Stratygrafia osadów czwartorzędowych wschodniej części Pasma Smoleńsko-Niegowonickiego (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)

• Autorzy: Mirosław-Grabowska Joanna

Warianty tytułu

EN

Quaternary stratigraphy in the eastern part of Smoleń-Niegowonice Range (Kraków-Częstochowa Upland)]

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie składa się z szeregu wzgórz wapiennych, częściowo przykrytych osadami czwartorzędowymi. Na podstawie szczegółowego kartowania geologicznego oraz wyników analiz granulometrycznych i mineralogicznych, wydzielono i opisano sześć typów osadów czwartorzędowych: gliny zwietrzelinowe, piaski fluwioglacjalne, piaski eoliczne, lessy, osady jeziorne, osady rzeczne. Ponadto opracowano genezę i stratygrafię osadów wypełniających, znajdującą się w centralnej części badanego terenu, jaskinię Biśnik, która jest stanowiskiem paleolitycznym. W jaskini wyróżniono trzy serie osadów akumulowane w czasie zlodowaceń południowopolskich, zlodowaceń środkowopolskich, zlodowacenia Wisły, a także w holocenie. Wydzielone typy genetyczne osadów czwartorzędowych skorelowano z osadami jaskiniowymi. Uzyskane wyniki badań i przeprowadzona korelacja posłużyły do rekonstrukcji morfogenezy tego terenu.

EN

The Smoleń-Niegowonice Range is a chain of limestone hills party covered with Quaternary deposits. On the basis of detailed geological fieldwork, study of the Biśnik cave filling and numerous grain-size and heavy mineral analyses, the stratigraphy of the Quaternary sediments and relief evolution were elaborated. The relief comprises forms of erosional-denudational origin e.g: inselbergs, valleys, gorges (Fig. 2) controlled by tectonic structure and limestone lithology of the bedrock, and purely accumulation forms such as weathering covers, glacifluvial covers, alluvial surfaces, loess covers and dunes. The Quaternary deposits consist of weathering loams, glacifluvial sands, lacustrine sands and silts, loess, dune sands, fluvial sands and silts (Figs. 3 & 4). The origin and stratigraphy of sediments filling the Biśnik cave - an important palaeolithic site were investigated (Mirosław-Grabowska, 1995; Mirosław-Grabowska et al., 1995; Cyrek, 1994). The 5 m thick section of the cave sediments consists of three main series composed of 18 layers identifiable on the basis of geological, archaeological and palaeontological data (Fig. 5). Below the basal series, autochthonous residual clays of terra rossa-type (layer 18) occur. They originated in the Tertiary, probably in the Pliocene. Series I is composed mainly of loams with limestone rubble. Layers 17-14 accumulated during the South and Middle Polish Glaciations. Layers 13-12 are correlated with the Eemian Interglacial. Layers 11-8 accumulated during the Vistulian Glaciation. The overlying series II consist of three layers (7-5) of fluvial sands. Fluvial accumulation in the cave is the result of its low morphological position in the slope of adjacent valley. Series III comprises loess and eolian sands (layers 4-2) accumulated during the Upper Plenivistulian. The uppermost part of the section consist of Holocene humus (layers 1a, 1b). The distinguished genetic types of the Quaternary deposits were correlated with the cave sediments (Fig. 4). The correlation helps to establish the stratigraphy of the Quaternary deposits in the studied area. During the Tertiary this area was exposed to intense chemical weathering and, then, to denu- dational and erosional processes. The limestone inselbergs, valleys and gorges were formed. Weathering loams and residual clays were accumulated at that time (Różycki, 1972). During the South Polish Glaciation, only layers 17-16 in the cave were probably deposited. During the Middle Polish Glaciation the glacifluvial sands were accumulated (Bednarek et al., 1978; Szczypek, 1984) and layers 15-14 in the cave. The Eemian Interglacial is represented only by two loam layers in the cave with strongly weathered limestone debris. During the Vistulian Glaciation this area was exposed to fluvial and eolian processes (Szczypek, 1984). The lacustrine silts, loess covers and dunes were formed (Bednarek et al., 1978). During the Holocene, the alluvial flood-plains and small dunes (Dulias, 1997) were formed and soil processes developed. At present, denudational and erosional processes mainly in the loess covers are observed.

