Water erosion in the catchment basin of the Jeleni Brook

• Autorzy: Koćmit A. , Podlasiński M. , Roy M. , Tomaszewicz T. , Chudecka J.

Warianty tytułu

PL

Erozja wodna w zlewni Potoku Jeleniego

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The study on water erosion in the catchment basin of the Jeleni Brook was carried out in the years 1995-1999. The catchment of the Jeleni Brook has complex relief, receives frequent precipitations and thus is more threatened by water erosion. Soil cultivation and water from quickly melting snow can also be the factors affecting soil erosion. Waters from the melting snow produce rills of the following dimensions (mean values): width from 11.5 to 13.6 cm, depth - from 6.4 to 7.1 cm and length - from 39 to 112 m. The mean values of soil losses vary from 0.5 to 2.02 t·ha-¹. Erosion caused by intensive storm precipitation occurs less frequently but makes much higher soil losses. One of the registered incidents shows that 51.6 t·ha-¹ (4.5 mm of soil layer) can be washed out from the area of 0.66 ha. Combined effect of outwashing and ploughing in lower parts of slopes created new forms of relief such as agricultural terraces (escarps). Agricultural terraces assume the shape of scarps up to 2 m high and of different length (e.g. 150 m) along with the land use borderlines between e.g. forest and field or field and grassland. Agriculturally used soils within this catchment need protection based mainly on agrotechnical measures or on alteration of land use. Some areas should be afforested.

PL

W latach 1995-1999 rejestrowano osady erozyjne i żłobiny na gruntach ornych w terenie czołowomorenowym w zlewni rolno-leśnej Potoku Jeleniego. Obszar zlewni wyróżnia się spośród innych intensywną rzeźbą młodoglacjalną (zbocza o znacznych spadkach) i częstszym występowaniem opadów intensywnych - burzowych, przez co jest silniej zagrożony erozją wodną. Do czynników erozyjnych kształtujących erozję wodną należy zaliczyć także agrotechnikę (niekorzystne uprawy rzędowe roślin) i pojawienie się wczesnowiosennych wód roztopowych. Erozja wodna przybiera formę spłukiwania powierzchniowego o nasileniu od słabego do umiarkowanego lub średniego według 5-stopniowej skali przyjętej w Polsce. Erozja powodowana wodami topniejącego śniegu wykształca żłobiny o wymiarach (według wartości średnich): szerokość 11,5-13,6 cm, głębokość 6,4-7,1 cm długość 39-112 m. Średnia wielkość zmywu glebowego wyniosła 0,5-2,02 t·ha-¹. Opady burzowe pojawiają się rzadziej, lecz przyczyniają się do silniejszego rozwoju procesów erozji - przybiera ona bardziej wyraziste formy żłobinowe lub nawet formę zmycia warstwowego, gdy cała warstwa gleby jest odtransportowana z pola (np. 4,5 mm, na powierzchni 0,66 ha). Zarejestrowany zmyw gleby wyniósł w takim przypadku 51,6 t·ha-¹. Zmyty materiał glebowy podlega daleko idącej segregacji w obrębie stożka erozyjnego i wykazuje odpowiednio zmienione właściwości chemiczne. Pierwiastki chemiczne podlegają przy tym transportowi związanemu z cząsteczkami glebowymi lub w formie rozpuszczonej i wtedy mogą odpływać poza granice erodowanego pola, do sieci hydrograficznej. Pierwotną przyczyną uruchomienia się procesów erozji wodnej było wylesienie tych obszarów dokonane w średniowieczu i objęcie ich użytkowaniem rolniczym. Według danych historycznych można szacować okres po wylesieniu (okres użytkowania rolniczego) na około 600 lat. W tym czasie na procesy erozji wodnej nałożyły się procesy erozji uprawowej związane z uprawą gleb, pracą narzędzi rolniczych, a szczególnie w ostatnich stuleciach - z pracą pługa. Sumowanie się efektów zmycia i naorywania gleby w dolnych częściach zboczy wytworzyło nowe formy rzeźby terenu, tzw. terasy rolne. Terasy te przybierają formę skarp o wysokości do 2 m i różnej długości (np. 150 m) o przebiegu zgodnym z granicą użytkowania, na styku las - pole, pole - użytek zielony, lub po granicy własności. W tym ostatnim przypadku skarpa powstaje przez podcięcie zbocza i odprowadzanie materiału glebowego w dół. Stwierdzono łącznie 11,5 km skarp daje to wskaźnik zagęszczenia 2,45 km·km-². Gleby użytkowane rolniczo w granicach zlewni wymagają działań ochronnych, głównie z wykorzystaniem zabiegów agrotechnicznych, a niekiedy także zmiany sposobu użytkowania. Niektóre obszary powinny być przeznaczone pod zalesienie.

