co wpływa ujemnie na ilość uzyskiwanej biomasy. Zmienność wytwarzanej biomasy w czasie i przestrzeni przedstawiono graficznie na przykładzie plonowania trwałych użytków zielonych. W latach 1988-1992 oceniano ją średnio na 6,8 t·ha, a w latach 2007-2008 już tylko na 5,6 t·ha siana łąkowego. Przyczyną tak wyraźnego zmniejszenia plonowania było zdecydowanie mniejsze zainteresowanie rolników (górali) chowem i hodowlą przeżuwaczy. Obecnie w górach występuje nadprodukcja biomasy trawiastej w stosunku do możliwości jej wykorzystania przez zwierzęta. Opisane przeobrażenia są jednak korzystne dla środowiska. Trwałe zadarnienie chroni ubogie i płytkie gleby górskie przed procesami erozyjnymi - erozją wodną i wietrzną. Podobną rolę spełniają również lasy, których udział wraz ze wzniesieniem nad poziom morza wyraźnie się zwiększa. Restrukturyzacja rolnoprzestrzenna omawianych obszarów była zatem korzystna i korespondowała z dążnością do zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich położonych w górach.

Słowa kluczowe

EN

permanent grasslands; structural changes; mountain rural areas

PL

górskie obszary wiejskie; trwałe użytki zielone; zmiany strukturalne

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Journal of Water and Land Development
• Rocznik: 2011
• Tom: no. 15
• Strony: 99--113
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Twardy S.

autor

Jankowska-Huflejt H.

autor

Wróbel B.

• Institute of Technology and Life Sciences in Falenty, Małopolska Research Centre in Kraków, ul. Ułanów 21B, 31-450 Kraków, Poland, phone/fax [phone],