Słowa kluczowe

PL

stratygrafia; osady czwartorzędowe; Wyżyna Krakowsko-Częstochowska; morfogeneza

EN

stratigraphy; quaternary stratigraphy; Kraków-Częstochowa Upland

• Wydawca: Instytut Nauk Geologicznych PAN
• Czasopismo: Studia Geologica Polonica
• Rocznik: 1998
• Tom: Vol. 113
• Strony: 105--119
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz.., rys.

Twórcy

autor

Mirosław-Grabowska Joanna

• Institute of Geological Sciences, Polish Academy of Sciences, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, Poland

Bibliografia

• [1]. Bednarek, J., ,1974. Budowa geologiczna strefy wychodni górnojurajskich między Zawierciem, Lwami i Pilicą. Praca doktorska, archiwum IGP UW, Warszawa.
• [2]. Bednarek, J., Kaziuk, H. 8t Zapaśnik, T., 1976. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski arkusz Ogrodzieniec. Wyd. Geol. Warszawa.
• [3]. Bednarek, J., Kaziuk, H. & Zapaśnik, T., 1978. Objaśnienia do SMGP arkusz Ogrodzieniec. Wyd. Geol. Warszawa.
• [4]. Bosak, P., Głazek, J., Horacek, I. & Szynkiewicz, A., 1982. New locality of Early Pleistocene vertebrates - Żabia Cave at Podlesice, Central Poland (Stanowisko wczesno-plejstoceńskich kręgowców w Jaskini Żabiej koło Podlesic). Acta Geol. Polon., 32: 217-226.
• [5]. Bukowy, S., 1974. Monoklina Śląsko-Krakowska. In: Budowa Geologiczna Polski, Tektonika,t.IV, cz. 1: 363-375, Wyd. Geol. Warszawa.
• [6]. Cyrek, K., 1994. Omówienie wyników badań interdyscyplinarnych na stanowisku Biśnik w 1992 roku. IV Sympozjum Jurajskie "Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko- Wieluńskiej" materiały z sesji popularno-naukowej: 17-20.
• [7]. Dulias, R., 1997. Późnoglacjalny i holoceński rozwój pokryw pyłowo-piaszczystych w południowej części Wyżyny Częstochowskiej. Geogr. Stud. Dissert. USŁ, 21: 7-100.
• [8]. Gilewska, S., 1972. Wyżyny Śląsko-Małopolskie. hi: Klimaszewski M. (ed.) Geomorfologia Polski, t. 1: 232-279, PWN.
• [9]. Gradziński, R., 1962. Rozwój podziemnych form krasowych w południowej części Wyżyny Krakowskiej (Orgin and development of subterranean karst in the southern part of the Cracow Upland). Rocz. Pol. Tow. Geol., 32: 429-492.
• [10]. Kaziuk, H. & Lewandowski, J., 1978. Mapa Geologiczna Polski arkusz Kraków. Wyd. Geol. Warszawa.
• [11]. Kaziuk, H. & Lewandowski, J., 1980. Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski arkusz Kraków. Wyd. Geol. Warszawa.
• [12]. Lewandowski, J., 1982. Zasięg lądolodu zlodowacenia środkowopolskiego na Wyżynie Śląskiej (Extent of icesheet of Middle-Polish Glaciation in the Silesian Upland). Biul. Inst. Geol., 337:115-143.
• [13]. Lewandowski, J., 1994. Pokrywy fluwioperyglacjalne Wyżyny Częstochowskiej. Przegl. Geol., 42: 1009-1013.
• [14]. Madeyska-Niklewska, T., 1969. Górnoplejstoceńskie osady jaskiń Wyżyny Krakowskiej (Upper Pleistocene deposits in caves of the Cracow Upland). Acta Geol. Polon., 19: 341-392.
