Rozwój systemu jaskiniowego Szczeliny Chochołowskiej (Tatry Zachodnie) w świetle wyników datowania nacieków metodą uranowo-torową

• Autorzy: Hercman Helena , Nowicki Tomasz , Lauritzen Stein-Erik

Warianty tytułu

EN

Development of Szczelina Chochołowska cave (Western Tatra Mts.), based on uranium-series dating of speleothems

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Datowanie 31 próbek nacieków z jaskini Szczelina Chochołowska metodą uranowo-torową umożliwiło rekonstrukcję warunków klimatycznych w okresie ostatnich 350 tysięcy lat w rejonie Doliny Chochołowskiej oraz etapów rozwoju jaskini. Wydzielono 7 generacji nacieków, które wskazują na okresy ciepłego, wilgotnego klimatu, oddzielone okresami pogorszenia warunków klimatycznych. Wyniki datowania nacieków w powiązaniu z obserwacjami z jaskini umożliwiły stwierdzenie 2 etapów rozwoju Szczeliny Chochołowskiej. Pierwszy etap tworzenia jaskini zakończył się około 350 tysięcy lat temu, a ponowne uaktywnienie krążenia wód i przemodelowanie części jaskini autorzy wiążą z rozwojem lodowca w okresie młodszego plejstocenu.

EN

31 speleothem samples collected in Szczelina Chochołowska Cave (Western Tatra Mts., Poland) were dated using (Figs 1 & 2) 230Th/234U method (Ivanovich & Harmon, 1992). Dates spanning from 2 ka to ca 350 ka (a-particle counting, Tab. 1, Fig. 3) have been identified. On the basis of these dating results it was possible to estimate the climatic changes in Tatra Mts over the last 350 ka. Seven periods of speleothem crystallisation were recognised from the data (Fig. 4). These record periods of warm, humid conditions separated by cold, dry ones marked by breaks in speleothem deposition. The development of the Szczelina Chochołowska Cave is show schematically in Fig. 5. Some 350 ka ago the valley floor was ca 35-45 m above its present level. The passages between cave entrances III and II were dry and speleothem crystallisation was able to start. The second stage of cave activity followed with water flow between III and I entrances and Rura passage development. The water flow through Rura was extorted by big rock fall in Ślepa Komora ca 115-95 ka ago. Later, glacier development in Chochołowska Valley probably created a hydrological barrier in the valley and the water used the older cave passages as a simpler way of circulation.

Słowa kluczowe

PL

Szczelina Chochołowska; Tatry Zachodnie; jaskinie; datowanie nacieków; metoda uranowo-torfowa

EN

Szczelina Chochołowska Cave; Tatra Mts.; caves; uranium/thorium dating

• Wydawca: Instytut Nauk Geologicznych PAN
• Czasopismo: Studia Geologica Polonica
• Rocznik: 1998
• Tom: Vol. 113
• Strony: 85--103
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., fot., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Hercman Helena

• Institute of Geological Sciences, Polish Academy of Sciences, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, Poland

autor

Nowicki Tomasz

• Institute of Geological Sciences, Polish Academy of Sciences, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, Poland

autor

Lauritzen Stein-Erik

• Institute of Geology, Bergen University, Alegatte 41, 5007 Bergen, Norway

Bibliografia

• [1]. Bac, M., 1971. Tektonika jednostki Bobrowca w Tatrach Zachodnich. Acta Geol. Pol., 21 (2): 279-320.
• [2]. Drake, J. J., 1980. The effect of soil activity on the chemistry of carbonate groundwaters. Water Resources Research, 16: 381-386.
• [3]. Drake, J. J. & Wigley, T. M. L., 1975. The effect of climate on the chemistry of carbonate groundwaters. Water Resources Research, 11: 958-962.
• [4]. Duliński, M. 1988. Skład izotopowy tlenu i wodoru w naciekach jaskiniowych datowanych metodą 230Th/ 234U jako obraz zmian paleoklimatycznych na obszarach kontynentalnych. Maszynopis pracy doktorskiej. Arch. AGH Kraków: 226 pp.
• [5]. Grodzicki, J., Burkacki, M., Kardaś, R. M., Kardaś, R., Luty, I. & Pohorski, K. 1991. Jaskinie Doliny Chochołowskiej. Jaskinie Tatrzańskiego Parku Narodowego, t. 1, Polskie Tow. Przyjaciół Nauk o Ziemi, Warszawa: 66-84.
• [6]. Hercman, H. 1996. Uran Age v. 1.0, Kod programu,Turbo Pascal, ING PAN, Warszawa.
• [7]. Hercman, H., Bella, P., Głazek, J., Gradziński, M., Lauritzen, S. E. & Lovlie, R., 1997. Uranium-series dating of speleothems from Demanova Ice Cave: a step to age estimation of the Demanova Cave System (the Nizke Tatry Mts., Slovakia), Ann. Soc. Geol. Pol., 67: 439-450.
• [8]. Imbrie, J., Hays, J. D., Martinson, D. G., Mclntyre, A., Mix, A. C., Morley, J. J., Pisias, N. G., Prell, W. L. & Shackleton, N. J., 1984. The orbita" theory of Pleistocene climate: support from a revised chronology of the marine δ18O record. In: A. Berger, J. Imbrie, J. Hays, G. Kukła, B. Saltzman (eds.), Milankovitch and Climate, Understending the response to Astronomical Forcing. Part I. Reidel, Dordrecht: 269-305.
• [9]. Ivanovich, M. & Harmon, R.S. 1992. Uranium Series Disequilibrium. Applications to environmental problems. Clarendon, Oxford: 571pp.
• [10]. Jaroszewski, W., 1958. Tektonika serii wierchowej na wschodnim zboczu Bobrowca. Acta Geol. Pol., 2: 305-317.
• [11]. Kostrzewski, A., Noel, M., Thistlewood, L. & Zwoliński, Z. 1991. Osady jaskiniowe Doliny Chochołowskiej w Tatrach. [In:] Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, Geografia, 50: 289-308.
• [12]. Nowicki, T., 1996. Geologia jaskini Szczelina Chochołowska, Wyżnia Brama Chochołowska, Tatry Zachodnie. Przyroda TPN a Człowiek, t. I, Kraków-Zakopane: 102-104.
• [13]. Przybyłowicz, W., Schwarcz, H. P. & Latham, A. G., 1991. Dirty calcites; 2, Uranium-series dating of artificial calcite-detritus mixtures. Chemical Geology, 86: 161-178.
• [14]. Rudnicki, J., 1960. Geneza zagłębień wirowych w świetle badań eksperymentalnych. Speleologia, t.11, 1: 17-30.
• [15]. Schwarcz, H. P. 1980. Absolute age determinations of archaeological sites by uranium dating of travertines. Archaeometry, 22: 3-24.
• [16]. Schwarcz, H. P. & Latham, A. G. 1989. Dirty calcites I: Uranium sedes dating of contaminated calcite using leachates alozie. Isotope Geoscience, 80: 35-43.
• [17]. Wpite, W. B., 1976. Cave minerals and speleothems. [hil T. D. Ford, C. H. D. Cullingford (eds.), The Science of Speleology. Academic Press, London/New York: 267-327.
• [18]. Wójcik, Z. 1966. Geneza i wiek klastycznych osadów jaskiń tatrzańskich. Prace Muzeum Ziemi, 9: 3-130.