Bibliografia

• 1. GŁĘBOCKI B., 2006. Zasoby trwałych użytków zielonych a natężenie chowu bydła i owiec na obszarach górskich Polski w latach 1988-2002. (Permanent grassland resources and the intensity of cattle and sheep breeding in mountain areas of Poland in the years 1988-2002). Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 53: 92-108.
• 2. GUZIK Cz., 1995. Rolnicze użytkowanie ziemi. W: Karpaty Polskie, przyroda, człowiek i jego działalność. (Agricultural land use. In: The Polish Carpathians, nature, humans and their activity). Ed. J. Warszyńska. Kraków, Wydaw. UJ: 239-242.
• 3. JAGUŚ A., TWARDY S., 2006. Wpływ zróżnicowanego użytkowania łąki górskiej na plonowanie runi i cechy jakościowe odpływających wód. (The effect of variable use of a mountain meadow on the yield of sward and qualitative features of outflowing waters). Falenty-Kraków, Wydaw. IMUZ: 1-88.
• 4. JAGŁA S., KOSTUCH R., KUREK S., PAWLIK-DOBROWOLSKI J., 1981. Analiza użytkowania ziemi w Karpatach na tle środowiska przyrodniczego. (Land use analysis in the Carpathians in relation to the natural environment). Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 22: 39-65.
• 5. JANKOWSKA-HUFLEJT H., 1998. Nawozy organiczne pochodzenia zwierzęcego w renowacji i nawożeniu użytków zielonych - sposoby ich składowania i stosowania. W: Produkcja i wykorzystanie pasz z użytków zielonych w rolnictwie integrowanym na terenach górskich i podgórskich. (Organic fertilisers of animal origin in the restoration and fertilisation of grasslands - methods of their storage and use. In: Production and utilisation of grassland fodder in the integrated agriculture in mountain and sub-mountain areas). Mater. konf. ODR Nowy Sącz. Falenty, Wydaw. IMUZ: 41-50.
• 6. JANKOWSKA-HUFLEJT H., 2001. Porównanie wpływu nawożenia mineralnego i obornikiem na trwałość gatunków oraz zmiany pH i zawartości substancji organicznej w glebie łąki trwałej. W: Trwała okrywa roślinna jako podstawa zrównoważonego rozwoju rolnictwa w zlewniach karpackich. (Comparing the effect of mineral and manure fertilisation on species persistence, pH chan ges and the content of organic matter in soil of permanent meadow. In: Permanent plant cover as a basis for sustainable development of agriculture in the Carpathian catchments). Konf. Jaworki 9-11 października 2001. Falenty, Wydaw. IMUZ: 197-204.
• 7. JUCHERSKI A., 2008. Problemy rozwoju górskiej techniki rolniczej. (Problems of the development of mountain agricultural technique). Warszawa, IBMER: 1-153.
• 8. KOSTUCH R., 1976. Przyrodnicze podstawy gospodarki łąkowo-pastwiskowej w górach. (Biological foundations of grassland management in the mountains). Warszawa, PWRiL: 1-151.
• 9. KOSTUCH R., TWARDY S., 2004. Badania produkcyjności użytków zielonych w Karpatach Polskich. (Studies on grassland productivity in the Polish Carpathians). Woda Środowisko Obszary Wiejskie, 4, 1 (10): 247-258.
• 10. KOWALCZYK A., 2007. Obliczenia wielkości erozji wodnej gleb na obszarach górskich. (Calculating water erosion of soils in mountain areas). Woda Środowisko Obszary Wiejskie, 7, 1 (19): 91-103.
• 11. KUŹNIAR A., TWARDY S., 2001. Warunki przyrodniczo-gospodarcze Karpat Polskich z uwzględnieniem niedoborów wodnych. W: Niskonakładowa produkcja rolnicza z wykorzystaniem pasz z użytków zielonych w Karpatach Polskich. (Natural and economic conditions in the Polish Carpathians with the consideration of water deficits. In: Low-input agriculture production with use of forages from grassland in the Polish Carpathians). Eds H. Jankowska-Huflejt, J. Zastawny. Falenty, Wydaw. IMUZ: 33-45.
• 12. OBRĘBSKA-STARKLOWA B., HESS M., OLECKI Z., TREPIŃSKA J., KOWANETZ L., 1995. Klimat. W: Karpaty Polskie, przyroda, człowiek i jego działalność. (Climate. In: The Polish Carpathians, nature, humans and their activity). Ed. J. Warszyńska. Kraków, Wydaw. UJ: 31-47.
• 13. STARKEL L., 1972. Charakterystyka rzeźby Polskich Karpat (i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej). (The characteristics of the Polish Carpathians relief (and its importance for human economy)). Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, 10: 75-91.
• 14. TWARDY S., 1991. Organizacja wielkostadnej gospodarki pasterskiej w górach przy uwzględnieniu mechanicznego dojenia owiec. (Organisation of large pastoral economy in the mountains with the consideration of mechanical sheep milking). Kraków-Falenty, Wydaw. IMUZ: 1-84.
• 15. TWARDY S., 1993. Warunki przyrodnicze a użytkowanie ziemi w Karpatach. (Natural conditions and land use in the Carpathians). Postępy Nauk Rolniczych, 3: 51-60.
• 16. TWARDY S., 2006. Zasady dofinansowania rolnictwa na obszarze Karpat. (Principles of financing agriculture in the Carpathian areas). Wiadomości Melioracyjne, 3 (410): 129-133.
• 17. TWARDY S., 2008. Karpackie użytki rolne jako obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW). (Carpathian agricultural lands as less favourable areas (LFA)). Woda Środowisko Obszary Wiejskie, 8, 2b (24): 191-202.
• 18. TWARDY S., 2009. Tendencje zmian w użytkowaniu przestrzeni rolniczej obszarów karpackich. (Tendencies of changes in the use of agricultural space in the Carpathian areas). Studia i Raporty IUNG - PIB, 17: 49-58.
• 19. TWARDY S., KOPACZ M., LIPSKI Cz., 2004. Wpływ okrywy darniowo-leśnej na stosunki hydrologiczne i wynoszenie materiału skalnego w wodach potoków górskich. W: Czynniki wpływające na erozję mechaniczną i chemiczną oraz depozycję materiału dennego w korytach na erozję mechaniczną i chemiczną oraz depozycję materiału dennego w korytach rzecznych wybranych zlewni górskich w Karpatach Zachodnich. (The effect of grass and forest cover on hydrologic conditions and rocky debris transport in mountain streams. In: Factors affecting mechanical and chemical erosion and deposition of bottom material in river channels of selected mountain catchments in the Western Carpathians). Ed. Cz. Lipski. Kraków, Wydaw. AR: 79-98.
• 20. ZASTAWNY J., MORACZEWSKI R., JANKOWSKA-HUFLEJT H., 2001a. Spadek pogłowia bydła i owiec na tle niewykorzystanego potencjału górskich i podgórskich trwałych użytków zielonych - jako skutek transformacji ustrojowej w Polsce. (A decrease of cattle and sheep livestock in relation to unused potential of mountain and sub-mountain permanent grasslands - an effect of system transformation in Poland). Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie, 4: 196-198.
• 21. ZASTAWNY J., MORACZEWSKI R., JANKOWSKA-HUFLEJT-H., 2001b. Analiza stanu wykorzystania trwałych użytków zielonych w rejonach górskich i podgórskich na tle rozwoju rolnictwa w kraju. W: Niskonakładowe systemy produkcji rolniczej w warunkach górskich użytków zielonych Karpat Polskich. (An analysis of permanent grassland utilisation in mountain and sub-mountain regions in relation to agricultural development in the country. In: Low-input systems of agricultural production of mountain grasslands in the Polish Carpathians). Eds J. Zastawny, H. Jankowska--Huflejt. Falenty, Wydaw. IMUZ: 57-64.