Antropogenic transformation of nine lakes in Central Poland from Mesolithic to modern times in the light of Cladocera analysis

• Autorzy: Szeroczyńska Krystyna

Warianty tytułu

PL

Antropogeniczne zmiany środowiska 9 jezior Polski środkowej od mezolitu po czasy współczesne w świetle analizy wioślarek

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

This paper reviews the influence of human economy of various settlement cultures on the state of lakes. The review was conducted on the basis of littoral and planktonic Cladocera forms in comparison with palynological data concerning the occurrence of synanthropic plants. The obtained results proved that management of resources by humans may be determined not only by means of changes in vegetation of lakeside, but through changes in the species composition of Cladocera in the lakes, as well. The diagrams show a distinct correlation between the curves reflecting changes in the occurrence of synanthropic plants and the frequency of Cladocera species showing increased trophy. A correlation was established between the share of the algae Pediastrum (mainly P. boryanum) and the Chydorus sphaericus count. A relationship was noted between the level of development of settlement cultures and the population size and the intensity of its influence on the eutrophication of lakes. It was also noted that the smaller the lake, the clearer the record of changes in trophy. It was shown that, among all the settlement cultures, the greatest influence on the state of the lakes was exerted by those of medieval and modern times, causing the greatest degradation. This influence resulted in accelerated eutrophication, and the main component of plankton became Bosmina longirostris and Chydorus sphaericus indicative of a high trophy.

Słowa kluczowe

EN

Cladocera; palaeolimnology; eutrophication; anthropogenic lake transformation

• Wydawca: Instytut Nauk Geologicznych PAN
• Czasopismo: Studia Geologica Polonica
• Rocznik: 1998
• Tom: Vol. 112
• Strony: 123--165
• Opis fizyczny: Bibliogr. 59 poz., map., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Szeroczyńska Krystyna

• Institute of Geological Sciences, Polish Academy of Sciences, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, Poland

