Lwowska polemika wokół teorii względności w latach 1920-1921

• Autorzy: Polak P.

Warianty tytułu

EN

A controversy around the theory of relativity in Lwow in the years 1920-1921

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przypomniano filozoficzną polemikę wokół teorii względności, która toczyła się we Lwowie od jesieni 1920 do początków roku 1921. Polemika ta rozgrywała się w kontekście filozoficznych rozważań nad podstawami mechaniki. Wydarzenia te są godne przypomnienia ze względu na ich znaczenie dla rozwoju filozofii przyrody (philosophy In science) w Polsce. Jednym z owoców tej polemiki było zainteresowanie rozwojem pojęć naukowych, które znalazło swój najdoskonalszy wyraz w pracy Zygmunta Zawirskiego L'evolution de la notion du temps (l936) nagrodzonej wówczas nagrodą (Prix E. Rigano) czasopisma Scientia. Opisywana polemika stanowiła ważny etap w recepcji nowoczesnych poglądów naukowych i metodologicznych w Polsce. Natomiast z dzisiejszej perspektywy wydarzenia te są dobrym punktem wyjścia rozważań nad związkami fizyki i filozofii.

EN

This paper reminds a philosophical debate around the theory of relativity, which was taking place in Lwow from autumn of 1920 until beginnings of 1921. This controversy was in the context of researches on foundations of mechanics. These events are worth to be remembered because of their importance to philosophy in science in Poland. One of the results of this controversy was an interest in evolution of scientific notions. It inspired Zygmunt Zawirski's book devolution de la notion du temps (An evolution of the notion of time), which was awarded Prix E. Rigano by prestigious journal Scientia. This controversy was an important stage in reception of modern scientific and methodological concepts in Poland. It is also a good starting point for consideration of relations between physics and philosophy.

Słowa kluczowe

PL

teoria względności; kosmologia relatywistyczna; polemika lwowska

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Fizyczne
• Czasopismo: Postępy Fizyki
• Rocznik: 2010
• Tom: T. 61, z. 6
• Strony: 243--247
• Opis fizyczny: Bibliogr. 10 poz.

Twórcy

autor

Polak P.

• Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, Kraków

Bibliografia

• [1] Zygmunt Zawirski podczas posiedzenia Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie dnia 25 czerwca 1920 r. przedstawił swój referat Refleksje filozoficzne nad teorią względności. Odczyt ten został następnie opublikowany jako praca: „Refleksje filozoficzne nad teorią względności”. Przegląd Filozoficzny, XXIII (1920), s. 343-366. Więcej na temat tej pracy pisałem w artykule: „Zygmunta Zawirskiego refleksje filozoficzne nad teorią względności”, [w:] Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym, t. 3., M. Heller, J. Mączka, P. Polak, M. Szczerbińska-Polak (red.), OBI-Biblos, Kraków-Tarnów 2007, s. 305-320.
• [2] Zob. D.E. Rowe, „Einstein’s allies and enemies: debating relatiyity in Germany, 1916-1920”, [w:] Interactions: mathematics, physics and philosophy, red. V.F. Hendricks et al., ser. Boston Studies in the Philosophy of Science, t. 251, Springer, Dordrecht 2006, s. 231-280; W. Schlicker, „Geneza sporów wokół Alberta Einsteina w Niemczech w latach 1920-1922/3”, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, XXIV (1979), s. 789-804; A. Pais, Pan Bóg jest wyrafinowany... Nauka i życie Alberta Einsteina, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, rozdz. 16d.
• [3] Uwaga ta jest ważna dla wypełnienia dotkliwych luk w historii filozofii polskiej. Dotychczas nie dostrzegano specyfiki uprawiania filozofii przyrody w ośrodku lwowskim (poza pracami Z. Zawirskiego), skupiając się głównie na pracach najważniejszych przedstawicieli słynnej filozoficznej szkoły Kazimierza Twardowskiego, zwanej Szkołą Lwowsko-Warszawską.
• [4] Cytat według wydania książkowego pracy: Z. Zawirski, Relatywizm filozoficzny a fizykalna teorja względności, nakł. Autora, Lwów 1921, s. 79.
• [5] Szkoła Politechniczna we Lwowie była na początku XX wieku jedyną polską wyższą szkołą techniczną. Stanowiła ona silny ośrodek mechaniki, co wiązało się z ważnymi technicznymi zastosowaniami tej dziedziny.
• [6] M.T. Huber, Rola teorii względności w ewolucji fundamentalnych pojęć mechaniki, nakładem Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Lwów 1925.
• [7] Z. Zawirski, L’evolution de la notion du temps, Librairie Gebethner et Wolff, Cracovie 1936. Zob. także wersję skróconą tej pracy: „Rozwój pojęcia czasu”, Kwartalnik Filozoficzny, XII (1936), s. 48-80, 99-121.
• [8] Opublikowane jako: A. Einstein, „Kosmologische Betrachtungen zur allgemeinen Relativitätstheorie”, Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften, VI (1917), s. 142-152.
• [9] Poświęcił im obszerną ostatnią (piątą) część swej pracy Albert Einstein i jego teoria (1920), wydanej wówczas również jako odbitka nakładem Słowa Polskiego.
• [10] Koncepcja ta doczekała się sformułowania dopiero kilka dekad później z powodu dominacji neopozytywizmu i filozofii marksistowskiej, które odmiennie ujmowały kwestię wzajemnych oddziaływań nauki i filozofii.