Słowa kluczowe

EN

erosion factors; erosion sediments; soil losses; tillage erosion; water erosion

PL

czynniki erozji; erozja uprawowa; erozja wodna; osady erozyjne; straty gleby

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Journal of Water and Land Development
• Rocznik: 2006
• Tom: no. 10
• Strony: 121--131
• Opis fizyczny: Bibliogr. 13 poz., rys.

Twórcy

autor

Koćmit A.

autor

Podlasiński M.

autor

Roy M.

autor

Tomaszewicz T.

autor

Chudecka J.

• Department of Soil Erosion and Soil Reclamation, University of Agriculture in Szczecin, Papieża Pawla VI nr 3, 71-442 Szczecin,

Bibliografia

• 1. BANASIK K., GÓRSKI D., 1990. Wyznaczanie erozyjności deszczy do uniwersalnego równania strat gleby. (Estimating erodibility of rainfalls for the universal equation of soil losses). Zesz. Nauk AR Wroc. Melior. 34 nr 189: 36-44.
• 2. CHUDECKA J., 2001. Zawartość Cu, Zn, Pb, Mn w erodowanych glebach strefy czołowo-morenowej Pomorza Zachodniego. (The content of Cu, Zn, Pb, Mn in eroded soils of the frontal morainic zone of West Pomerania). Folia Univ. Agricult. Stetin. 217 Agricult. (87): 73-76
• 3. CHOMICZ K., 1951. Ulewy i deszcze nawalne w Polsce. (Rainstorms and torrential rains in Poland). Wiad. Służby Hydrol. Meteor. 2 z. 3: 5-58.
• 4. JÓZEFACIUK A., JÓZEFACIUK Cz., 1999. Ochrona gruntów przed erozją. Poradnik dla władz administracyjnych i samorządowych oraz służb doradczych i użytkowników gruntów. (Protection of grounds against erosion. A guide for local authorities, advisory services and land users). Puławy, IUNG: 110.
• 5. KOĆMIT A., CHUDECKA J., PODLASIŃSKI M., RACZKOWSKI B., ROY M., TOMASZEWICZ T., 2001. Przestrzenna zmienność pokrywy glebowej na erodowanym zboczu w obszarze morenowym Pomorza Zachodniego. (Spatial variability of soil cover on eroded slope in morain area of West Pomerania) Folia Univ. Agricult. Stetin. 217 Agricult. (87): 97-101.
• 6. KOĆMIT A., RACZKOWSKI B., PODLASIŃSKI M., 2001. Typologiczna przynależność erodowanych gleb wytworzonych z glin morenowych wybranego obiektu na Pomorzu Zachodnim. (Typology of eroded soils made of boulder loams in selected object of West Pomerania). Folia Univ. Agricult. Stetin. 217 Agricult. (87): 103-107.
• 7. KOŹMIŃSKI Cz., TRZECIAK S., 1978. Opady o natężeniu powyżej 20 mm na dobę na terenie Pojezierza Pomorskiego w latach 1955-1975. (Rainfalls of an intensity exceeding 20 mm per day in Pomeranian Lakeland in the years 1955-1975) Zesz. Nauk. AR Szczec. Rol. (68) Ser. Przyr. 18: 99-113.
• 8. PODLASIŃSKI M., 2001a. Erozja antropogeniczna oraz jej przejawy w obrębie wsi Brwice. (Anthropogenic erosion and its expression in village Brwice). Folia Univ. Agricult. Stetin. 217 Agricult. (87): 189-193.
• 9. PODLASIŃSKI M., 2001b. Erozja wodna i jej wpływ na gleby w małej zlewni leśno-rolniczej w dorzeczu Rurzycy w strefie czołowomorenowej fazy pomorskiej zlodowacenia Vistulian. (Water erosion and its effect on soils in a small field-forest catchment in the Rurzyca basin in frontal morainic zone of the Pomeranian phase of Vistulian glaciation). Szczecin: AR pr. dokt. maszyn.
• 10. ROY M., 2001. Zasoby fosforu i jego podatność na migrację w erodowanych glebach obszaru moreny czołowej na Pomorzu Zachodnim. (Resources of phosphorus and its susceptibility to migration in eroded soils of the frontal morain in West Pomerania). Folia Univ. Agricult. Stetin. 217 Agricult. (87): 205-208.
• 11. ŚLASKI K., 1951. Zasięg lasów Pomorza w dobie historycznej. Mapa Zasięg lasów w ostatnim tysiącleciu. (The range of Pomeranian forests in the past. Map of forest range in the last millenium). Mater. Prz. Zach. 14: 207-223.
• 12. TOMASZEWICZ T., 2001. Zmiany żyzności gleb spowodowane erozją wodną na obiekcie Brwice. (Changes of soil fertility caused by water erosion in Brwice). Folia Univ. Agricult. Stetin. 217 Agricult. (87): 227-231.
• 13. WISCHMEIER W.H., SMITH D.D., 1978. Predicting rainfall erosion losses - A guide to conservation planning. USDA Agricult. Handbook (537): 57.