Bibliografia

• [1]. Alhonen, P., 1986. Cultural eutrophication of lake Lippajarvi in southern Finland and related restoretion problems. Annal. Acad. Scient. Fenn. Ser. A., III, 142: 5-19.
• [2]. Bińka, K., Cieśla, A., Lącka, B., Madeyska, T., Marciniak, B., Szeroczyńska, K. & Więckowski, K., 1991. The development of Błędowo Lake (Central Poland). Stud. Geol. Polon., 100: 1-86. Baraniecka. M. D., 1974. Plejstocen nad Wkrą (The Pleistocene on the Lower Wkra River). Inst.Geol. Biul., 268: 5-75.
• [3]. Błędzki, L. A., 1993. Zooplankton jeziora Gościąż (Zooplankton of the Lake Gościąż). Polish Bot. Stud. Guidebook Series, 8: 49-54.
• [4]. Bogaczewicz-Adamczak, B., 1990. Paleolimonogia jezior Borów Tucholskich w świetle badań kopalnych okrzemek (The palaeolimnology of the Bory Tucholskie (Tuchola Forest) lakes in the light of studies of fossilized Diatoma). Zesz. Nauk., Univ. Gdańsk, 150: 7-128.
• [5]. Bogaczewicz-Adamczak, B. & Tobolski, K., 1991. Kopalna flora okrzemek z osadów Jeziora Skrzetuszewskiego (Fossile Diatomeen-Flora aus Sedimenten des Skrzetuszewskie Sees). In: Wstęp do paleoekologii Lednickiego Parku Krajobrazowego (K. Tobolski, ed.), Biblioteka Studiów Lednickich: 115-121.
• [6]. Boucherle, M. M. 84 Zullig, H., 1983. Cladoceran remains as evidence of change in trophic state in three Swiss lakes. Hydrobiologia, 103: 141-146.
• [7]. Burchardt, L., 1990. Antropopresja jako czynnik kształtujący struktury ekologiczne jeziora Lednica. In: Struktura i funkcjonowanie wybranych ekosystemów jeziornych poddanych antropopresji. SGGW-AR, Warszawa, 41: 7-13.
• [8]. Cieśla, A., Ralska-Jasiewiczowa, M. & Stupnicka, E., 1978. Palaeobotanical and geochemical investigation of lacustrine deposites at Woryty near Olsztyn (NE Poland). Pol. Arch. Hydrobiol., 25: (1-2): 61-73.
• [9]. Chmielewski, W., Więckowska, H. & Schild, R., 1975. Prahistoria ziem polskich. t. I. Paleolit i mezolit. Ossolineum, Wrocław, 457 pp.
• [10]. Dąbrowska, T., 1995. Okolice Biskupina w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskich (The Biskupin region in the younger pre-roman period and the period of roman influences). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czyn¬ników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie (W. Niewiarowski, ed.). OW. Turpress, Toruń, 87-95.
• [11]. Dąbrowski, J., 1981. Woryty studium archeologiczno-przyrodnicze zespołu osadniczego kultury łużyckiej, (ed.). Pol. Bad. Archeol., vol. 20,254 pp.
• [12]. Dzięciołowski, E., 1991. Rozmieszczenie stanowisk archeologicznych w Lednickim Parku Krajobrazowym (Verbreitung archäologischer Fundstellen im Lednicer Landschaftspark). In: Wstęp do paleoekologii Lednickiego Parku Krajobrazowego (K. Tobolski, ed.), Biblioteka Studiów Led-nickich: 43-56.
• [13]. Filbrandt-Czaja, A., 1992. Holoceńska historia roślinności zachodniej części Wysoczyzny Gnieźnieńskiej ze szczególnym uwzględnieniem czynnika antropogenicznego. Praca Doktorska UAM, Poznań, 135 pp.
• [14]. Gąsowski, J., 1985. Kultura Pradziejowa na ziemiach Polski, zarys. PWN, Warszawa, 341 pp.
• [15]. Godłowski, K. & Kozłowski, J. K., 1983. Historia starożytna ziem polskich. PWN, Warszawa, 192 PP.
• [16]. Grossman, A., 1995. Biskupiński mikroregion osadniczy we wczesnych okresach epoki brązu (I, II oraz okresy brązu) (The settlement mikroregion at the beginning of the Bronze Age (I, II and II/III BA). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie (W. Niewiarowski, ed.). OW. Turpress, Toruń, 65-75,
• [17]. Jankowska, V. & Komarek, J., 1998. Palaecological analyses: implication for pollen analytical research. (in press).
• [18]. Jaskanis, J., 1991. Prahistoryczny gród w Biskupinie. (ed.), PWN, Warszawa, 246 pp.
• [19]. Karabin, A., 1985. Pelagic zooplankton (Rotifera + Crustacaea) variation in the process of lake eutrophication. II. Modifying effect of biotic agents. Ekol. Pol., 33: 567-616.
• [20]. Karabin, A. & Ejsmont-Karabin, J., 1994. Zespoły zooplanktonu jezior Suwalskiego Parku Krajobrazowego (Zooplankton communities in the lakes of Suwalki Landscape Park). In: Jeziora Suwalskiego Parku Krajobrazowego (Hillbricht-Ilkowska A. & Wiśniewski, R.J., eds), Zesz. Naul. Kom.: Człowiek i Środowisko", 7: 215-242.
• [21]. Kentzer, A. & Żytkowicz, R., 1993. Warunki formowania współczesnych osadów dennych w jeziorze Gościąż (The formation of recent bottom sediments in Lake Gościąż). Polish Bot. Stud. Guidebook Series, 8: 39-48.
• [22]. Korhola, A., 1990. Palaeolimnology and hydroseral development of the Kotasuo Bog, Southern Finland, with special reference to the Cladocera. Annal. Acad. Sc. Ferm. Ser. A. III, 155: 5-40.
• [23]. Kozłowski, S. K., 1989. Mesolithic in Poland, a new approach. UW, Warszawa, 246 pp.