• [15]. Madeyska, T., 1981. Środowisko człowieka w środkowymi górnym paleolicie na ziemiach polskich w świetle badań geologicznych (Le milieu naturel de l'Homme du Paléolithique moyen et supérieur en Pologne á la lumiére des recharches géologiques). Stud. Geol. Polon., 69: 1-125. Madeyska, T., 1988. Osady jaskiń i schronisk Doliny Sąspowskiej. In: Chmielewski W. (ed.)Jaskinie
• [16]. Doliny Sąspowskiej. Tło przyrodnicze osadnictwa pradziejowego. Ins. Arch. UW: 77-173, Wyd. UW.
• [17]. Mirosław-Grabowska, J., 1995. Wstępne wyniki badań geologicznych prowadzonych w schronisku Biśnik. V Sympozjum Jurajskie "Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko- Wieluńskiej " materiały z sesji popularno-naukowej: 41-49.
• [18]. Mirosław-Grabowska, J., Cyrek, K., Madeyska, T. 8r Wiszniowska, T., 1995. Schronisko Biśnik: osady, fauna, znaleziska archeologiczne. III Zjazd Geomorfologów Polskich "Procesy geomorfologiczne: zapis w rzeźbie i osadach" Sosnowiec. Przewodnik wycieczek: 17-24.
• [19]. Policht, J., 1962. Ostańce Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, ich geneza i znaczenie w krajobrazie. Ochrona Przyrody, 28: 255-284.
• [20]. Racinowski, R., 1984. Próba wykorzystania minerałów ciężkich dla litogenetycznego zróżnicowania osadów piaszczystych w rejonie lobu śląskiego zlodowacenia środkowoplskiego. Przew. Konf. Zlodowacenie środkowopolskie na Wyżynach Południowopolskich i terenach przyległych Sosnowiec 19-23.09.1984: 36-39.
• [21]. Różycki, S. Z., 1960a. Stratygrafia i zmiany facjalne najwyższego doggeru i malmu Jury Częstochowskiej (Stratigraphy and facies changes in the Lower and Middle Dogger and Malm of the Częstochowa Jura Choin). Przegl. Geol., 8: 415-418.
• [22]. Różycki, S. Z., 1960b. Czwartorzęd regionu Jury Częstochowskiej i obszarów przyległych (Quaternary of the Częstochowa Jura ChaM and the adjacent area). Przegl. Geol., 8: 424-429.
• [23]. Różycki, S. Z., 1972. Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie. PWN: 1-315.
• [24]. Samsonowicz, J., 1935. Zjawiska krasowe i trzeciorzędowa brekcja kostna w Wężach pod Działoszy-nem. Zabytki Przyr. Nieożywionej, 3: 151-162.
• [25]. Sawicki, L., 1953. Stan badań nad wiekiem człowieka kopalnego w Polsce (Geological age of the fossil man in Poland, actual state resarches). Acta Geol. Polon., 3: 171-186.
• [26]. Szczypek, T., 1984. Piaski eoliczne Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej na tle utworów podłoża. Przew. Konf. Zlodowacenie środkowopolskie na Wyżynach Południowopolskich i terenach przyległych. Sosnowiec 19-23.09.1984: 39-42.
• [27]. Szynkiewicz, A., 1994. Rozwój zjawisk krasowych i kopalnych dolin rzecznych między Częstocho¬wą, Wieluniem a Bełchatowem. Praca doktorska, archiwum IGP UW, Warszawa.
• [28]. Wiszniowska, T., 1993. Czwartorzędowa fauna z utworów krasowych doliny wodącej koło Smolenia (środkowa część Jury Krakowsko-Wieluńskiej). Mat. I Międzynarodowej Szkoły Ochrony Przy¬rody Obszarów Krasowych Smoleń-Skalny Młyn 2-8.10.1993: 21-29.
• [29]. Znosko, J., 1960. Tektonika obszaru częstochowskiego (Tectonic building of the Częstochowa Region). Przegl. Geol., 8: 418-424.