• [24]. Kurnatowska, Z., 1995. Ostrów Lednicki as an example of interdisciplinary regional research. Slavia Antiqua, 36: 39-48.
• [25]. Kurnatowska, Z. & Kurnatowski, S., 1991. Zasiedlenie regionu Lednicy w pradziejach i średniowieczu w świetle dotychczasowych badań (Die Besiedlung der Lednicer Region in ur-und frühgeschichtlicher sowie mittelalterlicher Zeit im Lihte gegenwärtiger Forschungen). In: Wstęp do paleoekologii Lednickiego Parku Krajobrazowego (K. Tobolski, ed.), Biblioteka Studiów Lednickich: 35-42.
• [26]. Kurnatowski, S., 1968. Osadnictwo i jego rola w kształtowaniu krajobrazu (Settlement and its role in the development of landscape). Folia Quatern., 29: 183-197.
• [27]. Kurnatowski, S., 1994. Przemiany osadnicze w procesie kształowania Wielkopolski jako regionu historycznego (Besiedlungswandlungen bei dem Prozess der Gestaltung Grosspolens als eine historische Region). Slavia Antiqua, 35: 3-44.
• [28]. Łącka, B., Starnawska, E., Kuźniarski, M. & Chróst, L., 1998. Mineralogy and geochemistry of the Holocene sediments. In: Lake Gościąż central Poland - a monographic study. Acta Palaeobot. (in press)
• [29]. Makohonienko, M., 1989. Badania palinologiczne w rejonie osadniczym Lednogóry, rdzeń Wal/87 i I/86. Praca Magisterska, UAM, Poznań.
• [30]. Makohonienko, M., 1991. Materiały do postglacjalnej historii roślinności okolic Lednicy. Część II. Badania palinologiczne osadów Jeziora Lednickiego - rdzeń I/86 i Wal /87 ( Beiträge zur postglazialen Vegetationsgeschichte im Lednica-Gebiet. Teil II. Palynologische Untersuchungen von Sedimenten des Lednicer Seed - Bohrkerne I/86 und Wal/87). In: Wstęp do paleoekologii Lednickiego Parku Krajobrazowego (K. Tobolski, ed.), Biblioteka Studiów Lednickich: 63-70.
• [31]. Makohonienko, M., 1993. Palinologiczne ślady działalności antropogenicznej w osadach jeziora Głęboczek koło Gniezna (Evidence of human impact detected using pollen analysis of the sediments of Lake Głęboczek, near Gniezno) In: Działalność antropogeniczna w epoce brązu i żelaza rejestrowana w najnowszych diagramach pyłkowych z Wielkopolski (K. Tobolski, ed.) Wyd. Nauk.-Bogucki, 23-27.
• [32]. Miotk-Szpiganowicz, G., 1992. The history of the vegetation of Bory Tucholskie and the role of man in the light of palynological investigations. Acta Palaeobot., 32(1): 39-122.
• [33]. Niewiarowski, W., 1995. Wahania poziomu wody w Jeziorze Biskupińskim i ich przyczyny (Fluctuations of water level in the Biskupin (Biskupińskie) lake and its reasons). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznychw późnym glacjale i holocenie (W. Niewiarowski, ed.). OW. Turpress, Toruń, 215-234.
• [34]. Niewiarowski, W. & Noryśkiewicz, A., 1995. Zarys rozwoju torfowiska Biskupińskiego (Outline of development of the Biskupin Mire). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie (W. Niewiarowski, ed.). OW. Turpress, Toruń, 235-245.
• [35]. Noryśkiewicz, B., 1995. Zmiany szaty roślinnej okolic Jeziora Biskupińskiego pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie (Changes in vege-tation of the Biskupin (Biskupińskie) lake area during the late glacial and the holocene, caused by natura] and anthropogenic factors). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie (W. Niewiarowski, ed.). OW. Turpress, Toruń, 147-149.
• [36]. Pawlikowski, M., Ralska-Jasiewiczowa, M., Schónborn, W., Stupnicka, E. & Szeroczyńska, 1982. Woryty near Gietrzwald, Olsztyn Lake District, NE Poland, vegetational history and lake development during the last 10 000 years. Acta Palaeobot., 22(1): 85-116.
• [37]. Pelisiak. A. & Rybicka, M., 1993. Wstępne wyniki badań archeologicznych w otoczeniu jeziora Gościąż (Archeological investigations in the vicinity of Lake Gościąż: preliminary results). Polish Bot. Stud. Guidebook Series, 8: 63-74.
• [38]. Pelisiak., A., Rybicka, M. 8t. Ralska-Jasiewiczowa, M., 1994. Wskaźniki antropogeniczne w osadach laminowanych Jeziora Gościąż a osadnictwo prahistoryczne - przykład palinologicznej inspiracji badań archeologicznych (Anthropogenic indicators in laminated sediments of the Lake Gościąż and prehistorie settlement; an example of palynological inspiration in archeological studies). Polish Bot. Stud. Guidebook Series, 11: 121-133.
• [39]. Pieścikowski, K., 1994. Okrzemki osadów dennych jeziora Lednica. Praca doktorska, UAM, Poznań.
• [40]. Piotrowska, D., 1995. Biskupiński mikroregion osadniczy w epoce kamienia (IX -2 połowa V tysiąclecia BP). Od schyłkowego paleolitu do późnego neolitu (The settlement microregion of Biskupin in the Stone Age (9th - second half of 5th millenium BP). From the Palaeolithic to the Late Neolithic). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie (W. Niewiarowski. ed.). OW. Turpress, Toruń, 147-149,
• [41]. Ralska-Jasiewiczowa, M., 1981. Wpływ zasiedleń prahistorycznych 'na kształtowanie się szaty roślinnej okolic Worytów w ciągu ostatnich 5000 lat (wyniki analizy pyłkowej) (Impact of prehistorie settlements on natural vegetation of Woryty region during the last 5000 years). In: Woryty studium archeologiczno-przyrodnicze zespołu osadniczego kultury łużyckiej (J. Dąbrowski, ed.), Pol. Bad. Archeologiczne, 20: 33-42.
• [42]. Ralska-Jasiewiczowa, M., 1993. Jezioro Gościąż - stan badań nad osadami dennymi i środowiskiem współczesnym (Lake Gościąż - progress of studies on the sediments and recent environment) ed., Pol. Bot. Stud. Guidebook Series, 8: 247 pp.
• [43]. Ralska-Jasiewiczowa, M. & Starkel, L., 1987. Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Ouatern., 57: 91-127.
• [44]. Ralska-Jasiewiczowa, M. & van Geel, B., 1992. Early human disturbance of the natural environment recorded in annually sediments of Lake Gościąż, central Poland. Vegetat. Hist. & Archeobot., 1: 33-42.
• [45]. Ralska-Jasiewiczowa, M., van Geel, B., Goslar, T., Pelisiak, A., Rybicka M. & Szeroczyńska, K., 1997. Lake Gościąż, central Poland - human impact on surrounding vegetation and lake history from Mesolithic till recent times. Abstract vol. Würzbur. Geograph. Manusk., Heft 41: 163-164.
• [46]. Ralska-Jasiewiczowa, M., Goslar, T., Madeyska, T. & Starkel, L., (eds.). 1998. Lake Gościąż central Poland - a monographic study (in press).
• [47]. Starkel, L., 1989. Antropogeniczne zmiany denudacji i sedymentacji w holocenie na obszarze Europy Środkdowej (Anthropogenic changes in denudation and sedimentation in Central Europe in the Holocene). Przegl. Geogr., 61 (1-2): 33-49.
• [48]. Strzałko, J. & Ostoja-Zagórski, J., 1995. Ekologia populacji ludzkich, Środowisko człowieka w pradziejach. UAM, Poznań, 223 pp.
• [49]. Szeroczyńska, K., 1985. Cladocera jako wskaźnik ekologiczny w późnoczwartorzędowych osadach jeziornych Polski Północnej (Cladocera as ecologic indicator in late Quaternary lacustrine sediments in Northern Poland). Acta Palaeont. Pol., 30 (1-2): 3-69.
• [50]. Szeroczyńska, K., 1991. Impact of prehistoric settlements on the Cladocera in the sediments of Lakes Suszek, Błędowo and Skrzetuszewskie. Hydrobiologia, 225: 105-114.
• [51]. Szeroczyńska, K., 1993. Analiza Cladocera w spągowych osadach Jeziora Gościąż Cladocera analysis in the bottom sediments of Lake Gościąż). Pol. Bot. Stud. Guidebook Series, 8: 173-179.
• [52]. Szeroczyńska, K., 1995. Cladocera w osadach Jeziora Biskupińskiego (Cladocera in sediments of the Biskupińskie Lake). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie. (W. Niewiarowski, ed.). OW. Turpress, Toruń, 181-199.
• [53]. Szeroczyńska, K., 1998a. Human activity and trophic stages of lake Gościąż based on cladoceran analysis. In: Lake Gościąż central Poland - a monographic study. Acta Palaeobot. (in press).
• [54]. Szeroczyńska, K., 1998b. Holoceńska historia jezior Lednickiego Parku Krajobrazowego na podstawie kopalnych wioślarek (The Holocene history of the lakes of the Lednica Landscape Park in Wielkopolska based on subfossil Cladocera). Stud. Geol. Polon., 112: 29-103.
• [55]. Szeroczyńska, K. & I. Polcyn, 1998. Cladocera w osadach pelagicznych Jeziora Biskupińskiego (Cladocera in pelagic sediments of the Biskupińskie Lake, Central Poland). Stud. Geol. Polon., 112: 105-122.
• [56]. Tobolski, K., 1990 Paleoekologia i paleolimnologia postglacjału niżu polskiego na przykładzie środkowej Wielkopolski i Borów Tucholskich, (ed.). Wyd. SGGW-AR, Warszawa, 64 pp.
• [57]. Tobolski, K., 1991. Dotychczasowy stan badań paleobotanicznych i biostratygraficznych Lednickiego Parku Krajobrazowego (Gegenwärtiger Stand der paläobotanischen und biostratigraphischen Forschungen im Lednicer Landschaftspark). In: Wstęp do paleoekologii Lednickiego Parku Krajobrazowego (K. Tobolski, ed.), Biblioteka Studiów Lednickich: 1-34.
• [58]. Unterweger, A., 1991. Ökologie der Trummer Scen mit besonderer berücksichtigung der planktischen Cladoceren des Mattsees und Grabensees. Dissert am Inst. far Zoolog. Univ. Salzburg. Wiener, I., 1991. Die Entwicklungsgeschichte der littoralen Cladoceren in den Trumerseen. Dissert. am Inst. fur Zoolog. Univ. Salzburg.
• [59]. Zajączkowski, W., 1995. Biskupiński mikroregion osadniczy od III okresu epoki brązu do halsztatu D (The Biskupin settlement microregion since III period of Bronze Age untill Hallstatt D). In: Zarys zmian środowiska geograficznego okolic Biskupina pod wpływem czynników naturalnych i antropogenicznych w późnym glacjale i holocenie (W. Niewiarowski, ed.). OW. Turpress, Toruń, 77-85.